Мінахасы: Розніца паміж версіямі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Радок 35: Радок 35:
З узмацненнем [[дзяржава|дзяржавы]] роля ''тарандак'' у сацыяльным жыцці паступова зніжалася, затое ўзнікала тэрытарыяльная абшчына ''вануа'' на чале выбранага або прызначанага старасты ''укунг''. Ёй з дапамогай некалькіх дапаможцаў распараджаўся грамадскімі работамі, размеркаваннем угоддзяў, супольнай абаронай абшчыны. Некалькі ''вануа'' складалі саюз абшчын ''валак''. У старажытнасці правадыр ''валак'' выбіраўся. Асноўныя дзяржаўныя рашэнні прымаліся на сходзе такіх правадыроў<ref>[http://www.theminahasa.net/rulers/stories/hierarchy.html Ramly Siwi, The Ancient Minahasa Community]</ref>. Кіраўнік дзяржавы ''мунту-унту'' высоўваўся з іх асяроддзя і павінен быў абапірацца на рашэнні схода. У сваю чаргу, меўся сход саюзных ''мунту-унту''. Ён праіснаваў да [[1889]] г.
З узмацненнем [[дзяржава|дзяржавы]] роля ''тарандак'' у сацыяльным жыцці паступова зніжалася, затое ўзнікала тэрытарыяльная абшчына ''вануа'' на чале выбранага або прызначанага старасты ''укунг''. Ёй з дапамогай некалькіх дапаможцаў распараджаўся грамадскімі работамі, размеркаваннем угоддзяў, супольнай абаронай абшчыны. Некалькі ''вануа'' складалі саюз абшчын ''валак''. У старажытнасці правадыр ''валак'' выбіраўся. Асноўныя дзяржаўныя рашэнні прымаліся на сходзе такіх правадыроў<ref>[http://www.theminahasa.net/rulers/stories/hierarchy.html Ramly Siwi, The Ancient Minahasa Community]</ref>. Кіраўнік дзяржавы ''мунту-унту'' высоўваўся з іх асяроддзя і павінен быў абапірацца на рашэнні схода. У сваю чаргу, меўся сход саюзных ''мунту-унту''. Ён праіснаваў да [[1889]] г.


Традыцыйнае грамадства мінахасаў заставалася даволі ваяўнічым, часта ўспыхвалі ўнутраныя канфлікты, вяліся міжродавыя войны. У выніку пашырэння [[хрысціянства]] ў XIX ст. [[царква]] стала важным асобным [[Сацыяльны інстытут|інстытутам]], які меў значны аўтарытэт, але непасрэдна не падпарадкоўваўся ''мунту-унту'' і ў выніку прыняў бок каланіяльных адміністратараў, а ў XX ст. — агульнай [[інданезія|інданезійскай]] дзяржавы. Нават у нас час царква аказвае вялікі ўплыў на адукацыю, арганізуе супольныя сходы і святы, дабрачынныя акцыі, нават займаецца захаваннем традыцыйнай культуры<ref>[Kelli A. Swazey, Locating culture in the church]</ref>. Прыналежнасць да царкоўнай абшчыны — адзін з першасных чынннікаў у сацыяльным вызначэнні кожнага мінахаса.
Традыцыйнае грамадства мінахасаў заставалася даволі ваяўнічым, часта ўспыхвалі ўнутраныя канфлікты, вяліся міжродавыя войны. У выніку пашырэння [[хрысціянства]] ў XIX ст. [[царква]] стала важным асобным [[Сацыяльны інстытут|інстытутам]], які меў значны аўтарытэт, але непасрэдна не падпарадкоўваўся ''мунту-унту'' і ў выніку прыняў бок каланіяльных адміністратараў, а ў XX ст. — агульнай [[інданезія|інданезійскай]] дзяржавы. Нават у нас час царква аказвае вялікі ўплыў на адукацыю, арганізуе супольныя сходы і святы, дабрачынныя акцыі, нават займаецца захаваннем традыцыйнай культуры<ref>[https://www.academia.edu/1662136/Re-making_Minahasa_Religion_Regionality_and_Change_in_North_Sulawesi_Bahasa_Indonesia_version_ Kelli Swazey, Re-making Minahasa: Religion, Regionality and Change in North Sulawesi]</ref><ref>[Kelli A. Swazey, Locating culture in the church]</ref>. Прыналежнасць да царкоўнай абшчыны — адзін з першасных чынннікаў у сацыяльным вызначэнні кожнага мінахаса.


