Тыгран II: Розніца паміж версіямі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
Наступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
крыніца — ru:Тигран_II
 
Радок 58: Радок 58:
У перыяд палітычнай гегемоніі Арменіі ў Пярэдняй Азіі на парфянскім прастоле, у адпаведнасці з наяўнымі [[нумізматыка|нумізматычнымі данымі]], змяніліся наступныя манархі: [[Гатарз I]] (91 да н.э. — 81 да н.э.), [[Арод I]] (80 да н.э. — 77 да н.э.), [[Сантрук]] (77 да н.э. — 70 да н.э.), [[Фраат III]] (70 да н.э. — 57 да н.э.). Праз дзесяцігоддзі [[Гней Пампей Вялікі]], выступаючы арбітрам паміж Тыгранам II і сваім саюзнікам царом Парфіі [[Фраат III|Фраатам III]] (70—57 гг. да н.э.), захоўвае тытул «цара цароў», які, здавалася б, ізноў перайшоў да парфян, за Тыгранам <ref name="брусаў" />.
У перыяд палітычнай гегемоніі Арменіі ў Пярэдняй Азіі на парфянскім прастоле, у адпаведнасці з наяўнымі [[нумізматыка|нумізматычнымі данымі]], змяніліся наступныя манархі: [[Гатарз I]] (91 да н.э. — 81 да н.э.), [[Арод I]] (80 да н.э. — 77 да н.э.), [[Сантрук]] (77 да н.э. — 70 да н.э.), [[Фраат III]] (70 да н.э. — 57 да н.э.). Праз дзесяцігоддзі [[Гней Пампей Вялікі]], выступаючы арбітрам паміж Тыгранам II і сваім саюзнікам царом Парфіі [[Фраат III|Фраатам III]] (70—57 гг. да н.э.), захоўвае тытул «цара цароў», які, здавалася б, ізноў перайшоў да парфян, за Тыгранам <ref name="брусаў" />.


За год да гэтых падзей, у 67 годзе да н.э. парфянская армія, якая ўварвалася ў Арменію і прыйшлая на дапамогу мяцежнаму армянскаму царэвічу, які паўстаў супраць Тыграна, была зноў разгромлена і прымушана да ўцёкаў армянскім манархам<ref name="рыжоў" />.
За год да гэтых падзей, у 67 годзе да н.э. парфянская армія, якая ўварвалася ў Арменію і прыйшлая на дапамогу мяцежнаму армянскаму царэвічу, які паўстаў супраць Тыграна, была зноў разгромлена і прымушана да ўцёкаў армянскім манархам<ref name="рыжов" />.


=== Заваяванне [[Дзяржава Селеўкідаў|дзяржавы Селеўкідаў]] ===
=== Заваяванне [[Дзяржава Селеўкідаў|дзяржавы Селеўкідаў]] ===

Версія ад 16:04, 13 чэрвеня 2015

Тыгран II Вялікі
Տիգրան Բ Մեծ
Сярэбраная манета з выявай Тыграна II Вялікага
Сярэбраная манета з выявай Тыграна II Вялікага
Сцяг 4-ы цар Вялікай Арменіі
95 да н.э. — 55 да н.э.
Папярэднік Тыгран I
Пераемнік Артавазд II
Нараджэнне 140 да н.э.(-140)
Смерць 55 да н.э.(-055)
Месца пахавання у Тыгранакерце
Род Арташэсіды
Бацька Тыгран I
Жонка Клеапатра Пантыйская
Дзеці Тыгран Малодшы, Тыгран Сярэдні, Зарэх, Артавазд II
Веравызнанне маздаізм[1]
Дзейнасць суверэн
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Тыгра́н II Вялі́кі (арм.: Տիգրան, грэч. Τιγράνης, лац.: Tigranes; 140 да н.э. — 55 да н.э.) — цар Вялікай Арменіі, выдатны палкаводзец і заваёўнік эпохі элінізму, які кіраваў у 95 — 55 гг. да н.э. Унук Арташэса I.

Пачатак валадарання

Тыгран Вялікі быў сынам Тыграна I, малодшага сына заснавальніка дынастыі Арташэсідаў Арташэса I . Нарадзіўшыся каля 140 года да нашай эры, Тыгран у маладосці правёў доўгія гады ў якасці закладніка пры двары цара Мітрыдата II Парфянскага, які нанёс армянам разгромнае паражэнне ў 105 годзе да н.э. Пасля таго, як у 95 годзе да нашай эры царскі трон спусцеў (паводле адных крыніц[2], пасля смерці дзядзькі Тыграна II, цара Артавазда I, які не пакінуў спадчыннікаў, паводле іншых — у сувязі са смерцю цара Тыграна I, бацькі Тыграна II[3][4]), Тыгран выкупіў сваю свабоду ў парфян, аддаўшы ім 70 урадлівых далін у раёне сучаснага паўночна-ўсходняга Ірана і быў узведзены парфянамі на армянскі трон[5][6][7].

