Месяцовае мора

Месяцовае мора — (візуальна) цёмная пляма на паверхні месяцовага дыска.

Агульнае апісанне

Упершыню месяцовыя моры з'явіліся на карце Месяца, складзенай ў 1651 г. італьянскім астраномам Джавані Рычолі і італьянскім фізікам Франчэска Грымальдзі. Вады, як высветлілася пазней, у іх не было, але тэрмін «мора» і прыведзеныя на карце назвы мораў захаваліся па гэты дзень.

Месяцовыя мора з'яўляюцца самымі буйнымі дэталямі рэльефу Месяца. Моры прадстаўляюць сабой нізіны (напрыклад, Мора Дажджоў размешчана на 3 км ніжэй навакольнай мясцовасці) з роўным дном, залітыя зацвярдзелай лавай. Застылая лава характарызуецца больш цёмнай афарбоўкай, чым астатняя паверхня Месяца, і менавіта гэтым тлумачыцца шаравата-карычняватае адценне, характэрнае для месяцовых мораў. Моры пакрытыя вулканічнымі пародамі — базальтамі, узрост якіх ацэньваюць у 3 — 4,5 млрд гадоў. Абрысы межаў месяцовых мораў ў пераважнай колькасці выпадкаў круглявыя. Памер вагаецца ад 200 да 1100 кіламетраў у папярочніку. На паверхні месяцовых марскіх раўнін сустракаюцца зморшчыны і невялікія горныя вяршыні больш светлага колеру, якія выступаюць з-пад пласта базальту. Кратэраў на паверхні месяцовых мораў істотна менш, чым на светлых ўзнёслых абласцях — месяцовых мацерыках .

Самая вялікая нізіна названая Акіянам Бур. Яго працягласць за 2000 км. Краявым зонам мораў, якія нагадваюць залівы, а таксама цёмным западзіны ў выглядзе азёр, былі дадзены адпаведныя іх выгляду назвы. Вакол мораў размешчаны кольцападобныя горныя хрыбты. Мора Дажджоў атачаюць Альпы, Каўказ, Апеніны, Карпаты, Юра. Мора Нектару — горы Алтай і Пірэнеі. Мора Усходняе акружана Кардыльерамі і гарамі Рук. У морах часам сустракаюцца ўступы — скіды; самы вядомы ўступ — Прамая Сцяна знаходзіцца каля Мора Аблокаў.

На адваротным баку Месяца мораў значна менш, чым на бачным і яны невялікага памеру. Ёсць здагадка, што марскія фармацыі на Месяцы сфарміраваліся ў выніку толькі некалькіх сутыкненняў. Кратэры, якія ўтварыліся ў выніку удараў, запоўніліся лавай і спарадзілі масконы. Лававыя пароды цяжэй мацерыковых, што магло выклікаць асіметрыю ў размеркаванні месяцовай масы, з прычыны чаго прыцягненне Зямлі назаўжды замацавала «марское» паўшар'е Месяца ў напрамку нашай планеты. Адваротным баку Месяца уласцівыя «басейны» — вельмі буйныя колцавыя структуры, дыяметрам больш за 300 км. Мора Усходняе, Мора Масквы і іншыя маюць два колцавых вала — знешні і ўнутраны, з суадносінамі дыяметраў ²⁄₁. Часам ўнутраныя кольцы моцна разбураны

Некаторыя факты аб месяцовых морах

• Мора Пазнанае атрымала сваю назву пасля таго, як ў 1964 годзе тут апусціўся амерыканскі зонд «Рэйнджар-7», які ўпершыню атрымаў здымкі месяцовай паверхні з блізкай адлегласці, значна больш падрабязныя, чым выгляд у тэлескоп з Зямлі.
• Мора Спакою адметнаю тым , што менавіта тут чалавек упершыню ступіў на месяцовую паверхню 20 ліпеня 1969. Гэта быў амерыканскі астранаўт Нэйл Армстранг.
• Каля Мора Дастатку савецкі зонд «Луна-16» (1970) узяў пробу месяцовага грунту і даставіў яе на Зямлю.
• Да поўдня ад Заліва Вясёлкі праводзіў даследаванні першы планетаход «Месяцаход-1» (1970-1971).
• На мяжы Мора Яснасці праводзіў даследаванні планетаход «Месяцаход-2» (1973).