[[Фальклор]] мінахасаў адметны вялікай колькасцю [[гісторыя|гістарычных]] паданняў, [[песня]]мі і [[танец|танцамі]]. Папулярны танец ''маенгкет'' прысвечаны збору [[рыс]]у<ref>[http://duchithlearnphotography.wordpress.com/2012/01/27/maengket-minahasa-traditional-dance/ Maengket (Minahasa Traditional Dance)]</ref>. Складаны мужчынскі танец ''кабасаран'' мае ваенныя карані<ref>[http://www.theminahasa.net/social/stories/kabasaran.html Jessy Wenas, The Kabasaran Dance]</ref>. Распаўсюджаныя [[Музычны інструмент|музычныя інструменты]] — [[барабан]], [[гамбанг]], [[гонг]], [[сантур]] і інш.
[[Фальклор]] мінахасаў адметны вялікай колькасцю [[гісторыя|гістарычных]] паданняў, [[песня]]мі і [[танец|танцамі]]. Папулярны танец ''маенгкет'' прысвечаны збору [[рыс]]у<ref>[http://duchithlearnphotography.wordpress.com/2012/01/27/maengket-minahasa-traditional-dance/ Maengket (Minahasa Traditional Dance)]</ref>. Складаны мужчынскі танец ''кабасаран'' мае ваенныя карані<ref>[http://www.theminahasa.net/social/stories/kabasaran.html Jessy Wenas, The Kabasaran Dance]</ref>. Распаўсюджаныя [[Музычны інструмент|музычныя інструменты]] — [[барабан]], [[гамбанг]], [[гонг]], [[сантур]] і інш.

Версія ад 05:15, 4 верасня 2014

Мінахасы
(Minahasa)
Агульная колькасць 1 521 000 ў Інданезіі (2014 г.)
Рэгіёны пражывання Інданезія
Мова мовы мінахаса, малайская мова
Рэлігія хрысціянства, іслам, культ продкаў
Блізкія этнічныя групы гарантала, вісая, мангандаві

Мінаха́сы або мінаха́са (саманазва Minahasa) — аўстранезійскі народ, карэнныя насельнікі Паўночнага Сулавесі ў Інданезіі. Агульная колькасць (2014 г.) - 1 521 000 чал.[1]

Гісторыя

Фота 1930-ых гг.

Паводле лігвістычных данных, мінахасы маюць супольнае паходжанне з аўстранезійскімі народамі Філіпінскіх астравоў і поўначы вострава Сулавесі[2]. Фарміраванне адзінага народа адбывалася ў складаных гістарычных умовах. Згодна паданням, у 670 г. на землях сучасных мінахасаў была сфарміравана канфедэрацыя розных плямён[3], якія захоўвалі свае мовы, звычаі і кіраванне. Археолагі выявілі магільні правыдыроў IX ст., якія сведчаць пра тое, што на паўночным ўзбярэжжы сапраўды мелася адносна развітае грамадства з сацыяльным расслаеннем.

У XVI - першай палове XVII стст. мінахасы актыўна кантактавалі з партугальскімі гандлярамі і іспанскімі каланістамі. У 1623 г. іспанцы заснавалі ў Паўночным Сулавесі крэпасць Манада[4] і пачалі распаўсюджваць каталіцызм. Адносіны з іспанцамі мелі складаны характар. З аднаго боку, меліся ўстойлівыя гандлёвыя адносіны, мінахасы запазычылі ў еўрапейцаў такія сельскагаспадарчыя культуры, як кукуруза і кава, з'явіўся пласт іспана-мінахаскіх крэолаў. Прыняцце хрысціянства садзейнічала далейшаму адасабленню мінахасаў ад іншых насельнікаў Сулавесі, што спавядалі іслам. Аднак правадыры мінахаса супраціўляліся спробам каланістаў усталяваць палітычны кантроль над іх землямі. Змяненне сітуацыі на суседніх Малукскіх астравах, адкуль вывозіліся ў Еўропу спецыі, прывяло да хуткага заняпаду іспанскай калоніі. Гэта выкарысталі ў сваіх мэтах галандцы. У 1657 г. яны дамовіліся з правадыром Манада аб пабудове сваёй крэпасці, якая пазней атрымала назву Ратэрдам. У 1679 г. было падпісана саюзнае пагадненне з правадырамі канфедэрацыі.