Ён узышоў на армянскі трон у спрыяльны момант. Рымская магутнасць у Малой Азіі была моцна падарвана ваеннымі перамогамі Мітрыдата Еўпатара, цара Пантыйскага, які ўмацаваў сваю ўладу над усім Чарнамор'ем і пагражаўся наогул выгнаць рымлян з Азіі.

Сам Рым быў на парозе грамадзянскай вайны паміж фракцыямі Марыя і Сулы. У Сірыі дынастыя Селеўкідаў знаходзілася на грані анархіі і краху. У Парфіі пасля смерці Мітрыдата II пачалася смута.

Узыдучы на трон, Тыгран неадкладна прыступіў да пашырэння сваіх уладанняў. У 94 годзе да н.э. Тыгран далучыў да сваёй дзяржавы суседнюю Сафену, а пасля, у тым жа годзе і Кардук (Кардвац) .

Тыгран II быў паслядоўнікам маздаізму, разнавіднасці зараастрызму[8][9].

Саюз з Мітрыдатам Пантыйскім

Мітрыдат Еўпатар

У 94 годзе да н.э. Тыгран заключыў ваенна-палітычны саюз і парадніўся з пантыйскім царом Мітрыдатам VI, ажаніўшыся з яго дачкой Клеапатрай. Паводле гэтага дагавора, заваяваныя гарады і вобласці Кападокіі павінны былі дастацца Мітрыдату, палонныя ж і рухомая маёмасць — Тыграну[2]. Цары таксама ўмовіліся, што Тыгран падпарадкуе сабе Сірыю і тэрыторыі на ўсходзе, углыб Пярэдняй Азіі, а Мітрыдат — Малую Азію[10].

Першая ваенная кампанія. Кападокія

Вайна з Кападокіяй пачалася ў 93 годзе да н.э., кападакійскі цар Арыябарзан I адразу ж бег у Рым, і Тыгран II пасадзіў на яго месца Гардая. Гэта ваенная кампанія прывяла Тыграна да канфлікту з рымскімі інтарэсамі і стала першым ваенным супрацьстаяннем з Рымскай імперыяй, якое скончылася для Тыграна безвынікова. У 92 годзе да н.э., пасланы рымскім сенатам палкаводзец Луцый Карнелій Сула выцесніў армянскую армію палкаводцаў Багоя і Мітрыяса, якая ўварвалася ў Кападокію, і аднавіў Арыябарзана I на кападакійскім прастоле.[3] Аднак многія кападакійцы, які былі прымусова пераселеныя ў Арменію і склалі значную частку насельніцтва новай армянскай сталіцы, не змаглі вярнуцца на радзіму.

Іберыя і Каўказская Албанія

Пасля паходу ў Кападокію Тыгран вырашыў пашырыць сваё царства за кошт суседніх каўказскіх абласцей. У 91—87 гадах да н.э. у склад Арменіі ўвайшлі суседнія тэрыторыі Іберыі і Каўказскай Албаніі. Такім чынам Тыгран стварыў неабходныя перадумовы для супрацьстаяння з асноўным супернікам — Парфянскай імперыяй.

Заваяванне парфян

Наступная ваенная кампанія, па сведчанні Плутарха і іншых эліністычных аўтараў, прыводзіць да заваявання парфян [11]

Плутарх паведамляе наступнае:

Калі Тыгран пачынаў, яго магчымасці і планы былі вельмі нязначныя, а цяпер ён скарыў мноства народаў, зламаў, як не ўдавалася яшчэ нікому іншаму, моц парфян і перапоўніў Месапатамію грэкамі, якіх ён у мностве сілай перасяліў туды з Кілікіі і Кападокіі. З іншых народаў ён сагнаў з ранейшых месцаў таксама качавыя плямёны арабаў, якіх пасяліў бліжэй да сваёй сталіцы, каб выкарыстоўваць іх для гандлёвых патрэб

