Грэнландыя: Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
Мастер теней (размовы | уклад) {{зноскі}} |
др афармленне |
||
Радок 23: | Радок 23: | ||
[[Выява:Greenland 42.74746W 71.57394N.jpg|thumb|300 px|Грэнландыя з космасу]] |
[[Выява:Greenland 42.74746W 71.57394N.jpg|thumb|300 px|Грэнландыя з космасу]] |
||
'''Грэнландыя''' (грэнл. Kalaallit Nunaat, {{lang-da|Grønland}}, літаральна |
'''Грэнландыя''' (грэнл.: ''Kalaallit Nunaat'', {{lang-da|Grønland}}, літаральна — ''зялёная краіна'') — [[востраў]] у паўночнай частцы [[Атлантычны акіян|Атлантычнага акіяна]]. |
||
Уваходзіць у аўтаномную правінцыю [[Данія|Даніі]]. Мае марскія межы з [[Канада]]й на паўночным захадзе. На ўсход ад вострава размешчана [[Ісландыя]]. Грэнландыя — найбуйнейшы востраў свету. Плошча — {{nobr|2 130 800}}<ref>[http://www.worldislandinfo.com/LARGESTV1.html Largest Islands of the World]</ref> км². Насельніцтва (2010) — {{nobr|57 600}} чалавек. |
|||
== Гісторыя == |
== Гісторыя == |
||
{{main|Гісторыя Грэнландыі}} |
{{main|Гісторыя Грэнландыі}} |
||
Упершыню востраў быў выяўлены [[Ісландыя|ісландскім]] мараком Гунбьёрнам каля [[875]] года (на бераг не схадзіў). У [[982]] годзе ісландзец [[Нарвегія|нарвежскага]] паходжання [[Эрык Руды|Эрык Раўда (Руды)]] вырабіў першае абследаванне вострава і назваў яго Грэнландыяй. |
Упершыню востраў быў выяўлены [[Ісландыя|ісландскім]] мараком Гунбьёрнам каля [[875]] года (на бераг не схадзіў). У [[982]] годзе ісландзец [[Нарвегія|нарвежскага]] паходжання [[Эрык Руды|Эрык Раўда (Руды)]] вырабіў першае абследаванне вострава і назваў яго Грэнландыяй. |
||
У [[983]] годзе на поўдні Грэнландыі былі заснаваныя нарманскія (ісландскія) [[Калонія|калоніі]], якія праіснавалі да [[15 стагоддзе|XV стагоддзя]]. У [[11 стагоддзе|XI стагоддзі]] насельніцтва Грэнландыі, у тым ліку і карэннае |
У [[983]] годзе на поўдні Грэнландыі былі заснаваныя нарманскія (ісландскія) [[Калонія|калоніі]], якія праіснавалі да [[15 стагоддзе|XV стагоддзя]]. У [[11 стагоддзе|XI стагоддзі]] насельніцтва Грэнландыі, у тым ліку і карэннае — эскімосы, прыняла [[хрысціянства]] (у 1126 г. ў Грэнландыі заснавана першае біскупства). З [[1262]] года да пачатку [[18 стагоддзе|XVIII стагоддзя]] Грэнландыя фактычна прыналежыла Нарвегіі. У 1721 годзе пачалася каланізацыя вострава Даніяй. У 1744 годзе [[Данія]] ўсталявала дзяржаўную манаполію (існавала да 1950 года) на гандаль з Грэнландыяй. У 1814 годзе пры скасаванні дацка-нарвежскай уніі 1380 года Грэнландыя засталася за Даніяй і да 1953 года з'яўлялася яе калоніяй. У 1953-м Грэнландыя была абвешчана часткай тэрыторыі Дацкага каралеўства. У красавіку 1940 года, пасля акупацыі Даніі Нямеччынай, урад ЗША заявіла аб распаўсюджванні на Грэнландыю дактрыны Манро. 9 красавіка 1941 г. пасланец Даніі ў Вашынгтоне падпісаў з амерыканскім урадам т. зв. дамову аб абароне Грэнландыі (ратыфікавана дацкім Рыгсдагам 16 мая 1945 гады). ЗША прыступілі да стварэння на Грэнландыі вайсковых баз. Пасля ўступа Даніі ў НАТА (4 красавіка 1949 г.) паміж дацкім і амерыканскім урадамі 27 красавіка 1951 г. было падпісана новая дамова, па якой Данія і ЗША ажыццяўляюць сумесную абарону вострава. У [[1971]] годзе [[ЗША]] мелі ў Грэнландыі 2 вайсковыя базы і іншыя вайсковыя аб'екты. |