Першапачаткова палітыка галандскіх каланізатараў на поўначы Сулавесі не мела гвалтоўнага характара. Яны не абмяжоўвалі мясцовае самакіраванне, аказвалі ваенную падтрымку тубыльцам супраць мусульманскіх піратаў, вялі гандаль, наймалі мінахасаў у каланіяльную армію. Каланіяльная адміністрацыя з'явілася толькі ў 1888 г. Для ўкаранення хрысціянства былі запрошаны нямецкія пратэстанцкія місіянеры[5]. У другой палове XIX ст. яны стварылі сетку сучасных школ з выкладаннем на малайскай мове. Вучні мелі магчымасць зрабіць сабе кар'еру ў арміі або ў адміністрацыі. Такім чынам з'явіўся пласт мясцовага насельніцтва, якое ахвотна супрацоўнічала з еўрапейцамі і прама не атаесамляла сябе з традыцыйнымі коламі правадыроў. У 1889 г., калі на поўначы Сулавесі было знойдзена золата, генерал-губернатар фактычна скасаваў дамову з правадырамі і ўвёў прамое кіраванне[6].

З канца XIX ст. сярод адукаваных мінахасаў пачалі распаўсюджвацца ідэі нацыяналізму. Яны прымалі актыўны ўдзел у заснаванні інданезійскага нацыянальнага руху і далейшай антыкаланіяльнай барацьбе. У 1950 г. землі мінахасаў былі далучаны да незалежнай Інданезіі. Аднак у 1957 г. частка палітычных дзеячоў Сулавесі абвясціла ў Макасары ўсеагульную хартыю барацьбы (Piagam Perjuangan Semesta, скарочана Permesta) супраць прэзідэнта Сукарна. Яна была падтрымана многімі мінахасамі. У выніку, сярод іх узнік узброены рух, які працягваўся да 1961 г.[7] У 1959 г. была створана асобная правінцыя Паўночны Сулавесі. У нашы дні мінахасы складаюць у ёй большасць насельніцтва.

Культура

Варуга. Фота перш. пал. XX ст.

Традыцыйнымі галінамі эканомікі мінахасаў былі сельская гаспадарка, рыбалоўства, прыбярэжны гандаль, рамяство. У мінулым практыкавалася падсечнае земляробства. Паколькі землі ў рэгіёне, населеным мінахасамі, горныя і маюць высокі нахіл, то расчышчаныя ад лесу надзелы апрацоўваліся толькі некалькі гадоў. У далейшым дажджавая вада змывала урадлівую глебу або з-за адсутнасці дрэў у спякотны сезон пачыналася засуха, і земляробам прыходзілася шукаць новае месца. У каланіяльны перыяд замацавалася прыватная ўласнасць на зямлю.

Асноўныя земляробчыя культуры — рыс, кукуруза, клубневыя, у тым ліку бульба, кава, гваздзік, на марскім ўзбярэжжы — какосы. Жывёлагадоўля мела дадатковы характар. У нашы дні трымаюць кароў, коняў, буйвалаў, свінняў, хатнюю птушку, жыхары рачных далінсажалкі з рыбай.

Распаўсюджаныя рамёствы — апрацоўка дрэва і каменю, ткацтва і выраб керамікі[8][9]. Да сярэдзііны XIX ст. майстры мінахасаў усталёўвалі на могілках каменныя надмагіллі варуга, якія аздаблялі складанай мастацкай рэззю. Найлепшыя прыклады іх працы захаваліся ў вёсцы Саванган у Паўночным Сулавесі, дзе комплекс варуга займае 1866 м²[10]. У вёсцы Валоан каля Манада развіваюцца традыцыі будаўніцтва драўляных каркасных хацін на доўгіх па́лях[11]. У мінулым такія хаціны будаваліся на ўсёй тэрыторыі, населенай мінахаса. Яны ладзіліся з трох розных відаў драўніны. Адрозніваліся вялікія хаціны для сталага пражывання і малыя сезонныя хаціны, што ўзводзіліся каля палеткаў. У нашы дні традыцыйная архітэктура саступіла месца звычайнай, але лёгкія і добра прыстасаваныя для трапічнага надвор'я хаціны экспартуюцца ў іншыя рэгіёны.

