Катархей: Розніца паміж версіямі

[дагледжаная версія]

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

Лінейны

Версія ад 14:30, 19 жніўня 2017

Геахраналагічная шкала
Эон		Эра	Перыяд
Ф а н е р а з о й		Кайназой	Чацвярцічны
			Неаген
			Палеаген
		Мезазой	Мел
			Юра
			Трыяс
		Палеазой	Перм
			Карбон
			Дэвон
			Сілур
			Ардовік
			Кембрый
Д а к е м б р ы й	П р а т э р а з о й	Неа пратэразой	Эдыякарый
			Крыагеній
			Тоній
		Меза пратэразой	Стэній
			Эктазій
			Калімій
		Палеа пратэразой	Статэрый
			Аразірый
			Рыасій
			Сідэрый
	А р х е й	Неаархей
		Мезаархей
		Палеаархей
		Эаархей
	Катархей
Крыніца

Катархей (грэч. «ніжэй старажытнага»), таксама гадэй^{[1 1]}, хэдзій, азой, прэархей, прыской^{[1 2]} — геалагічны эон, інтэрвал геалагічнага часу, які папярэднічаў архею. Асадкавыя пароды з катархея невядомыя.

Пачаўся з утварэння Зямлі — каля 4,6 млрд гадоў таму. Верхняя мяжа праводзіцца па часе 4,0 млрд гадоў таму. Такім чынам, гэты эон ахоплівае першыя 600 млн гадоў гісторыі нашай планеты. У сучаснай геахраналагічнай шкале ён не падзелены на эры і перыяды.

Склад і будова першаснай Зямлі

Зямля адразу пасля свайго ўтварэння была параўнальна халодным касмічным целам — тэмпература ў яе нетрах нідзе не перавышала тэмпературу плаўлення рэчыва. Яна мела дастаткова аднастайны склад, не існавала ні ядра, ні зямной кары.

Мяркуюць, што 5-4 млрд. гадоў таму назад за кошт радыеактыўнага распаду Зямля атрымлівала ў 5-6 разоў больш цяпла, чым зараз; большая была колькасць метэарытаў і сонечнай энергіі, якая дасягала паверхні Зямлі, паколькі атмасфера адсутнічала. Усё гэта абумовіла ўнутраны разагрэў Зямлі і выклікала зонную плаўку. Легкаплаўкія кампаненты рухаліся ўгару хутчэй за тугаплаўкія. Пад уплывам плаўкі пачаў фарміравацца базальтавы слой зямной кары: на паверхні Зямлі ўзніклі кальцавыя структуры, запоўненыя базальтавай лавай.

У папулярнай літаратуры распаўсюджана ўяўленне аб бурнай вулканічнай і гідратэрмальнай дзейнасці на паверхні Зямлі, якое не адпавядае рэчаіснасці. Вулканаў, што вывяргалі б на паверхню маладой Зямлі патокі лавы, фантанаў газаў і пароў вады ў тыя часы не было, як і не існавала ні гідрасферы, ні шчыльнай атмасферы^[1]. Тая ж невялікая колькасць газаў і вадзяной пары, якія выдзялялася пры падзенні планетазімалей і аскепкаў Протамесяц, паглыналася порыстым рэгалітам.

Рэльеф

Рэльеф нагадваў спярэшчаную метэарытамі паверхню Месяца, аднак быў згладжаны з-за моцных і практычна бесперапынных прыліўных землетрасенняў і складзены толькі манатонна цёмна-шэрым першасным рэчывам, пакрытым зверху тоўстым пластом рэгаліту.

Эвалюцыя сістэмы Зямля-Месяц

Суткі ў пачатку катархея доўжыліся 6 гадзін і былі прыблізна роўныя перыяду абарачэння Месяца, аднак апошні вельмі хутка ўзрастаў.

У пачатку катархея Месяц знаходзіўся на мяжы Роша, гэта значыць на адлегласці каля 17 тыс. км ад Зямлі, але адлегласць паміж Зямлёй і Месяцам хутка павялічвалася (з хуткасцю каля 10 км/год). Да канца катархея хуткасць аддалення Месяца ад Зямлі знізілася да 4 см/год, а адлегласць паміж імі ў гэты час складала каля 150 тыс. км.

Адначасова на Месяцы адбываліся такія ж геалагічныя працэсы, утвараліся месячныя моры, запоўненыя базальтавымі лавамі. У адрозненне ад Зямлі, энергетычныя рэсурсы Месяца параўнальна хутка страціліся з-за яго малой масы. Мяркуюць, што зараз тэмпература ў глыбіні Месяца роўна 100оС, тэрмічная эвалюц ыя нязначна працягваецца ў яго нетрах. У наш час Месяц можна разглядаць як аналаг старажытнай Зямлі. Але эвалюцыя Зямлі пайшла далей, тады як Месяц амаль не змяніўся за апошнія 3-3,5 млрд. гадоў. Такім чынам, Месяц можна прыняць за своеасаблівую мадэль Зямлі на самым пачатку геалагічнай гісторыі яе развіцця.

Жыццё

Паводле сучасных уяўленняў, жыцця на Зямлі ў катархеі не было.

Літаратура

Иорданский Н. Н. Развитие жизни на земле. — М.: Просвещение, 1981.
Короновский Н.В., Хаин В.Е., Ясаманов Н.А. Историческая геология : Учебник. — М.: Академия, 2006.
Ушаков С.А., Ясаманов Н.А. Дрейф материков и климаты Земли. — М.: Мысль, 1984.
Ясаманов Н.А. Древние климаты Земли. — Л.: Гидрометеоиздат, 1985.
Ясаманов Н.А. Популярная палеогеография. — М.: Мысль, 1985.

