Крызіс Рымскай імперыі III стагоддзя: Розніца паміж версіямі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Няма тлумачэння праўкі
Радок 9: Радок 9:


Макрын абвясціў сваім суправіцелем свайго сына Дыядумена (спачатку з тытулам цэзара, а пазней аўгуста), які быў забіты неўзабаве пасля звяржэння яго бацькі.
Макрын абвясціў сваім суправіцелем свайго сына Дыядумена (спачатку з тытулам цэзара, а пазней аўгуста), які быў забіты неўзабаве пасля звяржэння яго бацькі.
Пасля Макрына кіраўніком рымскай імперыі стаў сваяк Севераў, які выдаваў сябе за сына Каракалы, сірыйскі жрэц [[Геліягабал]] (Элагабал, 218—222 гг.), у сакавіку [[222]] г. забіты сваімі воінамі. Імператарам стаў 13-гадовы [[Аляксандр Поўнач]] (222—235 гг.), пры якім абвастрыўся фінансавы крызіс, а таксама павялічылася пагроза з боку [[Сасаніды|Новаперсідскага царства]], якая набірала моц і з якім у [[231]] г. пачалася вайна. Аляксандр быў забіты [[бунт]]аўшчыкамі, што адзначыла пачатак яшчэ глыбейшага палітычнага і сацыяльна-эканамічнага крызісу.
Пасля Макрына кіраўніком рымскай імперыі стаў сваяк Севераў, які выдаваў сябе за сына Каракалы, сірыйскі жрэц [[Геліягабал]] (Элагабал, 218—222 гг.), у сакавіку [[222]] г. забіты сваімі воінамі. Імператарам стаў 13-гадовы [[Аляксандр Север]] (222—235 гг.), пры якім абвастрыўся фінансавы крызіс, а таксама павялічылася пагроза з боку [[Сасаніды|Новаперсідскага царства]], якая набірала моц і з якім у [[231]] г. пачалася вайна. Аляксандр быў забіты [[бунт]]аўшчыкамі, што адзначыла пачатак яшчэ глыбейшага палітычнага і сацыяльна-эканамічнага крызісу.


== Эпоха «салдацкіх імператараў» ==
== Эпоха «салдацкіх імператараў» ==

Версія ад 12:14, 4 студзеня 2014

Імператарскія дынастыі
Старажытнага Рыма

Прынцыпат
(27 да н.э.192 н.э.)
Юліі-Клаўдзіі (27 да н.э. — 68 н.э.)
Грамадзянская вайна (68—69)
Флавіі (69—96)
Антаніны (96—192)
Бюракратызаваны прынцыпат
(193235)
Грамадзянская вайна (193—197)
Северы (193—235)
Палітычны крызіс
(235284)
Салдацкія імператары (235—284)
Гальская імперыя (258—273)
Пальмірскае царства (262—273)
Дамінат
284)
Тэтрархія (293—313)
Грамадзянскія войны (306—323)
Дынастыя Канстанціна (305—363)
Дынастыя Валентыніяна (364—378)
Дынастыя Феадосія (378—395)
Заходняя Рымская імперыя
(395476)
Дынастыя Феадосія
Усходняя Рымская імперыя
(Візантыйская імперыя)
Дынастыя Феадосія (395—457)
Дынастыя Львоў (з 457)

У III стагоддзі н.э. Рымская цывілізацыя ўступае ў перыяд, названы Крызісам III стагоддзя, які характарызуецца шэрагам крызісных з'яў у эканоміцы, рамястве, гандлю.

Перадгісторыя

Пасля забойства апошняга імператара дынастыі Антанінаў Комада ў Імперыі пачынаецца грамадзянская вайна 193197 гг. Шэраг бачных лідараў абвяшчаюць сябе імператарамі: Пертынакс і Дзідзій Юліян у Рыме, камандуючы дунайскай арміяй Септымій Север, камандуючы сірыйскімі легіёнамі Песцэній Нігер і Клодзій Альбін у Брытаніі. Імператарская ўлада была афіцыйна ўручана сенатам Септымію Северу, які выйшаў з вайны пераможцам і заснаваў імператарскую дынастыю Севераў (193—235 гг.).

