Крышталічныя целы: Розніца паміж версіямі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др →‎Літаратура: афармленне
дрНяма тлумачэння праўкі
Радок 1: Радок 1:
[[Файл:Quartz oisan.jpg|міні|справа|Крышталі кварцу]]
[[Файл:Quartz oisan.jpg|міні|справа|Крышталі кварцу]]


'''Крышталі''' (ад {{lang-el|κρύσταλλος}}, першапачаткова - [[лёд]], у далейшым - горны крышталь, крышталь) - [[Цвёрдае цела|цвёрдыя целы]], у якіх [[атам]]ы размешчаны заканамерна, утвараючы трохмерна-перыядычную прасторавую кладку - крышталічную рабшотку.
'''Крышталі''' (ад {{lang-el|κρύσταλλος}}, першапачаткова — [[лёд]], у далейшым — горны крышталь, крышталь) — [[Цвёрдае цела|цвёрдыя целы]], у якіх [[атам]]ы размешчаны заканамерна, утвараючы трохмерна-перыядычную прасторавую кладку — крышталічную рабшотку.


Крышталі - гэта цвёрдыя рэчывы, якія маюць натуральную знешнюю форму правільных сіметрычных шматграннікаў, заснаваную на іх унутранай структуры, гэта значыць на адным з некалькіх пэўных рэгулярных размяшчэнняў, якія складаюць рэчыва часціц (атамаў, [[Малекула|малекул]], [[іён]]аў).
Крышталі — гэта цвёрдыя рэчывы, якія маюць натуральную знешнюю форму правільных сіметрычных шматграннікаў, заснаваную на іх унутранай структуры, гэта значыць на адным з некалькіх пэўных рэгулярных размяшчэнняў, якія складаюць рэчыва часціц (атамаў, [[Малекула|малекул]], [[іён]]аў).


== Крышталічная структура ==
== Крышталічная структура ==
Радок 13: Радок 13:
Складнікі дадзенай цвёрдай рэчывы часціцы ўтвараюць крышталічную рашотку. Калі крышталічныя рашоткі стэреаметрычна (прасторава) аднолькавыя або падобныя (маюць аднолькавую сіметрыю), то геаметрычнае адрозненне паміж імі складаецца, у прыватнасці, у розных адлегласцях паміж часціцамі, якія займаюць вузлы рашоткі. Самі адлегласці паміж часціцамі называюцца параметрамі рашоткі. Параметры рашоткі, а таксама вуглы геаметрычных шматграннікаў вызначаюцца фізічнымі метадамі структурнага аналізу, напрыклад, метадамі рэнтгенаўскага структурнага аналізу.
Складнікі дадзенай цвёрдай рэчывы часціцы ўтвараюць крышталічную рашотку. Калі крышталічныя рашоткі стэреаметрычна (прасторава) аднолькавыя або падобныя (маюць аднолькавую сіметрыю), то геаметрычнае адрозненне паміж імі складаецца, у прыватнасці, у розных адлегласцях паміж часціцамі, якія займаюць вузлы рашоткі. Самі адлегласці паміж часціцамі называюцца параметрамі рашоткі. Параметры рашоткі, а таксама вуглы геаметрычных шматграннікаў вызначаюцца фізічнымі метадамі структурнага аналізу, напрыклад, метадамі рэнтгенаўскага структурнага аналізу.


Часта цвёрдыя рэчывы ўтвараюць (у залежнасці ад умоў) больш чым адну форму крышталічнай рашоткі; такія формы называюцца паліморфнымі мадыфікацыямі. Напрыклад, сярод простых рэчываў вядомыя рамбічная і монаклінная [[сера]], [[графіт]] і [[алмаз]], якія з'яўляюцца гексагональнай і кубічнай мадыфікацыямі [[вуглярод]]у, сярод складаных рэчываў - [[кварц]], трыдыміт і крыстабаліт ўяўляюць сабой розныя мадыфікацыі дыяксіду крэмнія.
Часта цвёрдыя рэчывы ўтвараюць (у залежнасці ад умоў) больш чым адну форму крышталічнай рашоткі; такія формы называюцца паліморфнымі мадыфікацыямі. Напрыклад, сярод простых рэчываў вядомыя рамбічная і монаклінная [[сера]], [[графіт]] і [[алмаз]], якія з'яўляюцца гексагональнай і кубічнай мадыфікацыямі [[вуглярод]]у, сярод складаных рэчываў — [[кварц]], трыдыміт і крыстабаліт ўяўляюць сабой розныя мадыфікацыі дыяксіду крэмнія.