Зноскі

↑ "Аід - у старажытных грэкаў бог царства памерлых".
↑ В. Б. Харланд называў гэты час «прыскойскиі перыяд».

Шаблон:Geochronology-stub

↑ Сорохтин, Ушаков, 2002, с. 92-93

[1] "Аід - у старажытных грэкаў бог царства памерлых".

[2] В. Б. Харланд называў гэты час «прыскойскиі перыяд».

[3] Сорохтин, Ушаков, 2002, с. 92-93

[1 1]

[1 2]

[1]

@@ Радок 4: / Радок 4: @@
 Пачаўся з утварэння [[Планета Зямля|Зямлі]] — каля 4,6 млрд гадоў таму. Верхняя мяжа праводзіцца па часе 4,0 млрд гадоў таму. Такім чынам, гэты эон ахоплівае першыя 600 млн гадоў гісторыі нашай планеты. У сучаснай [[Геахраналагічная шкала|геахраналагічнай шкале]] ён не падзелены на эры і перыяды.
-Пасля архейскага эпізоду расплаўлення [[верхняя мантыя|верхняй мантыі]] і яе перагрэву з узнікненнем [[магма]]тычнага акіяна ўся першародная паверхня Зямлі разам з яе першаснай і першапачатковай шчыльнай [[літасфера]]й вельмі хутка пагрузілася ў расплавы верхняй мантыі. Гэтым тлумачыцца адсутнасць катархея ў геалагічным летапісе.
-У папулярнай літаратуры распаўсюджана ўяўленне аб бурнай вулканічнай і гідратэрмальнай дзейнасці на паверхні Зямлі, якое не адпавядае рэчаіснасці. Ніякіх вулканаў, што вывяргалі б на паверхню маладой Зямлі патокі лавы, фантанаў газаў і пароў вады ў тыя часы не было, як і не існавала ні [[Гідрасфера|гідрасферы]], ні шчыльнай [[Атмасфера Зямлі|атмасферы]]. Тая ж невялікая колькасць газаў і пароў вады, якія вылучаліся пры падзенні планетазімалей і аскепкаў [[Протамесяц]], паглыналася порыстым рэгалітам.
 == Склад і будова першаснай Зямлі ==
 Зямля адразу пасля свайго ўтварэння была параўнальна халодным касмічным целам — [[тэмпература]] ў яе нетрах нідзе не перавышала тэмпературу плаўлення рэчыва. Яна мела дастаткова аднастайны склад, не існавала ні [[Ядро Зямлі|ядра]], ні [[Зямная кара|зямной кары]].
+Мяркуюць, што 5-4 млрд. гадоў таму назад за кошт радыеактыўнага распаду Зямля атрымлівала ў 5-6 разоў больш цяпла, чым зараз; большая была колькасць [[метэарыт]]аў і сонечнай энергіі, якая дасягала паверхні Зямлі, паколькі атмасфера адсутнічала. Усё гэта абумовіла ўнутраны разагрэў Зямлі і выклікала зонную
+плаўку. Легкаплаўкія кампаненты рухаліся ўгару хутчэй за тугаплаўкія. Пад уплывам плаўкі пачаў фарміравацца базальтавы слой зямной кары: на паверхні Зямлі ўзніклі кальцавыя структуры, запоўненыя [[базальт]]авай лавай.
+У папулярнай літаратуры распаўсюджана ўяўленне аб бурнай вулканічнай і гідратэрмальнай дзейнасці на паверхні Зямлі, якое не адпавядае рэчаіснасці. Вулканаў, што вывяргалі б на паверхню маладой Зямлі патокі лавы, фантанаў газаў і пароў вады ў тыя часы не было, як і не існавала ні [[Гідрасфера|гідрасферы]], ні шчыльнай [[Атмасфера Зямлі|атмасферы]]<ref>Сорохтин, Ушаков, 2002, с. 92-93</ref>. Тая ж невялікая колькасць газаў і вадзяной пары, якія выдзялялася пры падзенні планетазімалей і аскепкаў [[Протамесяц]], паглыналася порыстым рэгалітам.
 == Рэльеф ==
@@ Радок 18: / Радок 20: @@
 У пачатку катархея Месяц знаходзіўся на [[мяжа Роша|мяжы Роша]], гэта значыць на адлегласці каля 17 тыс. [[км]] ад Зямлі, але адлегласць паміж Зямлёй і Месяцам хутка павялічвалася (з хуткасцю каля 10 [[км]]/[[год]]). Да канца катархея хуткасць аддалення Месяца ад Зямлі знізілася да 4 [[см]]/[[год]], а адлегласць паміж імі ў гэты час складала каля 150 тыс. [[км]].
+Адначасова на Месяцы адбываліся такія ж геалагічныя працэсы, утвараліся месячныя моры, запоўненыя базальтавымі лавамі. У адрозненне ад Зямлі, энергетычныя рэсурсы Месяца параўнальна хутка страціліся з-за яго малой масы. Мяркуюць, што зараз тэмпература ў глыбіні Месяца роўна 100оС, тэрмічная эвалюц
+ыя нязначна працягваецца ў яго нетрах. У наш час Месяц можна разглядаць як аналаг старажытнай Зямлі. Але
+эвалюцыя Зямлі пайшла далей, тады як Месяц амаль не змяніўся за апошнія 3-3,5 млрд. гадоў. Такім чынам, Месяц можна прыняць за своеасаблівую мадэль Зямлі на самым пачатку геалагічнай гісторыі яе развіцця.
 == Жыццё ==