Панама: Розніца паміж версіямі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Legobot (размовы | уклад)
др Bot: Migrating 171 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q804 (translate me)
Няма тлумачэння праўкі
Радок 41: Радок 41:
'''Пана́ма''', '''Рэспубліка Панама''' ({{lang-es|República de Panama}}) — краіна ў [[Цэнтральная Амерыка|Цэнтральнай Амерыцы]]. Мяжуе з [[Коста-Рыка]]й на захадзе і [[Калумбія]]й на ўсходзе, з поўдню амываецца [[Ціхі акіян|Ціхім акіянам]], а з поўначы — [[Карыбскае мора|Карыбскім морам]]. Сталіца — [[Горад Панама]].
'''Пана́ма''', '''Рэспубліка Панама''' ({{lang-es|República de Panama}}) — краіна ў [[Цэнтральная Амерыка|Цэнтральнай Амерыцы]]. Мяжуе з [[Коста-Рыка]]й на захадзе і [[Калумбія]]й на ўсходзе, з поўдню амываецца [[Ціхі акіян|Ціхім акіянам]], а з поўначы — [[Карыбскае мора|Карыбскім морам]]. Сталіца — [[Горад Панама]].


== Геаграфія ==
== Прырода ==
Геаграфічныя каардынаты - 9 00 N, 80 00 W.
Геаграфічныя каардынаты - 9 00 N, 80 00 W.


Радок 53: Радок 53:


Рэкі забруджваюцца сельскагаспадарчымі адкідамі, якія наносяць шкоду рыбным рэсурсам. Бескантрольная высечка трапічных лясоў прыводзіць да дэградацыі зямлі, змываючы ўрадлівыя пласты зямлі дажджамі, што таксама наносіць шкоду [[Панамскі канал|Панамскаму каналу]].
Рэкі забруджваюцца сельскагаспадарчымі адкідамі, якія наносяць шкоду рыбным рэсурсам. Бескантрольная высечка трапічных лясоў прыводзіць да дэградацыі зямлі, змываючы ўрадлівыя пласты зямлі дажджамі, што таксама наносіць шкоду [[Панамскі канал|Панамскаму каналу]].

== Гісторыя ==
{{main|Гісторыя Панамы}}
Тэрыторыя Панамы заселена чалавекам каля 10 тысяч гадоў назад. Карэннае насельніцтва — індзейцы плямён карыбаў і чыбча. У пачатку [[16 стагоддзе|XVI ст.]] заваявана іспанскімі [[Канкістадоры|канкістадорамі]]. У [[1519]] заснаваны [[горад Панама]], які даў назву ўсёй краіне. З [[1542]] у складзе віцэ-каралеўства Перу, з [[1560]] генера-капітанства Гватэмала, у [[1718]]—[[1723]] і [[1740]]—[[1810]] віцэ-каралеўства Новая Гранада. У ходзе {{нп3|Вайна за незалежнасць іспанскіх калоній у Амерыцы|вайны за незалежнасць іспанскіх калоній у Амерыцы 1810—1826|ru|Война за независимость испанских колоний в Америке}} Панама [[28 лістапада]] [[1821]] абвясціла незалежнасць ад Іспаніі і ўвайшла ў склад федэратыўнай рэспублікі Вялікая Калумбія. З [[1831]] Панама — дэпартамент Новай Гранады (з [[1886]] Калумбія). У 2-й палове [[19 стагоддзе|XIX ст.]] панамцы неаднаразова ([[1885]], [[1895]], [[1899]], [[1900]]) узнімалі антыкалумбійскія паўстанні. [[3 лістапада]] [[1903]] пры ваеннай дапамозе ЗША абвешчана незалежная Панамская Рэспубліка, яе першым прэзідэнтам ([[1904]]—[[1908]]) стаў А. Герэра. Далейшыя адносіны з ЗША вызначаліся амерыкана-панамскімі дагаворамі 1903,ю 1936, 1955, 1977. Паводле дагавора 1903 ЗША атрымалі ў бестэрміновую арэнду паласу тэрыторыі краіны ад Атлантычнага да Ціхага акіянаў для будаўніцтва і наступнай эксплуатацыі Панамскага канала (у [[1879]]—[[1902]] яго будавала Францыя, дабудаваны ЗША у [[1904]]—[[1914]]). Паводле Канстытуцыя 1904 ЗША мелі права высаджваць войскі ў любой частцы Панамы.