== Віды крышталяў ==
== Віды крышталяў ==
Радок 25: Радок 25:
=== Рэальны крышталь ===
=== Рэальны крышталь ===


Заўсёды змяшчае розныя дэфекты ўнутранай структуры рашоткі, скажэнні і няроўнасці на гранях і мае паніжаную сіметрыю шматгранніка з прычыны спецыфікі умоў росту, неаднастайнасці сілкавальнага асяроддзя, пашкоджанняў і дэфармацый. Рэальны крышталь не абавязкова валодае крышталяграфічнымі гранямі і правільнай формай, але ў яго захоўваецца галоўная ўласцівасць - заканамернае становішча атамаў ў крышталічнай рашотцы.
Заўсёды змяшчае розныя дэфекты ўнутранай структуры рашоткі, скажэнні і няроўнасці на гранях і мае паніжаную сіметрыю шматгранніка з прычыны спецыфікі умоў росту, неаднастайнасці сілкавальнага асяроддзя, пашкоджанняў і дэфармацый. Рэальны крышталь не абавязкова валодае крышталяграфічнымі гранямі і правільнай формай, але ў яго захоўваецца галоўная ўласцівасць — заканамернае становішча атамаў ў крышталічнай рашотцы.


== Анізатрапіі крышталяў ==
== Анізатрапіі крышталяў ==
Радок 42: Радок 42:
* крышталяхімія вывучае заканамернасці утварэння крышталяў з розных рэчываў і ў розных асяроддзях.
* крышталяхімія вывучае заканамернасці утварэння крышталяў з розных рэчываў і ў розных асяроддзях.


Наогул ўласцівасці рэальных крышталяў - велізарная навуковая галіна, дастаткова сказаць, што ўсе [[паўправаднік]]овыя ўласцівасці некаторых крышталяў (на аснове якіх ствараецца дакладная [[электроніка]] і, у прыватнасці, [[кампутар]]ы) узнікаюць менавіта за кошт дэфектаў.
Наогул ўласцівасці рэальных крышталяў — велізарная навуковая галіна, дастаткова сказаць, што ўсе [[паўправаднік]]овыя ўласцівасці некаторых крышталяў (на аснове якіх ствараецца дакладная [[электроніка]] і, у прыватнасці, [[кампутар]]ы) узнікаюць менавіта за кошт дэфектаў.


== Цікавыя факты ==
== Цікавыя факты ==


* Самыя вялікія крышталі былі выяўленыя ў пячоры у крышталяў у Шахтавыя комплексе Найка, у мексіканскім штаце Чіуауа <ref>''В. Чернавцев''. Гипсовое чудо света // ''«Вокруг света»''. — № 11, 2008, С. 16–22.</ref>. Некаторыя з знойдзеных там крышталяў [[гіпс]]у дасягаюць 15 метраў у даўжыню, а ў шырыню - 1 метр.
* Самыя вялікія крышталі былі выяўленыя ў пячоры у крышталяў у Шахтавыя комплексе Найка, у мексіканскім штаце Чіуауа <ref>''В. Чернавцев''. Гипсовое чудо света // ''«Вокруг света»''. — № 11, 2008, С. 16-22.</ref>. Некаторыя з знойдзеных там крышталяў [[гіпс]]у дасягаюць 15 метраў у даўжыню, а ў шырыню — 1 метр.