||
== Палітычная структура == |
== Палітычная структура == |
||
{{main|Палітыка і дзяржаўны лад Грэнландыі}} |
{{main|Палітыка і дзяржаўны лад Грэнландыі}} |
||
З прыняццем Канстытуцыі Даніі 5 чэрвеня 1953 |
З прыняццем Канстытуцыі Даніі 5 чэрвеня 1953 г. Грэнландыя абвешчана раўнапраўнай часткай Каралеўства Данія. Прававы статут Грэнландыі ўсталяваны Законам аб пашырэнні ўнутранай аўтаноміі Грэнландыі, які прыняты Фалькетынгам Даніі 17 лістапада 1978 г. і ўхвалены на рэферэндуме ў Грэнландыі 17 студзеня 1979 г. |
||
Форма кiравання |
Форма кiравання — парламенцкая дэмакратыя ў рамках канстытуцыйнай манархіі. |
||
Глава дзяржавы |
Глава дзяржавы — каралева Даніі, прадстаўленая ў Грэнландыі Вярхоўным камісарам. 2 дэпутата ад Грэнландыі выбіраюцца ў парламент Даніі. |
||
Вышэйшы заканадаўчы орган Грэнландыі |
Вышэйшы заканадаўчы орган Грэнландыі — Ландстынг, складаецца з 31 дэпутата, абранага на 4 гады ўсеагульным галасаваннем на аснове прапарцыйнага прадстаўніцтва. Дзейнічае ўсеагульнае выбарчае права. Выбарчыя правы ўяўляюцца з 18 гадоў. |
||
Вышэйшы выканаўчы орган |
Вышэйшы выканаўчы орган — Ландсстюры (урад) — фарміруецца Ландстынгам на аснове парламенцкай большасці. Прэм'ер-міністр абіраецца Парламентам (звычайна ім становіцца лідар партыі большасці). |
||
== Насельніцтва == |
== Насельніцтва == |
||
Насельніцтва |
Насельніцтва — 57,6 тыс. чалавек (адзнака на ліпень 2010), у тым ліку [[Грэнландцы|грэнландцаў]] ([[Эскімосы|эскімосаў]]) каля 90 %. У гэты лік не ўключаны персанал ваенных баз [[Злучаныя Штаты Амерыкі|ЗША]] (да 2-4 тыс. чал.). |
||
Пасля [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] у выніку зніжэння смяротнасці (да 8 на 1000 жыхароў) і рэзкага павелічэння нараджальнасці (да 50 на 1000 жыхароў) назіраўся хуткі рост насельніцтва (у [[1945]] у Грэнландыі пражывала 21 |
Пасля [[Другая сусветная вайна|Другой сусветнай вайны]] у выніку зніжэння смяротнасці (да 8 на 1000 жыхароў) і рэзкага павелічэння нараджальнасці (да 50 на 1000 жыхароў) назіраўся хуткі рост насельніцтва (у [[1945]] у Грэнландыі пражывала 21 тыс. . чал., у [[1970]] — 47 тыс. чал.). |
||
Зараз (у 2010 годзе) нараджальнасць складае 14,68 на 1000, смяротнасць |
Зараз (у 2010 годзе) нараджальнасць складае 14,68 на 1000, смяротнасць — 8,05 на 1000, эміграцыя з Грэнландыі — 5,99 жыхароў з 1000. У выніку гадавы прырост насельніцтва цяпер складае 0,06 %. |
||
Звыш 9/10 насельніцтва сканцэнтравана на паўднёва-заходнім узбярэжжы Грэнландыі, дзе размешчаны найбольш буйныя [[Населеныя пункты Грэнландыі|населеныя пункты]] ([[Горад|гарады]]) |
Звыш 9/10 насельніцтва сканцэнтравана на паўднёва-заходнім узбярэжжы Грэнландыі, дзе размешчаны найбольш буйныя [[Населеныя пункты Грэнландыі|населеныя пункты]] ([[Горад|гарады]]) — [[Нуук]] (сталіца, 15 тыс. жыхароў), [[Какарток]], [[Сісіміут]], [[Маніітсок]]. |
||