У 88 г. да н.э. Тыгран пачаў паспяховую вайну на ўсходзе супраць цара Парфіі[12][13][14] Гатарза I I (91 да н.э. — 81 да н.э.), які быў унукам парфянскага цара Фрыяпата. Перш за ўсё адваяваў у парфян назад 70 далін, саступленых ім у якасці выкупу за сваё вызваленне. Таксама была ўзята вобласць Ахбак у Атрапатэне. Пасля гэтага Тыгран здзейсніў паход супраць Адыябены і падверг спусташэнню раёны Ніневіі і Арбелы. Скарыўшы ўсе гэтыя вобласці, ён рушыў на поўдзень і захапіў летнюю рэзідэнцыю парфянскіх цароў горад Экбатаны[2]. Пасля гэтага цар Парфіі Гатарз I[12][13] паводле сведчання Юстына, Страбона і іншых эліністычных гісторыкаў адмовіўся ад тытула «цар цароў» на карысць Тыграна[12]. Пасля чаго, некаторы час манархі Парфіі тытулаваліся проста як «цар Парфян»[15]. Гэта пацвярджаюць нумізматычныя даныя.

Страбон наступным чынам апісвае заваяванні Тыграна ў Парфіі[12] :

…Спачатку ён жыў закладнікам у парфян; затым яму ўдалося атрымаць ад іх дазвол вярнуцца на радзіму, прычым парфяне ўзялі выкуп — 70 далін у Арменіі. Потым, узмацніўшы сваю магутнасць, Тыгран не толькі адняў у парфян гэтыя вобласці, але нават спустошыў іх уласную краіну — вобласці каля Ніна і Арбелаў. Далей, ён скарыў уладароў Атрапатэны і Гардыены і з іх дапамогай астатнюю частку Месапатаміі

Пасля перамогі Тыграна над парфянамі яго ўлада над сабой прызналі качавыя арабскія плямёны, якія жылі ў паўднёвай Месапатаміі на беразе Вавілонскага мора (Персідскага заліва)[11][16][12]. Правадыры сака-масагецкіх плямёнаў, якія насялялі раён Аральскага мора, даслалі паслоў да двара Тыграна для заключэння саюза.

У перыяд палітычнай гегемоніі Арменіі ў Пярэдняй Азіі на парфянскім прастоле, у адпаведнасці з наяўнымі нумізматычнымі данымі, змяніліся наступныя манархі: Гатарз I (91 да н.э. — 81 да н.э.), Арод I (80 да н.э. — 77 да н.э.), Сантрук (77 да н.э. — 70 да н.э.), Фраат III (70 да н.э. — 57 да н.э.). Праз дзесяцігоддзі Гней Пампей Вялікі, выступаючы арбітрам паміж Тыгранам II і сваім саюзнікам царом Парфіі Фраатам III (70—57 гг. да н.э.), захоўвае тытул «цара цароў», які, здавалася б, ізноў перайшоў да парфян, за Тыгранам [15].

За год да гэтых падзей, у 67 годзе да н.э. парфянская армія, якая ўварвалася ў Арменію і прыйшлая на дапамогу мяцежнаму армянскаму царэвічу, які паўстаў супраць Тыграна, была зноў разгромлена і прымушана да ўцёкаў армянскім манархам[2].

Заваяванне дзяржавы Селеўкідаў

Асноўны артыкул: Сірыя ў складзе дзяржавы Тыграна II
Імперыя Тыграна Вялікага
Імперыя Тыграна Вялікага, карта 1883 года

У 84 годзе да н.э. Тыгран выступіў супраць сірыйскай дзяржавы Селеўкідаў і ў кароткі тэрмін завалодаў усёй Верхняй Сірыяй, за выключэннем горада Селеўкіі Піерыі, а затым — паўночна-ўсходняй Кілікіяй і Камагенай. Дзяржава Селеўкідаў спыніла сваё існаванне, а яе сталіца — багаты горад Антыёхія — стала галоўнай рэзідэнцыяй Тыграна на поўдні. Больш зацятае супраціўленне армяне сустрэлі ў Фінікіі, дзе, абапіраючыся на добра ўмацаваныя і багатыя гарады, вайну супраць іх вяла сірыйская царыца Клеапатра. Урэшце, пасля доўгай аблогі, Тыграну ўдалося ўзяць Пталемаіду. Клеапатра была захоплена ў палон і праз некалькі гадоў пакарана смерцю па загадзе Тыграна.