У Другую сусветную вайну Панама фармальна абвясціла вайну Японіі, Германіі і Італіі. З канца 1950-х пад уплывам рэвалюцыі на Кубе і нацыяналізацыі Суэцкага канала (1956) адносіны Панамы з ЗША пагоршыліся, узмацніліся патрабаванні перадачы Панаме канала і яго зоны. У 1968 ваенны пераварот прывёў да улады патрыятычную хунту на чале з генералам А. Тарыхасам Эрэрам, які нацыяналізаваў уласнасць кампаній ЗША і мясцовых буйных уласнікаў. Амерыкана-панамскія дагаворы 1977 прадугледжвалі паэтапную перадачу Панаме Панамскага канала і яго зоны, ліквідацыю амерыканскіх ваенных баз. Пасля гібелі ў 1981 Тарыхаса Эрэры ўлада сканцэнтравалася ў руках генерала [[Мануэль Нар'ега|М. Нар'егі Марэны]].

У снежні 1989 ЗША шляхам узброенай інтэрвенцыі скінулі рэжым Нар'егі, абвінаваціўшы яго ў сувязях з наркамафіяй і узурпацыі ўлады. У 1994 прэзідэнтам Панамы абраны Э. Перэс Бальядарэс, які пачаў ліберальныя рэформы. У маі 1999 прэзідэнтам абраны М. Маскоса. Напярэдадні 1 студзеня 2000 пад кантроль Панамы канчаткова перайшоў Панамскі канал з яго зонай.

{{пачатак артыкулу}}
{{пачатак артыкулу}}



Версія ад 16:13, 26 мая 2013

Рэспубліка Панама
República de Panamá
Герб Панамы
Сцяг Панамы Герб Панамы
Дэвіз: «Pro Mundi Beneficio (лац. "На выгоду свету")»
Гімн: «Himno Istmeño»
Дата незалежнасці 3 лістапада 1903 года (ад Калумбіі)
Афіцыйная мова іспанская
Сталіца Панама
Найбуйнейшыя гарады Панама
Форма кіравання Прэзідэнцкая рэспубліка
Прэзідэнт
Віцэ-прэзідэнт
Рыкарда Марцінэлі
Хуан Карлас Варэла
Плошча
• Усяго
• % воднай паверхні
115-я ў свеце
75 517 км²
2,9
Насельніцтва
• Ацэнка (2010)
Шчыльнасць

3 405 813 чал.
44,5 чал./км²
ВУП
  • Разам (2011)
  • На душу насельніцтва

$48166 млрд [1]  (90-ы)
$13416
Валюта Панамскі бальбоа; Панамскі долар
Інтэрнэт-дамен .pa
Код ISO (Alpha-2) PA
Код ISO (Alpha-3) PAN
Код МАК PAN
Тэлефонны код +507
Часавыя паясы -5

Пана́ма, Рэспубліка Панама (ісп.: República de Panama) — краіна ў Цэнтральнай Амерыцы. Мяжуе з Коста-Рыкай на захадзе і Калумбіяй на ўсходзе, з поўдню амываецца Ціхім акіянам, а з поўначы — Карыбскім морам. Сталіца — Горад Панама.

Прырода

Геаграфічныя каардынаты - 9 00 N, 80 00 W.

Клімат - марскі трапічны; высокая вільготнасць, воблачнасць; з мая па студзень - сезон дажджоў, са студзеня па май - сухі сезон.

Рэльеф, галоўным чынам, круты, няроўны, горы і раўніны. Самая высокая кропка - вулкан Бару (3475 м), які знаходзіцца ў правінцыі Чырыкі.