== Гл. таксама ==
== Гл. таксама ==
Радок 59: Радок 59:
== Літаратура ==
== Літаратура ==


* Химия: Справ. изд. / В. Шретер, К.-Х. Лаутеншлегер, Х. Бибрак и др.: Пер. с нем. — М.: Химия, 1989.
* Химия: Справ. изд. / В. Шретер, К.-Х. Лаутеншлегер, Х. Бибрак и др.: Пер. с нем. — М.: Химия, 1989.
* Курс общей физики, книга 3 — И. В. Савельев: Астрель, 2001 — ISBN 5-17-004585-9.
* Курс общей физики, книга 3 — И. В. Савельев: Астрель, 2001 — ISBN 5-17-004585-9.
* Кристаллы / М. П. Шаскольская, 208 с ил. 20 см, 2-е изд., испр. — М.: Наука, 1985.
* Кристаллы / М. П. Шаскольская, 208 с ил. 20 см, 2-е изд., испр. — М.: Наука, 1985.
* ''Лихачёв В. А., Малинин В. Г.'' Структурно-аналитическая теория прочности — СПб: Наука. — 471 с.
* ''Лихачёв В. А., Малинин В. Г.'' Структурно-аналитическая теория прочности — СПб: Наука. — 471 с.
* ''Зоркий П. М.'' Симметрия молекул и кристаллических структур — М.: изд-во МГУ, 1986. — 232 с.
* ''Зоркий П. М.'' Симметрия молекул и кристаллических структур — М.: изд-во МГУ, 1986. — 232 с.


== Спасылкі ==
== Спасылкі ==

Версія ад 19:58, 20 лістапада 2014

Крышталі кварцу

Крышталі (ад грэч. κρύσταλλος, першапачаткова — лёд, у далейшым — горны крышталь, крышталь) — цвёрдыя целы, у якіх атамы размешчаны заканамерна, утвараючы трохмерна-перыядычную прасторавую кладку — крышталічную рабшотку.

Крышталі — гэта цвёрдыя рэчывы, якія маюць натуральную знешнюю форму правільных сіметрычных шматграннікаў, заснаваную на іх унутранай структуры, гэта значыць на адным з некалькіх пэўных рэгулярных размяшчэнняў, якія складаюць рэчыва часціц (атамаў, малекул, іёнаў).

Крышталічная структура

Крышталічная структура, будучы індывідуальнай для кожнай рэчывы, адносіцца да асноўных фізіка-хімічным уласцівасцям гэтай рэчывы.

Крышталічная рашотка

Складнікі дадзенай цвёрдай рэчывы часціцы ўтвараюць крышталічную рашотку. Калі крышталічныя рашоткі стэреаметрычна (прасторава) аднолькавыя або падобныя (маюць аднолькавую сіметрыю), то геаметрычнае адрозненне паміж імі складаецца, у прыватнасці, у розных адлегласцях паміж часціцамі, якія займаюць вузлы рашоткі. Самі адлегласці паміж часціцамі называюцца параметрамі рашоткі. Параметры рашоткі, а таксама вуглы геаметрычных шматграннікаў вызначаюцца фізічнымі метадамі структурнага аналізу, напрыклад, метадамі рэнтгенаўскага структурнага аналізу.

Часта цвёрдыя рэчывы ўтвараюць (у залежнасці ад умоў) больш чым адну форму крышталічнай рашоткі; такія формы называюцца паліморфнымі мадыфікацыямі. Напрыклад, сярод простых рэчываў вядомыя рамбічная і монаклінная сера, графіт і алмаз, якія з'яўляюцца гексагональнай і кубічнай мадыфікацыямі вугляроду, сярод складаных рэчываў — кварц, трыдыміт і крыстабаліт ўяўляюць сабой розныя мадыфікацыі дыяксіду крэмнія.

Віды крышталяў

Варта падзяліць ідэальны і рэальны крышталь.

Ідэальны крышталь

З'яўляецца, па сутнасці, матэматычным аб'ектам, якія маюць поўную, уласцівыя яму сіметрыю, ідэалізавана роўныя гладкія грані.