…Прыкладна ў той жа самы час прыйшла вестка, што армянскі цар Тыгран уварваўся з трохсоттысячнай войскам у Сірыю і збіраецца прыбыць у Іўдзею. Гэта, зразумела, напалохала царыцу і народ, і таму, пакуль цар трымаў аблогу Пталемаіды, да яго было адпраўлена пасольства са шматлікімі каштоўнымі дарамі. У той час Сірыяй кіравала царыца Селена, якая інакш звалася Клеапатраю. Яна і ўгаварыла жыхароў Пталемаіды зачыніць перад Тыгранам гарадскія вароты. І вось пасланыя з'явіліся перад Тыгранам і сталі прасіць яго пашкадаваць царыцу і іх народ, ён жа добразычліва прыняў іх, бо яны з'явіліся здалёку для выразу сваёй пакоры, і абяцаў ім сваю міласць. Зрэшты, Тыгран толькі што паспеў узяць Пталемаіду, калі яму было данесена, што Лукул, знаходзячыся ў пагоні за Мітрыдатам, выпусціў яго, таму што Мітрыдат выратаваўся ўцёкамі ў Іверыю, і цяпер рабуе Арменію і імкнецца авалодаць ёю. Пры гэтай вестцы Тыгран неадкладна паспяшаўся да сябе дамоў[17].

— Іосіф Флавій, «Іўдзейскія старажытнасці»

Каля 73 года да н.э. у Паўднёвай Сірыі пачалося паўстанне. У 71 годзе да н.э. туды прыбыў Антыёх XIII, які заключыў саюз з набатэямі. Тыгран II разбіў цара набатэяў Арэту III, узяў Дамаск і зноў захапіў фінікійскія гарады.

Вайна з рымлянамі

Тыгранакерт

Найбольш буйныя рэформы Тыграна праявіліся ў заснаванні ім горада Тыгранакерта і ў правядзенні палітыкі насаджэння і развіцця ў Арменіі элінізму і эліністычнай гарадской культуры[18]. Паклапаціўшыся пра арганізацыйную структуру свайго царства, Тыгран пачаў будаваць сваю сталіцу Тыгранакерт (каля цяперашняга Фаркіна ў Паўднёвай Турцыі), якая павінна была стаць палітычным, культурным і эканамічным цэнтрам новай дзяржавы. Ранейшая сталіца Артаксата (Арташат) на рацэ Аракс і сталіца Селеўкідаў Антыёхія не задавальнялі яго патрабаванняў, паколькі знаходзіліся, адпаведна, на паўночна-ўсходніх і заходніх межах яго новаздабытай імперыі. Антыёхія і іншыя буйныя гарады Сірыі мелі яшчэ той недахоп, што маглі прывесці да адрыву Тыграна ад яго базы ў Арменіі, якая працягвала быць асновай яго ўлады і ваенных поспехаў.

Грэчаскія і рымскія гісторыкі, якія апісваюць кампаніі Лукула ў Арменіі і авалоданне Тыгранакертам, далі падрабязныя звесткі пра гэту новую сталіцу. Паводле Апіяна, Тыгранакерт быў акружаны сцяной у 50 кубітаў вышынёй, якая была такой шырокай, што ўнутр яе былі ўбудаваны стайні для коней. Непадалёк ад гарадскіх сцен, звонку, размяшчаўся царскі палац, вакол якога былі створаны паляўнічыя паркі і сажалкі для рыбнай лоўлі. Яшчэ паблізу быў выбудаваны добра ўмацаваны замак. У «Аналах» Тацыт апісвае Тыгранакерт, як «горад, які меў шматлікіх абаронцаў і магутныя сцены. Да таго ж частку гарадскіх умацаванняў абцякае даволі шырокая рака Нікефарыя, а там, дзе яе цячэнне не забяспечвае надзейнай абароны, выкапаны велізарны роў»[19]. Аднак сам горад, у адрозненне ад старажытных Ніневіі ці Вавілона, быў даволі кампактным. Як бачна, і па плане, і па сваім гандлёва-рамесным характары ён быў непадобны да звычайных элінскіх гарадоў Малой Азіі і Сірыі.

Акрамя стольнага горада Тыгранакерта, пабудаванага ў правінцыі Алдзнік, вялікі цар заснаваў яшчэ 6 гарадоў, якія насілі яго імя: адзін з іх — у правінцыі Арцах, другі — у правінцыі Утык, трэці — у павеце Гахтан ці Галтан правінцыі Сюнік, астатнія ў Паўночнай Месапатаміі, у Мідыі, і ў іншых абласцях і краях сваёй вялізарнай дзяржавы.[20]

Ніжняя частка горада — Акропаль (арцахскі Тыгранакерт)

Для процідзеяння пануючаму іранскаму ўплыву і з мэтай далейшай элінізацыі, у Тыгранакерт была пераселена вялікая колькасць насельніцтва заваяваных эліністычных гарадоў[18]. Таксама Тыгран заахвоціў вялікую колькасць яўрэяў перасяліцца сюды, а таксама сілком перасяліў у Тыгранакерт жыхароў спустошаных гарадоў Кападокіі і Камагены, якія былі ім заваяваны каля 77 года да нашай эры. Страбон піша: «Тыгран, цар армянскі, паставіў іх у цяжкае становішча падчас набегу на Кападокію; цар выгнаў усіх мазакенаў у Месапатамію, склаўшы з іх насельніцтва Тыгранакерта. Пазней, пасля ўзяцця Тыгранакерта, тыя, хто быў у стане, вярнуліся на радзіму»[21].