У Грэнландыі з [[1 ліпеня]] [[2009]] года адзінай афіцыйнай мовай з'яўляецца [[Грэнладская мова|грэнладская]] (адна з [[Эскімоскія мовы|эскімоскіх моў]]). Раней другой афіцыйнай мовай з'яўлялася [[Дацкая мова|дацкая]]. Многія жыхары Грэнландыі валодаюць [[Англійская мова|англійскай мовай]] у якасці трэцяй. Асноўная рэлігія |
У Грэнландыі з [[1 ліпеня]] [[2009]] года адзінай афіцыйнай мовай з'яўляецца [[Грэнладская мова|грэнладская]] (адна з [[Эскімоскія мовы|эскімоскіх моў]]). Раней другой афіцыйнай мовай з'яўлялася [[Дацкая мова|дацкая]]. Многія жыхары Грэнландыі валодаюць [[Англійская мова|англійскай мовай]] у якасці трэцяй. Асноўная рэлігія — [[хрысціянства]] ([[лютэранства]]). |
||
=== Гарады Грэнландыі === |
=== Гарады Грэнландыі === |
Версія ад 09:41, 23 красавіка 2013
Грэнландыя | |
---|---|
У параметры «Нацыянальная назва» парушаны сінтаксіс: яго дакладнае запаўненне: «код мовы/назва/код другой мовы/назва». Калі ласка, выпраўце гэтую памылку! | |
Характарыстыкі | |
Плошча | 2 130 800 км² |
Найвышэйшы пункт | 3 383 м |
Насельніцтва | 57 600 чал. |
Шчыльнасць насельніцтва | 0,03 чал./км² |
Размяшчэнне | |
72°27′ пн. ш. 40°30′ з. д.HGЯO | |
Акваторыя | Атлантычны акіян |
Краіна | |
Медыяфайлы на Вікісховішчы |
Грэнландыя (грэнл.: Kalaallit Nunaat, дацк.: Grønland, літаральна — зялёная краіна) — востраў у паўночнай частцы Атлантычнага акіяна.
Уваходзіць у аўтаномную правінцыю Даніі. Мае марскія межы з Канадай на паўночным захадзе. На ўсход ад вострава размешчана Ісландыя. Грэнландыя — найбуйнейшы востраў свету. Плошча — 2 130 800[1] км². Насельніцтва (2010) — 57 600 чалавек.
Гісторыя
Упершыню востраў быў выяўлены ісландскім мараком Гунбьёрнам каля 875 года (на бераг не схадзіў). У 982 годзе ісландзец нарвежскага паходжання Эрык Раўда (Руды) вырабіў першае абследаванне вострава і назваў яго Грэнландыяй.
У 983 годзе на поўдні Грэнландыі былі заснаваныя нарманскія (ісландскія) калоніі, якія праіснавалі да XV стагоддзя. У XI стагоддзі насельніцтва Грэнландыі, у тым ліку і карэннае — эскімосы, прыняла хрысціянства (у 1126 г. ў Грэнландыі заснавана першае біскупства). З 1262 года да пачатку XVIII стагоддзя Грэнландыя фактычна прыналежыла Нарвегіі. У 1721 годзе пачалася каланізацыя вострава Даніяй. У 1744 годзе Данія ўсталявала дзяржаўную манаполію (існавала да 1950 года) на гандаль з Грэнландыяй. У 1814 годзе пры скасаванні дацка-нарвежскай уніі 1380 года Грэнландыя засталася за Даніяй і да 1953 года з'яўлялася яе калоніяй. У 1953-м Грэнландыя была абвешчана часткай тэрыторыі Дацкага каралеўства. У красавіку 1940 года, пасля акупацыі Даніі Нямеччынай, урад ЗША заявіла аб распаўсюджванні на Грэнландыю дактрыны Манро. 9 красавіка 1941 г. пасланец Даніі ў Вашынгтоне падпісаў з амерыканскім урадам т. зв. дамову аб абароне Грэнландыі (ратыфікавана дацкім Рыгсдагам 16 мая 1945 гады). ЗША прыступілі да стварэння на Грэнландыі вайсковых баз. Пасля ўступа Даніі ў НАТА (4 красавіка 1949 г.) паміж дацкім і амерыканскім урадамі 27 красавіка 1951 г. было падпісана новая дамова, па якой Данія і ЗША ажыццяўляюць сумесную абарону вострава. У 1971 годзе ЗША мелі ў Грэнландыі 2 вайсковыя базы і іншыя вайсковыя аб'екты.
