Экзістэнцыялізм: Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
JerzyKundrat (размовы | уклад) дрНяма тлумачэння праўкі |
др Bot: Migrating 77 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q38066 (translate me) |
||
Радок 51: | Радок 51: | ||
[[Катэгорыя:Экзістэнцыялізм|*]] |
[[Катэгорыя:Экзістэнцыялізм|*]] |
||
[[af:Eksistensialisme]] |
|||
[[als:Existenzialismus]] |
|||
[[am:ኅልውነት]] |
|||
[[ar:وجودية]] |
|||
[[arz:وجوديه]] |
|||
[[az:Ekzistensializm]] |
|||
[[be-x-old:Экзыстэнцыялізм]] |
|||
[[bg:Екзистенциализъм]] |
|||
[[bn:অস্তিত্ববাদ]] |
|||
[[bs:Egzistencijalizam]] |
|||
[[ca:Existencialisme]] |
|||
[[ceb:Eksistensyalismo]] |
|||
[[cs:Existencialismus]] |
|||
[[cy:Dirfodaeth]] |
|||
[[da:Eksistentialisme]] |
|||
[[de:Existentialismus]] |
|||
[[el:Υπαρξισμός]] |
|||
[[en:Existentialism]] |
|||
[[eo:Ekzistadismo]] |
|||
[[es:Existencialismo]] |
|||
[[et:Eksistentsialism]] |
|||
[[eu:Existentzialismo]] |
|||
[[fa:اگزیستانسیالیسم]] |
|||
[[fi:Eksistentialismi]] |
|||
[[fr:Existentialisme]] |
|||
[[ga:Eiseachas]] |
|||
[[gan:存在主義]] |
|||
[[gl:Existencialismo]] |
|||
[[he:אקזיסטנציאליזם]] |
|||
[[hr:Filozofija egzistencije]] |
|||
[[hu:Egzisztencializmus]] |
|||
[[hy:Էքզիստենցիալիզմ]] |
|||
[[ia:Existentialismo]] |
|||
[[id:Eksistensialisme]] |
|||
[[is:Tilvistarstefna]] |
|||
[[it:Esistenzialismo]] |
|||
[[ja:実存主義]] |
|||
[[jbo:zatsi'o]] |
|||
[[jv:Èksistènsialisme]] |
|||
[[ka:ეგზისტენციალიზმი]] |
|||
[[kk:Экзистенциализм]] |
|||
[[kn:ಅಸ್ತಿತ್ವವಾದ]] |
|||
[[ko:실존주의]] |
|||
[[ku:Hebûnparêzî]] |
|||
[[ky:Экзистенциализм]] |
|||
[[la:Exsistentialista]] |
|||
[[lt:Egzistencializmas]] |
|||
[[lv:Eksistenciālisms]] |
|||
[[mk:Егзистенцијализам]] |
|||
[[ml:അസ്തിത്വവാദം]] |
|||
[[mn:Экзистэнциализм]] |
|||
[[ms:Eksistensialisme]] |
|||
[[my:ဖြစ်တည်မှုပဓာနဝါဒ]] |
|||
[[nl:Existentialisme]] |
|||
[[nn:Eksistensialisme]] |
|||
[[no:Eksistensialisme]] |
|||
[[pl:Egzystencjalizm (filozofia)]] |
|||
[[pt:Existencialismo]] |
|||
[[ro:Existențialism]] |
|||
[[ru:Экзистенциализм]] |
|||
[[sc:Esistentzialismu]] |
|||
[[sh:Egzistencijalizam]] |
|||
[[simple:Existentialism]] |
|||
[[sk:Existencializmus]] |
|||
[[sl:Eksistencializem]] |
|||
[[sr:Egzistencijalizam]] |
|||
[[sv:Existentialism]] |
|||
[[ta:இருத்தலியல்]] |
|||
[[th:อัตถิภาวนิยม]] |
|||
[[tl:Eksistensiyalismo]] |
|||
[[tr:Varoluşçuluk]] |
|||
[[uk:Екзистенціалізм]] |
|||
[[ur:موجودیت]] |
|||
[[uz:Ekzistensializm]] |
|||
[[vi:Chủ nghĩa hiện sinh]] |
|||
[[zh:存在主义]] |
|||
[[zh-min-nan:Chûn-chāi-chú-gī]] |
Версія ад 09:36, 9 сакавіка 2013
Экзістэнцыялізм (фр.: existentialisme ад лац.: exsistentia - існаванне) — філасофія існавання — кірунак у філасофіі ХХ стагоддзя, акцэнтуе сваю ўвагу на ўнікальнасці ірацыянальнага быцця чалавека. Экзістэнцыялізм развіваўся паралельна з роднаснымі напрамкамі персаналізму і філасофскай антрапалогіі, ад якіх ён адрозніваецца перш за ўсё ідэяй пераадолення (а не раскрыцця) чалавекам уласнай сутнасці і вялікім акцэнтам на глыбіні эмацыйнай прыроды.