Рэальны крышталь

Заўсёды змяшчае розныя дэфекты ўнутранай структуры рашоткі, скажэнні і няроўнасці на гранях і мае паніжаную сіметрыю шматгранніка з прычыны спецыфікі умоў росту, неаднастайнасці сілкавальнага асяроддзя, пашкоджанняў і дэфармацый. Рэальны крышталь не абавязкова валодае крышталяграфічнымі гранямі і правільнай формай, але ў яго захоўваецца галоўная ўласцівасць — заканамернае становішча атамаў ў крышталічнай рашотцы.

Анізатрапіі крышталяў

Шмат якім крышталям ўласціва ўласцівасць анізатрапіі, г. зн. залежнасць іх уласцівасцяў ад напрамку, тады як у ізатропных рэчывах (большасці газаў, вадкасцей, аморфных цвёрдых целах) або псеўдаізатропных (полікрышталі) целах ўласцівасці ад напрамкаў не залежаць. Працэс няпругкага дэфармавання крышталяў заўсёды ажыццяўляецца па цалкам вызначаным сістэмах слізгацення, гэта значыць толькі па некаторых крышталяграфічным плоскасцям і толькі ў пэўным крышталяграфічным кірунку. У сілу неаднароднага і неаднолькавага развіцця дэфармацыі ў розных участках крышталічнай асяроддзя паміж гэтымі ўчасткамі ўзнікае інтэнсіўнае ўзаемадзеянне праз эвалюцыю палёў мікранапружань.

У той жа час існуюць крышталі, у якіх анізатрапія адсутнічае.

Значныя поспехі дасягнуты ў вывучэнні дыслакацыйнай пластычнасці металаў. Тут не толькі зразумелыя асноўныя структурна-фізічныя механізмы рэалізацыі працэсаў няпругкай дэфармацыі, але і створаны эфектыўныя спосабы разліку з'яў.

Фізічныя навукі, якія вывучаюць крышталі

  • крышталяграфія вывучае ідэальныя крышталі c пазіцый законаў сіметрыі і супастаўляе іх з крышталямі рэальнымі.
  • структурная крышталяграфія займаецца вызначэннем ўнутранай структуры крышталяў і класіфікацыяй крышталічных рашотак.
  • крышталяоптыка вывучае аптычныя ўласцівасці крышталяў.
  • крышталяхімія вывучае заканамернасці утварэння крышталяў з розных рэчываў і ў розных асяроддзях.

Наогул ўласцівасці рэальных крышталяў — велізарная навуковая галіна, дастаткова сказаць, што ўсе паўправадніковыя ўласцівасці некаторых крышталяў (на аснове якіх ствараецца дакладная электроніка і, у прыватнасці, кампутары) узнікаюць менавіта за кошт дэфектаў.

Цікавыя факты

  • Самыя вялікія крышталі былі выяўленыя ў пячоры у крышталяў у Шахтавыя комплексе Найка, у мексіканскім штаце Чіуауа [1]. Некаторыя з знойдзеных там крышталяў гіпсу дасягаюць 15 метраў у даўжыню, а ў шырыню — 1 метр.

Гл. таксама

Зноскі

  1. В. Чернавцев. Гипсовое чудо света // «Вокруг света». — № 11, 2008, С. 16-22.

Літаратура

  • Химия: Справ. изд. / В. Шретер, К.-Х. Лаутеншлегер, Х. Бибрак и др.: Пер. с нем. — М.: Химия, 1989.
  • Курс общей физики, книга 3 — И. В. Савельев: Астрель, 2001 — ISBN 5-17-004585-9.
  • Кристаллы / М. П. Шаскольская, 208 с ил. 20 см, 2-е изд., испр. — М.: Наука, 1985.
  • Лихачёв В. А., Малинин В. Г. Структурно-аналитическая теория прочности — СПб: Наука. — 471 с.
  • Зоркий П. М. Симметрия молекул и кристаллических структур — М.: изд-во МГУ, 1986. — 232 с.

Спасылкі