У іншым месцы сваёй «Геаграфіі» Страбон сцвярджае, што Тыгран перасяліў у сваю сталіцу жыхароў 12 грэчаскіх гарадоў[22], у той час як Апіян ацэньвае колькасць гвалтоўна пераселеных з Кападокіі і Кілікіі ў 300 тысяч[23]. Плутарх згадвае, што акрамя грэкаў з Кілікіі, Тыгран перавёў у Тыгранакерт насельніцтва спустошаных раёнаў Адыябены, Асірыі, Кардуены і Кападокіі: «З іншых народаў ён сагнаў з ранейшых месцаў таксама качавыя плямёны арабаў, якіх пасяліў бліжэй да сваёй сталіцы, каб выкарыстоўваць іх для гандлёвых патрэб.». Плутарх дадае таксама, што «Тыгранакерты мелі шмат скарбаў і дарагіх прынашэнняў багам, бо прыватныя асобы і кіраўнікі наперабой пашыралі і ўпрыгожвалі горад, жадаючы дагадзіць цару.»[11].

Бітва пры Тыгранакерце

Файл:Silver Tetradrachm Tigrane2.jpg
Тэтрадрахма Тыграна Вялікага, 69 да н.э.

Сваяцтва з Мітрыдатам VI Еўпатарам уцягнула Тыграна ў вайну з рымлянамі. Увосень 73 гады да н.э. войска Лукула ўступіла ў Пантыйскае царства, а ў 72 годзе да н.э. Мітрыдат, канчаткова пераможаны рымлянамі ў бітве пад Кабірай, быў вымушаны шукаць абароны ў Тыграна, які адмовіўся яго выдаць[24]. Паводле меркавання армянскага гісторыка Я. А. Манандзяна Тыгран не толькі не рыхтаваўся да вайны з рымлянамі, але і быў заняты выключна працягам будаўніцтва Тыгранакерта. Гэты аптымізм і бяздзейнасць Тыграна падчас Трэцяй Мітрыдатавай вайны, паводле меркавання Я. А. Манандзяна, стала яго вялікай палітычнай памылкай, якая пацягнула за сабой фатальныя наступствы для яго дзяржавы. Тыгран не павінен быў дапусціць, ва ўласных жа інтарэсах, падзення Понта і павінен быў яшчэ да бітвы пад Кабірай аказаць свайму цесцю, Мітрыдату VI, дапамогу, падаўшы яму дапаможныя войскі.[18]

У 69 годзе да н.э. рымскі палкаводзец Лукул фарсіраваным маршам прайшоў праз Кападокію, пераправіўся праз Еўфрат і ўварваўся ў Арменію. Рымляне паспяхова фарсіравалі Тыгр і падышлі да Тыгранакерта. Вартавыя Тыгранакерта пад кіраўніцтвам Манкея паспяхова адбівалі напады Лукула. Паводле слоў рымскага гісторыка Дыяна Касія, абаронцы горада нанеслі рымлянам сур'ёзную шкоду стральбой з лукаў, а таксама тым, што аблілі нафтай і падпалілі іх аблогавыя машыны[25]. Паход Лукула быў настолькі імклівым, што Тыгран даведаўся пра яго з вялікім спазненнем. Тым часам Тыгран Вялікі быў у Арташаце, а асноўныя войскі армян у Палесціне і на поўначы Аравіі. Ледзь прыйшла вестка пра пачатак вайны, як ворагі ўжо падступілі да сцен яго сталіцы. Калі Тыгран даведаўся пра ўварванне Лукула ў Арменію, ён выслаў наперад атрад з 3 тысячы вершнікаў (Апіян паведамляе пра 2 тысячную конніцы[23]) пад кіраўніцтвам Меружана (Плутарх і Апіян называюць яго Мітрабарзанам), загадаўшы яму затрымаць прасоўванне рымлян, аднак Меружану гэтага зрабіць не ўдалося, паводле слоў Апіяна пры першым жа сутыкненні Лукул адразу ж вымусіў уцякаць Мітрабарзана, тады як Плутарх паведамляе, што Мітрабарзан паў са зброяй у руках падчас бітвы[11]. Пакінуўшы моцны гарнізон у Тыгранакерце, Тыгран адправіўся збіраць войска па абласцях Арменіі. Непасрэдна бітва з рымлянамі адбылося 6 кастрычніка 69 да н.э. каля Тыгранакерта. Звесткі пра колькасць войскаў Лукула і Тыграна, якія ўдзельнічалі ў бітве, чэрпаюцца са старажытных рымскіх і малаазіяцкіх крыніц. Так, ацэньваючы колькасць войска Лукула рымскія крыніцы, Плутарх і Францін, паведамляюць пра 14—15 тысяч воінаў. Войска Тыграна паводле ацэнкі Плутарха і Апіяна складала 265—300 тысяч, паводле Мемнана і Флегана Тральскага — 70—80 тысяч воінаў.[18] Першапачаткова барацьба была роўнай, аднак утоеная Лукулам рымская кавалерыя рашуча атакавала шматлікія, але вельмі неаднастайныя, войскі Тыграна. Пасля чаго велізарныя рознапляменныя сілы армянскага цара кінуліся наўцёкі. Сам горад Лукулу ўзяць штурмам не ўдалося. Вароты сталіцы Вялікай Арменіі былі здрадліва адкрыты размешчанымі ў Тыгранакерце грэчаскімі наймітамі, а таксама паўсталымі масамі, сагнанымі армянскім царом цароў з усіх ускраін яго велізарнай імперыі[26]. У выніку велізарны і багаты горад стаў здабычай рымлян і быў разрабаваны[25]. Эліністычныя аўтары прыводзяць звесткі, гаворачыя пра вялікія багацці армянскай сталіцы, якія дазволілі ў будучыні Лукулу ладзіць знакамітыя «Лукулавы банкеты», якія здзіўлялі сучаснікаў.