Назвы мораў, заліваў, азёр і балот на бачным баку Месяца

Моры і Залівы на Месяцы.

Беларуская назва — лацінская назва.

• Акіян Бур — Oceanus Procellarum (1)

Моры

• Мора Вільготнасці — Mare Humorum (6)
• Мора Усходняе — Mare Orientale
• Мора Хваль — Mare Undarum (14)
• Мора Гумбальта — Mare Humboldtianum (19)
• Мора Дажджоў — Mare Imbrium (2)
• Мора Змяі — Mare Anguis (18)
• Мора Дастатку — Mare Fecunditatis (12)
• Мора Краёвае — Mare Marginis (16)
• Мора Крызісаў — Mare Crisium (17)
• Мора Нектару — Mare Nectaris (11)
• Мора Аблокаў — Mare Nubium (7)
• Мора Астравоў — Mare Insularum (4)
• Мора Пароў — Mare Vaporum (8)
• Мора Пены — Mare Spumans (13)
• Мора Пазнанае — Mare Cognitum(5)
• Мора Сміта — Mare Smythii (15)
• Мора Спакою — Mare Tranquillitatis (10)
• Мора Холаду — Mare Frigoris (3)
• Мора Паўднёвае — Mare Australe
• Мора Яснасці — Mare Serenitatis (9)

Залівы

• Заліў Вернасці — Sinus Fidei (23)
• Заліў Спякоты — Sinus Aestum (24)
• Заліў Лунніка — Sinus Lunicus (22)
• Заліў Кахання — Sinus Amoris (29)
• Заліў Вясёлкі — Sinus Iridum (21)
• Заліў Расы — Sinus Roris (20)
• Заліў Славы — Sinus Honoris (26)
• Заліў Згоды — Sinus Concordiae (28)
• Заліў Суровасці — Sinus Asperitatis (27)
• Заліў Удачы — Sinus Successus (30)
• Заліў Цэнтральны — Sinus Medii (25)

Азёры

• Возера Багавейнасці — Lacus Timoris (ошиб. — Lacus Tumoris)
• Возера Вясны — Lacus Veris
• Возера Вечнасці — Lacus Temporis
• Возера Зімы — Lacus Hiemalis
• Возера Справядлівасці — Lacus Bonitatis
• Возера Лета — Lacus Aestatis
• Возера Надзеі — Lacus Spei
• Возера Настойлівасці — Lacus Perseverantiae
• Возера Пяшчоты — Lacus Lenitatis
• Возера Нянавісці — Lacus Odii
• Возера Восені — Lacus Autumni
• Возера Смутку — Lacus Doloris
• Возера Перавагі — Lacus Excellentiae
• Возера Радасці — Lacus Gaudii
• Возера Смерці — Lacus Mortis
• Возера Сну — Lacus Somniorum
• Возера Шчасця — Lacus Felicitatis

Балоты

• Балота Гніення — Palus Putredinis
• Балота Сну — Palus Somni
• Балота Эпідэмій — Palus Epidemiarum

Назвы мораў і азёр на адваротным баку Месяца

Беларуская назва — лацінская назва.

• Мора Мары — Mare Ingenii
• Мора Масквы — Mare Moscoviense

• Возера Забыцця — Lacus Oblivionis
• Возера Адзіноты — Lacus Solitudinis
• Возера Задаволення — Lacus Luxuriae

Выключаныя назвы мораў, балот і заліваў

Беларуская назва — лацінская назва.

• Мора Жадання — Mare Desiderii
• Мора Малое — Mare Parvum
• Мора Непагадзі — Mare Hiemis
• Мора Непазнанае — Mare Incognito
• Мора Новае — Mare Novum
• Мора Струве — Mare Struve

• Балота Туманаў — Palus Nebularum

• Заліў Гей-Люсака — Sinus Gay-Lussac
• Заліў Пьетрасул — Sinus Pietrosul

Спасылкі

• Moon Nomenclature Table Of Contents (англ.)