Палітычная структура
З прыняццем Канстытуцыі Даніі 5 чэрвеня 1953 г. Грэнландыя абвешчана раўнапраўнай часткай Каралеўства Данія. Прававы статут Грэнландыі ўсталяваны Законам аб пашырэнні ўнутранай аўтаноміі Грэнландыі, які прыняты Фалькетынгам Даніі 17 лістапада 1978 г. і ўхвалены на рэферэндуме ў Грэнландыі 17 студзеня 1979 г.
Форма кiравання — парламенцкая дэмакратыя ў рамках канстытуцыйнай манархіі.
Глава дзяржавы — каралева Даніі, прадстаўленая ў Грэнландыі Вярхоўным камісарам. 2 дэпутата ад Грэнландыі выбіраюцца ў парламент Даніі.
Вышэйшы заканадаўчы орган Грэнландыі — Ландстынг, складаецца з 31 дэпутата, абранага на 4 гады ўсеагульным галасаваннем на аснове прапарцыйнага прадстаўніцтва. Дзейнічае ўсеагульнае выбарчае права. Выбарчыя правы ўяўляюцца з 18 гадоў.
Вышэйшы выканаўчы орган — Ландсстюры (урад) — фарміруецца Ландстынгам на аснове парламенцкай большасці. Прэм'ер-міністр абіраецца Парламентам (звычайна ім становіцца лідар партыі большасці).
Насельніцтва
Насельніцтва — 57,6 тыс. чалавек (адзнака на ліпень 2010), у тым ліку грэнландцаў (эскімосаў) каля 90 %. У гэты лік не ўключаны персанал ваенных баз ЗША (да 2-4 тыс. чал.).
Пасля Другой сусветнай вайны у выніку зніжэння смяротнасці (да 8 на 1000 жыхароў) і рэзкага павелічэння нараджальнасці (да 50 на 1000 жыхароў) назіраўся хуткі рост насельніцтва (у 1945 у Грэнландыі пражывала 21 тыс. . чал., у 1970 — 47 тыс. чал.).
Зараз (у 2010 годзе) нараджальнасць складае 14,68 на 1000, смяротнасць — 8,05 на 1000, эміграцыя з Грэнландыі — 5,99 жыхароў з 1000. У выніку гадавы прырост насельніцтва цяпер складае 0,06 %.
Звыш 9/10 насельніцтва сканцэнтравана на паўднёва-заходнім узбярэжжы Грэнландыі, дзе размешчаны найбольш буйныя населеныя пункты (гарады) — Нуук (сталіца, 15 тыс. жыхароў), Какарток, Сісіміут, Маніітсок.
У Грэнландыі з 1 ліпеня 2009 года адзінай афіцыйнай мовай з'яўляецца грэнладская (адна з эскімоскіх моў). Раней другой афіцыйнай мовай з'яўлялася дацкая. Многія жыхары Грэнландыі валодаюць англійскай мовай у якасці трэцяй. Асноўная рэлігія — хрысціянства (лютэранства).
Гарады Грэнландыі
Сталіца Грэнландыі — Нуук (Гатхоб) — заснаваны ў 1728 годзе, лічыцца адным з самых старажытных гарадоў вострава, адміністрацыйным, культурным, палітычным цэнтрам Грэнландыі. У ім пражывае каля 15000 гараджан. Менавіта тут знаходзіцца Нацыянальны музей Грэнландыі, у якім захоўваюцца разнастайныя экспанаты (ад унікальных эскімоскіх мумій да твораў народнай творчасці) і адзіны на востраве ўніверсітэт.
Горад Какарток (Юліянсхоб), які з'яўляецца цэнтрам паўднёвай тэрыторыі краіны, славіцца адзіным у Грэнландыі фантанам, упрыгожаным меднымі таблічкамі з імёнамі гарадскіх жыхароў і вядомай скульптурай «Камень і чалавек». Какорток лічыцца самым прыгожым з гарадоў Грэнландыі. Даведацца больш аб прыкладным творчасці мясцовых жыхароў можна наведаўшы музей гэтага горада.
Горад Упернавік — самая паўночная паромная прыстань вострава Грэнландыі. На думку мясцовых жыхароў, не пабываўшы ў гэтым горадзе, Вы не даведаецеся, што такое сапраўдны холад — гадовая тэмпература тутэйшых месцаў не перавышае 5 градусаў. І, вядома, тут ёсць свой музей, які захоўвае вялікую калекцыю гарпун і каяках ўсіх відаў.
Гл. таксама
Зноскі
Спасылкі
Фота і Відэа на Вікісховішчы |
- Грэнландская рада турызму (англ.)