Натуральныя рэсурсы - медзь, драўніна, морапрадукты, маецца магчымасць будаўніцтва гідраэлектрастанцый.

На тэрыторыі Панамы здараюцца моцныя ўраганы і лясныя пажары.

Рэкі забруджваюцца сельскагаспадарчымі адкідамі, якія наносяць шкоду рыбным рэсурсам. Бескантрольная высечка трапічных лясоў прыводзіць да дэградацыі зямлі, змываючы ўрадлівыя пласты зямлі дажджамі, што таксама наносіць шкоду Панамскаму каналу.

Гісторыя

Тэрыторыя Панамы заселена чалавекам каля 10 тысяч гадоў назад. Карэннае насельніцтва — індзейцы плямён карыбаў і чыбча. У пачатку XVI ст. заваявана іспанскімі канкістадорамі. У 1519 заснаваны горад Панама, які даў назву ўсёй краіне. З 1542 у складзе віцэ-каралеўства Перу, з 1560 генера-капітанства Гватэмала, у 17181723 і 17401810 віцэ-каралеўства Новая Гранада. У ходзе вайны за незалежнасць іспанскіх калоній у Амерыцы 1810—1826?! Панама 28 лістапада 1821 абвясціла незалежнасць ад Іспаніі і ўвайшла ў склад федэратыўнай рэспублікі Вялікая Калумбія. З 1831 Панама — дэпартамент Новай Гранады (з 1886 Калумбія). У 2-й палове XIX ст. панамцы неаднаразова (1885, 1895, 1899, 1900) узнімалі антыкалумбійскія паўстанні. 3 лістапада 1903 пры ваеннай дапамозе ЗША абвешчана незалежная Панамская Рэспубліка, яе першым прэзідэнтам (19041908) стаў А. Герэра. Далейшыя адносіны з ЗША вызначаліся амерыкана-панамскімі дагаворамі 1903,ю 1936, 1955, 1977. Паводле дагавора 1903 ЗША атрымалі ў бестэрміновую арэнду паласу тэрыторыі краіны ад Атлантычнага да Ціхага акіянаў для будаўніцтва і наступнай эксплуатацыі Панамскага канала (у 18791902 яго будавала Францыя, дабудаваны ЗША у 19041914). Паводле Канстытуцыя 1904 ЗША мелі права высаджваць войскі ў любой частцы Панамы.

У Другую сусветную вайну Панама фармальна абвясціла вайну Японіі, Германіі і Італіі. З канца 1950-х пад уплывам рэвалюцыі на Кубе і нацыяналізацыі Суэцкага канала (1956) адносіны Панамы з ЗША пагоршыліся, узмацніліся патрабаванні перадачы Панаме канала і яго зоны. У 1968 ваенны пераварот прывёў да улады патрыятычную хунту на чале з генералам А. Тарыхасам Эрэрам, які нацыяналізаваў уласнасць кампаній ЗША і мясцовых буйных уласнікаў. Амерыкана-панамскія дагаворы 1977 прадугледжвалі паэтапную перадачу Панаме Панамскага канала і яго зоны, ліквідацыю амерыканскіх ваенных баз. Пасля гібелі ў 1981 Тарыхаса Эрэры ўлада сканцэнтравалася ў руках генерала М. Нар'егі Марэны.

У снежні 1989 ЗША шляхам узброенай інтэрвенцыі скінулі рэжым Нар'егі, абвінаваціўшы яго ў сувязях з наркамафіяй і узурпацыі ўлады. У 1994 прэзідэнтам Панамы абраны Э. Перэс Бальядарэс, які пачаў ліберальныя рэформы. У маі 1999 прэзідэнтам абраны М. Маскоса. Напярэдадні 1 студзеня 2000 пад кантроль Панамы канчаткова перайшоў Панамскі канал з яго зонай.

Шаблон:Пачатак артыкулу

Зноскі

Спасылкі