Гісторыя тэрміна
У чыстым выглядзе экзістэнцыялізм як філасофскі кірунак ніколі не існаваў. Супярэчлівасць гэтага тэрміна зыходзіць з самога зместу «экзістэнцыі», бо яна па вызначэнні індывідуальная і непаўторная, азначае перажыванні асобна ўзятага індывіда, не падобнага ні на каго.
Гэтая супярэчлівасць з'яўляецца прычынай таго, што практычна ніхто з мысляроў, прылічаных да экзістэнцыялізму, фактычна не адносіў сябе да філосафаў-экзістэнцыялістаў. Адзіным, хто выразна выяўляў сваю прыналежнасць да гэтага напрамку, быў Жан-Поль Сартр. Яго пазіцыя была выкладзена ў дакладзе «экзістэнцыялізм - гэта гуманізм», дзе ён і распачаў спробу абагульніць экзістэнцыянальныя памкненні асобных мысляроў пачатку XX стагоддзя.
Адным з першых тэрмін «экзістэнцыйная філасофія» (ням.: Existenzphilosophie) увёў Карл Ясперс у 1931 у працы «Духоўная сітуацыя часу» "Духоўная сітуацыя часу" , а ў 1938 ён вынес яго ў назву асобнай працы. У якасці заснавальніка экзістэнцыяльнай філасофіі Ясперс называе Кіркегора . У 1939 пасля смерці рускага філосафа-эмігранта Льва Шастова выходзіць яго кніга «Кіргегард і экзістэнцыйная філасофія», аднак знаёмства Шастова з творчасцю Кіркегора адбылося толькі ў 1928, калі рускі мысляр напісаў усе свае асноўныя працы. У 1943 кнігу з такой самай назвай выпускае Ота Бальноў. Тэрмін «экзістэнцыялізм» выкарыстоўвае ў назве сваёй працы Жан-Поль Сартр (фр.: L'existentialisme est un humanisme, 1946), дзе экзістэнцыялізм падзелены на рэлігійны (Карл Ясперс, Габрыэль Марсель) і атэістычны (Марцін Хайдэгер).
Асновы светапогляду
У цэнтры ўвагі экзістэнцыялізму — чалавек, праблемы яго існавання, ці быцця (найперш у т.зв. «пагранічных сітуацыях»). Спасцігаючы сябе як экзістэнцыю, чалавек дабіваецца свабоды, якая ёсць выбарам самога сябе, сваёй унутранай сутнасці, што накладвае на яго пэўную адказнасць за ўсе падзеі ў свеце. Прадстаўнікі экзістэнцыялізму лічаць, што асоба кожнага чалавека з'яўляецца яго ўласным унікальным стварэннем. Чалавек павінен імкнуцца выяўляць сваю свабодную волю і актыўна надаваць сэнс свайму ўласнаму існаванню, а не дазваляць навязваць яго збоку. Сярод галоўных аб'ектаў крытыкі з боку экзістэнцыялізму былі манатоннасць сучаснага жыцця, падаўленне свабоднай волі людзей, антыгуманныя грамадскія парадкі, няздольнасць рэалізацыі творчых здольнасцей індывідаў і да т.п. Асноўны сэнс і змест экзістэнцыялізму можна выказаць фразай: «Быць самім сабой, быць верным сабе, выбраць сябе самога».
Гісторыя і прадстаўнікі
Экзістэнцыялізм аказаў прыкметны ўплыў на заходнюю мастацкую культуру XX ст.
У Расіі экзістэнцыялізм паўстаў напярэдадні Першай сусветнай вайны (1914-1918):
У Германіі экзістэнцыялізм паўстаў пасля Першай сусветнай вайны:
Знайшоў сваіх паслядоўнікоў у перыяд Другой сусветнай вайны 1939 -1945 у Францыі:
У 1940 -1950-я гадыэкзістэнцыялізм атрымаў распаўсюджанне і ў іншых еўрапейскіх краінах:
У ЗША ідэі экзыстэнцыялізму папулярызавалі:
- У. Лоўры
- У. Барэт
- Дж. Эдзі
- І. Ялом (экзыстэнцыйная псіхалогія )
Літаратура
- Культуралогія: Энцыкл. даведнік / Уклад. Э. Дубянецкі. — Мн.: БелЭн, 2003. ISBN 985-11-0277-6