Кулінарныя традыцыі абапіраюцца на мясцовы вопыт, а таксама на звычаі, запазычаныя ў іншых народаў Паўднёва-Усходняй Азіі, Кітая і Еўропы. Асноўнай ежай з'яўляецца каша з здробненага рысу або кукурузы, да яе падаюцца сушоная, а потым адвараная рыба, розная гародніна, смажанае ў пальмавым алеі мяса хатняй жывёлы. Папулярна дзічына, асабліва мяса аленяў і дзікоў, але таксама ўжываюць пацукоў, сабак, кажаноў. Лічыцца, што мінахаса могуць есці ўсё, што рухаецца на чатырох нагах[12]. Стравы прыпраўляюцца вострымі спецыямі, воцатам, часныком і соевай падлівай.

Асновай сацыяльнай структуры грамадства з'яўляецца сям'я аву. У нашы дні дамінуе тып малой нуклеарнай сям'і, аднак да пачатку XX ст. асноўным тыпам з'яўлялася вялікая пашыраная сям'я, якая жыла ў асобнай хаціне, пабудаванай на высокіх па́лях з абарончымі мэтамі. Главой сям'і лічыўся бацька ама, але яго ўлада не была безумоўнай. У ама меўся важны грамадскі абавязак — абараняць сям'ю. У выпадку яго смерці ўлада пераходзіла да маці іна. Пры жыцці бацькі яна выступала ў якасці суддзі і рэгулявала щнутраныя сямейныя канфлікты. Малыя сем'і, што ўваходзілі ў склад аву маглі з цягам часу пачынаць весці самастойную гаспадарку. У гэтым выпадку яны будавалі асобную хаціну каля галоўнай. Такім чынам паступова складвалася сваяцкая абшчына тарандак, якой кіраваў адзін з старэйшых мужчын па лініі першапачатковага аву.

З узмацненнем дзяржавы роля тарандак у сацыяльным жыцці паступова зніжалася, затое ўзнікала тэрытарыяльная абшчына вануа на чале выбранага або прызначанага старасты укунг. Ёй з дапамогай некалькіх дапаможцаў распараджаўся грамадскімі работамі, размеркаваннем угоддзяў, супольнай абаронай абшчыны. Некалькі вануа складалі саюз абшчын валак. У старажытнасці правадыр валак выбіраўся. Асноўныя дзяржаўныя рашэнні прымаліся на сходзе такіх правадыроў[13]. Кіраўнік дзяржавы мунту-унту высоўваўся з іх асяроддзя і павінен быў абапірацца на рашэнні схода. У сваю чаргу, меўся сход саюзных мунту-унту. Ён праіснаваў да 1889 г.

Традыцыйнае грамадства мінахасаў заставалася даволі ваяўнічым, часта ўспыхвалі ўнутраныя канфлікты, вяліся міжродавыя войны. У выніку пашырэння хрысціянства ў XIX ст. царква стала важным асобным інстытутам, які меў значны аўтарытэт, але непасрэдна не падпарадкоўваўся мунту-унту і ў выніку прыняў бок каланіяльных адміністратараў, а ў XX ст. — агульнай інданезійскай дзяржавы. Нават у нас час царква аказвае вялікі ўплыў на адукацыю, арганізуе супольныя сходы і святы, дабрачынныя акцыі, нават займаецца захаваннем традыцыйнай культуры[14][15]. Прыналежнасць да царкоўнай абшчыны — адзін з першасных чынннікаў у сацыяльным вызначэнні кожнага мінахаса.

Фальклор мінахасаў адметны вялікай колькасцю гістарычных паданняў, песнямі і танцамі. Папулярны танец маенгкет прысвечаны збору рысу[16]. Складаны мужчынскі танец кабасаран мае ваенныя карані[17]. Распаўсюджаныя музычныя інструментыбарабан, гамбанг, гонг, сантур і інш.

Мовы

Мінахасы размаўляюць на 8 аўстранезійскіх мовах, якія ўваходзяць у асобную групу мінахаса[18]. У сярэднявеччы склалася піктаграфічная пісьмовасць[19], на якой пісалі на магільнях правадыроў. У нашы дні найчасцей выкарыстоўваецца лацінка. У раёне Манада пашыраны мясцовы дыялект малайскай мовы, сфарміраваны ў XIX ст.[20], на якім існуе прафесійная літаратура.

Зноскі

Спасылкі