Бітва пры Арацані (Еўфраце)

Бітва пры Артаксаце адбылася ў 68 годзе да н.э. паміж войскамі Рымскай Рэспублікі і Армянскага царства каля Артаксаты (суч. Арташат). Рымлян узначальваў консул Луцый Ліцыній Лукул, правадыром армян быў Тыгран II, які хаваў цара Мітрыдата VI Пантыйскага.

Бітва пры Арташаце

У 68 годзе да н.э. адбылася бітва пры Арташаце, вынікі якой ацэньваюцца па рознаму. Пры гэтым вынікам бітвы і наступнай барацьбы стала тое, што рымлянам не ўдалося заняць «армянскі Карфаген» — горад Арташат. З прыходам зімы яны былі вымушаны здаволіцца захопам Нісібіса ў Месапатаміі. Пасля чаго выматаныя сілы Лукула былі выгнаны з Арменіі. Цікава, што ў армянскім паданні і нацыянальнай гістарыяграфіі практычна не адбіліся падзеі, звязаныя з Лукулам. Так, Маўсес Харэнацы ў адной прапанове паведамляе пра нейкага разбойніка па імі Бадул, які рабаваў армянскія гарады і землі, але прыйшоў Тыгран і прагнаў яго.

Паход супраць рымлян у Малую Азію

Выгнаўшы рымлян са сваіх уладанняў, састарэлы армянскі манарх арганізоўвае новы маштабны паход у Малую Азію. У выніку гэтага паходу армянскімі сіламі былі вызвалены многія ўладанні Пантыйскага Царства, а военачальнікі Фабій і Трыярый, пакінутыя Лукулам на пантыйскіх землях, разгромлены. У выніку сенат зняў з пасады галоўнакамандуючага Лукула.[27]

Плутарх паведамляе наступнае[11] :

Трыярый са славалюбства захацеў, не чакаючы Лукула, які быў блізка, здабыць лёгкую, як яму здавалася, перамогу, але замест гэтага пацярпеў вялікае паражэнне: як перадаюць, у бітве палягло больш за сем тысяч рымлян, сярод якіх было сто пяцьдзясят цэнтурыёнаў і дваццаць чатыры ваенныя трыбуны

.

Супрацьстаянне Тыграна II з Рымам і Парфіяй

Файл:Tigranes II the Great (2).jpg
Цар цароў Тыгран II Вялікі, унук Арташэса I — заснавальніка дынастыі Арташэсідаў.

