Мотэ: Розніца паміж версіямі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Інтэрактыўны прагляд гісторыі
[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
← Папярэдняя праўкаНаступная праўка →
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
ВізуальнаВікіразметка
аб'яднаць
аб'яднана
Радок 2: Радок 2:
[[Файл:Turmhuegelburg1.jpg|thumb|Рэканструкцыя мотэ ў [[Лютэнбург]]у]]
[[Файл:Turmhuegelburg1.jpg|thumb|Рэканструкцыя мотэ ў [[Лютэнбург]]у]]


[[Выява:Chateau.la.Tusque.Sainte.Eulalie.d.Ambares.png|right|300px|thumb|Замак Ля-Туск (Жыронда). Рэканструкцыя [[Эжэн Віяле-ле-Дзюк|Э.Віяле-ле-Дзюка.]]]]
'''Мотэ''', або '''вежа-замак''' — першая форма уласна [[замак|феадальнага замка]] ў Заходняй Еўропе. Цалкам прыватнаўласніцкае абарончае і жылое збудаванне, Мотэ быў нашмат меншых памераў за ранейшыя племянныя гарадзішчы і меў выразна прыватнаўласніцкі характар.
'''«мо́та»'''({{lang-de|Motte}}<ref>Азначэнне тыпу, прынятае ў нямецкай літаратуры, уведзенае Ота Піперам. Карл Шухарт прапаноўваў тэрмін {{lang-de|Turmhügelburg}}«замак з вежавым пагоркам».</ref>), або '''Плесі{{*}}''', або '''ферт''' ({{lang-fr|plessis, ferté}})<ref>Азначэнні паводле: Усеагульная гісторыя архітэктуры, С.101.</ref>, або '''«нарма́нскі замак»'''<ref>Распаўсюджанае, але не цалкам дакладнае азначэнне тыпу ў англамоўнай літаратуры. Існавалі і іншыя тыпы нарманскіх замкаў.</ref>, або '''«замак на пагорку»''' ({{lang-fr|château à motte}})<ref>Азначэнне ў французскай літаратуры, уведзенае Арсісам дэ Камонам ў 1830-х гг.</ref>  — ранні канструкцыйны тып драўлянага [[замак|замка]], распаўсюджаны ў 10—11 ст. пераважна ў Францыі і Англіі ({{таксама}}: [[фартыфікацыя#Еўропа, 11 ст.|фартыфікацыя ў Еўропе 11 ст.]]).


Тып узнік і масава будаваўся ў [[дзяржава Капетынгаў|дзяржаве Капетынгаў]] з 10 ст., найперш на паўночных землях. З сяр. 11 ст. тып трапляе ў Англію<ref>Спачатку праз нарманаў, запрошаных Эдвардам Споведнікам для абароны графства Херыфорд ад уэльсцаў, пазней праз нарманскае заваяванне Англіі.</ref>, і масава будуецца там, а пазней у Уэльсе, Ірландыі і нізінах Шатландыі. З гэтага ж перыяду паходзіць англійскае слова для азначэння замку наогул — ''castle'' (''castel''). Словы «плесі», «ферт» ці «мот» (назва пагорку — цэнтральнай часткі такога замку) дасюль захоўваюцца ў назвах населеных пунктаў Францыі, што некалі прымыкалі да такіх замкаў.<ref>Гісторыя…, Брытаніка.</ref>
Леанард Вілена дае наступнае ''мотэ'' азначэнне: "земляны ўзгорак, натуральнага паходжання ці збольшага штучнага паходжання, які служыць месцам для маленькага замка ці вежы са сцяной ці [[палісад]]амі. ''Мотэ'' будаваўся звычайна з выкарыстаннем традыцыйных тэхналогій: драўляныя палісады, вал з [[паркан]]ам, часам ужываўся і камень. Якасна новым элементам абароны была драўляная або каменная абарончая вежа ў цэнтры. Відавочна, што гэтая вежа была моцным сімвалам улады пэўнага феадальнага роду, а таксама адлюстраваннем сістэмы абароны таго часу: [[феадал]] пасля падзення астатняга замка, каб не патрапіць у рукі да ворага, доўгі час мог абараняцца у гэтай вежы.
Ці існавала такая разнавіднасьць замку, як мотэ на тэрыторыі [[ВКЛ]], або ў межах сучаснай Беларусі да ўтварэння Вялікага княства, пытанне даволі спрэчнае і найперш з-за мізернай колькасці крыніц. Таму вырашэнне гэтага пытання наперадзе.