Септымій абапіраўся выключна на армію, а рэжым кіравання пры ім ператварыўся ў ваенна-бюракратычную манархію. Знешняя палітыка характарызавалася побач паспяховых войн з Парфіяй (195199 гг.) і з плямёнамі каледонцаў (208211 гг.). Пасля смерці імператара яго сын Антанін Каракала (211—217 гг.) забіў свайго брата Гету, заняў прастол, пасля чаго пачаў неапраўданую вайну з парфянамі і быў забіты змоўшчыкамі. Яго пераемнік прэфект прэторыя Макрын (11 красавіка 217—218 гг.) здзейсніў няўдалы паход супраць парфян, з якімі быў складзены невыгодны для рымлян мір. Войска было незадаволена Макрынам; да таго ж яго азіяцкія звычкі і спешчанасць узбуджалі ўсеагульнае ганьбаванне. Цётцы Каракалы, Юліі Мезе, і дзвюм дочкам яе атрымалася схіліць войска да юнага Басіяна (Геліягабала), які і быў абвешчаны імператарам; Меза выдавала яго за пазашлюбнага сына Каракалы. Макрын выслаў супраць яго Ульпія Юліяна, але салдаты забілі апошняга, і ўсё войска, акрамя прэтарыянцаў, перайшло на бок Басіяна. Адбылася бітва пры Антыёхіі, але Макрын, не дачакаўшыся яе зыходу, пусціўся наўцёкі. Салдаты Геліягабала нагналі Макрына ў Халкедоне і прывезлі ў Кападокію. Пры другаснай спробе бегчы ён быў абезгалоўлены.

Макрын абвясціў сваім суправіцелем свайго сына Дыядумена (спачатку з тытулам цэзара, а пазней аўгуста), які быў забіты неўзабаве пасля звяржэння яго бацькі. Пасля Макрына кіраўніком рымскай імперыі стаў сваяк Севераў, які выдаваў сябе за сына Каракалы, сірыйскі жрэц Геліягабал (Элагабал, 218—222 гг.), у сакавіку 222 г. забіты сваімі воінамі. Імператарам стаў 13-гадовы Аляксандр Север (222—235 гг.), пры якім абвастрыўся фінансавы крызіс, а таксама павялічылася пагроза з боку Новаперсідскага царства, якая набірала моц і з якім у 231 г. пачалася вайна. Аляксандр быў забіты бунтаўшчыкамі, што адзначыла пачатак яшчэ глыбейшага палітычнага і сацыяльна-эканамічнага крызісу.

Эпоха «салдацкіх імператараў»

Гарадская сцяна, пабудаваная на зыходзе крызісу для абароны Рыма ад знешніх пагроз.

З 235 г. пачаўся перыяд «імператарскай чахарды». Жаданнем вывесці краіну з крызісу, а не насыціцца хароствамі імператарскай улады адрозніваліся Гай Дэцый (249251 гг.), а таксама арыстакрат Публій Ліцыній Валерыян (253260 гг.) і яго сын Галіен (253—268 гг.). Аднак і за час іх кіравання актывізаваўся мясцовы сепаратызм, які прывёў да ўлады «дынастыю ілірыйцаў» (гэтыя імператары не былі ў сваяцтве, але ўсе паходзілі з ваеннага саслоўя Ілірыі): Клаўдзій II Гоцкі (268270 гг.) паклаў пачатак адраджэнню Імперыі, перадаўшы прастол у рукі Луцыя Даміцыя Аўрэліяна (270275 гг.). Аўрэліян адбіў нашэсце германскіх плямёнаў, аднавіў рымскую адміністрацыю ва ўсходніх правінцыях і падпарадкаваў Гальскую імперыю. Яго ўлада насіла абсалютны характар, што з'явілася перадумовай да далейшага афармлення імперскага дамінату.

Канчатак крызісу

«Ілірыйская дынастыя» працягнулася ў кіраванні Марка Аўрэлія Проба (276282 гг.), які прывёў у парадак імперскую ўладу ў Ілірыі, Фракіі і Малой Азіі. Яго пераемнік Марк Аўрэлій Кар (282283 гг.) разбіў германцаў, пасля чаго на трон узышоў ілірыец Дыёкл, вядомы пад імем Дыяклетыяна, адзначыўшы пачатак перыяду дамінату (284476 гг.).

Гл. таксама

Спасылкі

Шаблон:Roma-stub

Шаблон:Link FA