Тым часам, скарыстаўшыся армяна-рымскай вайной, супраць панавання Арменіі выступілі парфяне, падбухтораныя Рымам. Тыгран ізноў разграміў іх войскі і прымусіў уцякаць. Здавалася, што сітуацыя спрыяла Тыграну. Аднак у 66 годзе да н.э. новы рымскі палкаводзец, Гней Пампей Вялікі, да якога па дапамогу звярнуўся малодшы сын Тыграна II, які паўстаў супраць свайго бацькі, прывёў у Арменію 50-тысячнае войска. Мітрыдат жа быў канчаткова разбіты рымлянамі, бег у Баспорскае царства і там скончыў жыццё самагубствам[28]. Тыгран II апынуўся не ў стане весці вайну адразу супраць дзвюх магутных дзяржаў — Рыма і Парфіі. Да таго ж супраць яго паўстала і частка армянскай знаці, а таксама насельніцтва шматлікіх заваяваных армянскім царствам краін і гарадоў. У сувязі з гэтым армянскаму цару прыйшлося падпісаць у 66 годзе да н.э. дагавор з Пампеем, паводле якога Тыгран захаваў за сабой толькі Армянскае нагор'е і частку земляў, захопленых у Парфіі. Акрамя таго, ён атрымаў усходнюю частку Малой Арменіі, якая належала дагэтуль Мітрыдату VI. Сірыя, Камагена і Кілікія трапілі пад уладу Рыма. Тыгран II выплаціў 6 тыс. талентаў кантрыбуцыі, захаваў за сабой тытул цара цароў і быў абвешчаны «сябрам і саюзнікам рымскага народа» (socius et amicus populi Romani)[29], што забяспечвала яму абарону Рымскай імперыі ад нападаў парфян[3]. Са складу Вялікай Арменіі Пампей вылучыў Сафену, якая спачатку была аддадзена Тыграну Малодшаму, а потым, калі Тыгран Малодшы апынуўся недастаткова паслухмяным Пампею, была перададзена цару Кападокіі[30].

Пацярпеўшы паражэнне ад Рыма і Парфіі ў барацьбе за статус сусветнай дзяржавы, Арменія на працягу працяглага часу заставалася моцнай дзяржавай. Рымскі гісторык I стагоддзя н.э. Гней Пампей Трог так апісвае Арменію:

Нельга абыйсці маўчаннем такое вялікае царства, таму што памеры яго, пасля Парфіі, пераўзыходзяць велічынёй усе астатнія царствы. А менавіта: Арменія распасціраецца ад Кападокіі да Каспійскага мора на адзінаццаць сотняў тысяч крокаў; у шырыню ж працяг яе семсот тысяч крокаў[31].

Таксама рымскі гісторык III н.э. Юстын адзначаў, што Арменія з'яўлялася трэцяй краінай па ўплыве пасля Рыма і Парфіі[27]

Апошнія 10 гадоў кіравання Тыграна II былі мірнымі, а таксама ў гэтыя гады, з прычыны яго старэчага ўзросту, кіраваць яму дапамагаў яго сын, будучы цар Арменіі Артавазд II. Тыгран II памёр у 55 годзе да н.э. ва ўзросце 85 гадоў.

Галерэя

  • Сярэбраная манета Тыграна Вялікага
    Сярэбраная манета Тыграна Вялікага
  • Імперыя Тыграна Вялікага - асноўная частка
    Імперыя Тыграна Вялікага - асноўная частка
  • Імперыя Тыграна Вялікага - Вялікая Арменія, васальныя царствы і княствы
    Імперыя Тыграна Вялікага - Вялікая Арменія, васальныя царствы і княствы
  • Цар Цароў Тыгран з царамі-васаламі
    Цар Цароў Тыгран з царамі-васаламі
  • Illustration of Tigranes the Great in 1898 book Illustrated Armenia and the Armenians
    Illustration of Tigranes the Great in 1898 book Illustrated Armenia and the Armenians
  • 500-драмавая купюра Рэспублікі Арменія 1993 года з выявай Тыграна Вялікага
    500-драмавая купюра Рэспублікі Арменія 1993 года з выявай Тыграна Вялікага
  • Знак Ордэна Тыграна Вялікага
    Знак Ордэна Тыграна Вялікага

Гл. таксама

Зноскі

  1. ↑ Encyclopaedia Iranica.

    Just as the regal style of Tigranes conformed to the authentic Persian tradition, his religion, like that of Mithridates Eupator of Pontus, undoubtedly hinged on Mazdaism

  2. ↑ а б в г Рыжов К. В. Все монархи мира: Древний Восток: Справочник. — М.: Вече, 2006. — 576 с.
  3. ↑ а б в Encyclopaedia Iranica. N. Garsoyan, «Tigran II».
  4. ↑ K. Schippmann сцвярджае ў сваім артыкуле ў Encyclopaedia Iranica, што Артавазд I быў бацькам Тыграна II — гл. Encyclopaedia Iranica. «Arsacids».
  5. ↑ Паводле версіі аўтараў шматтомнай энцыклапедыі «Всемирная история», парфяне ўзвялі Тыграна II на армянскі прастол, калі дамагліся ад яго значных тэрытарыяльных саступак — гл. Всемирная история. Энциклопедия. Том 2. 1957 г. Армения в III—I вв. до н. э.
  6. ↑ Шаблон:Книга

    Армянскі царэвіч Тыгран, які знаходзіўся ў палоне, угаварыў Мітрыдата II вярнуць яго на прастол Арменіі ў абмен на перадачу Парфіі «70 далін» у Атрапатэне. У 95 г. да н.э. Тыгран II Вялікі стаў царом Арменіі.
  7. ↑ дата прыходу да ўлады Тыграна II вызначаецца на падставе паведамлення Плутарха, паводле якога ў 71/70 годзе да н.э. цар кіраваў ужо 25 гадоў.
  8. ↑ R.B. ter Haar Romney. Religious Origins of Nations?: The Christian Communities of the Middle East Church history and religious culture. — Brill, 2010 —p. 264 —ISBN 9789004173750
  9. ↑ Encyclopaedia Iranica.

    Just as the regal style of Tigranes conformed to the authentic Persian tradition, his religion, like that of Mithridates Eupator of Pontus, undoubtedly hinged on Mazdaism.
  10. ↑ Т. Моммзен. История Рима. Глава VI. Дела на Востоке. Митридат. — Санкт-Петербург, Лениздат, 1993.
  11. ↑ а б в г д Плутарх, Параўнальныя жыццяпісы. Лукул.
  12. ↑ а б в г д http://books.google.ru/books?id=-3D-AgAAQBAJ&pg=PA25&lpg=PA25&dq=%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B1%D0%BE%D0%BD+%D0%BE+%D1%82%D0%B8%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B5&source=bl&ots=l6JjTWuYm6&sig=SSqHWuVROKV6DQyQjpjXgD-0Izc&hl=ru&sa=X&ei=nfYGVOH8I8LMygPC34DwDA&ved=0CCQQ6AEwAQ#v=onepage&q=%D1%81%D1%82%D1%80%D0%B0%D0%B1%D0%BE%D0%BD%20%D0%BE%20%D1%82%D0%B8%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%B5&f=false
  13. ↑ а б Аршакиды — Монархи. Древний Восток — Яндекс. Словари
  14. ↑ Сергей Алданов — дневник. — Лица парфянских царей
  15. ↑ а б Валерый Брусаў. «Летапіс гістарычных лёсаў армянскага народа»:
  16. ↑ ЭСБЕ/Тыгран — Вікікрыніца
  17. ↑ Іосіф Флавій. Іўдзейскія старажытнасці. — Старонка 601
  18. ↑ а б в г Я. А. Манандян. «Тигран и Рим». — И:Армфан, 1943 — стр. 91-92, 115—117
  19. ↑ Публій Карнелій Тацыт. Аналы. Кніга XV
  20. ↑ Massaca.NET | Suspended Account
  21. ↑ Страбон. Геаграфія, Кніга XII Малая Азія, Кападокія, Понт, Віфінія, Галатыя, Малая Фрыкія
  22. ↑ Страбон, Геаграфія. Кніга XI
  23. ↑ а б Апіян. «Рымская гісторыя»: Мітрыдатавы войны.
  24. ↑ ТРЭЦЯЯ МІТРЫДАТАВА ВАЙНА 75—65 гг. да н.э.
  25. ↑ а б Дыян Касій. «Рымская гісторыя». Кніга трыццаць шостая
  26. ↑ Памылка ў зносках: Няслушны тэг <ref>; для зносак рыжоў няма тэксту
  27. ↑ а б Памылка ў зносках: Няслушны тэг <ref>; для зносак ReferenceA няма тэксту
  28. ↑ Велей Патэркул. РЫМСКАЯ ГІСТОРЫЯ, КНІГА II
  29. ↑ Валерый Брусаў. «Летапіс гістарычных лёсаў армянскага народа»:

    Пампей наклаў на Арменію кантрыбуцыю ў 6.000 талентаў (да 9 міл. р.), але пакінуў за Тыгранам яго армянскія землі і нават частку Месапатаміі, захаваў за ім тытул «цара цароў» і прыняў яго ў лік «сяброў і саюзнікаў рымскага народа».
  30. ↑ Всемирная история. Энциклопедия. Том 2. 1957 г. Армения в III—I вв. до н. э.
  31. ↑ Марк Юніян Юстын. Эпітама сачынення Пампея Трога «Гісторыя Філіпа». Кніга XLII

Літаратура

Спасылкі

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Тыгран_II&oldid=1979603"