З 12 ст., а месцамі і з канца 11 ст., такія замкі перабудоўваюцца ў каменныя ці драўляна-каменныя ({{таксама}}: [[шэл-кіп]], [[фартыфікацыя#Еўропа, 12 ст.|фартыфікацыя ў Еўропе 12 ст.]]).
У далейшым ''мотэ'' эвалюцыянаваў у два бакі: у самастойную магутную жылую вежу [[данжон]] (кшталту [[Камянецкая вежа|Камянецкай вежы]]) і у [[замак]] з дамінуючай у абароне, аднак без жылых функцый вежай-бэргфрыдам ([[Троцкі астраўны замак]]).


Асновай і галоўнай тыпалагічнай адметнасцю замку такога тыпу была драўляная вежа-[[данжон]], пераважна простакутная ў плане і пастаўленая на «моту» (фр. ''motte'', лац. ''mota'') — прыродны ці штучны пагорак ({{таксама}}: [[данжон#11 ст.|данжон 11 ст.]]). Падэшва пагорку абводзілася сухім ці водным [[роў, фартыфікацыя|ровам]]. Верх пагорку раўняўся ў пляцоўку (плошчай да 40—50 кв.м), якая абводзілася [[тын]]ам (часам з баявымі пляцоўкамі-[[забарол]]амі), часам валам з тынам на ім. Праход па-над ровам на верх пагорку забяспечваўся здымным [[мост]]ам, які мантаваўся на апорах. Звычайная вышыня пагорку складала 9—12 м, часам да 30 м (адзін з замкаў Норфалка каля Тэтфарда).<ref>Гісторыя…, Окшат, Брытаніка.</ref>
== Крыніцы ==

Побач з пагоркам звычайна змяшчаўся двор (англійскае «бейлі», ''bailey''), дзе ставілі жытло для бліжэйшага акружэння феадала і для слугаў, а таксама некаторыя гаспадарчыя пабудовы. Гаспадарчы двор мог забяспечвацца ўласным [[абвод]]ам валу ці тыну, які прымыкаў да пагорку, акружаў яго, або мясціўся побач, але асобным абводам. Двароў магло быць два; плошча замку разам з дваром дасягала 0,6—1,2 [[гектар|га]], і рэдка бывала вялікай.<ref>Гісторыя…, Брытаніка, Окшат.</ref>

{{зноскі}}

== Літаратура ==
* {{крыніцы/УГА|4}} С.101—103.
* {{крыніцы/Окшат Замак/ru-2007}} С.54—59.
* Castle // {{крыніцы/Брытаніка 1911}}


== Спасылкі ==
== Спасылкі ==
{{Commons|Category:Motte and bailey|выгляд=міні}}
{{Commons|Category:Motte and bailey|выгляд=міні}}
{{Фартыфікацыя}}




[[Катэгорыя:Фартыфікацыя]]
[[Катэгорыя:Архітэктура]]
[[Катэгорыя:Архітэктура]]


Версія ад 12:31, 19 кастрычніка 2017

Рэканструкцыя мотэ ў Лютэнбургу
Замак Ля-Туск (Жыронда). Рэканструкцыя Э.Віяле-ле-Дзюка.

«мо́та»(ням.: Motte[1]), або Плесі · , або ферт (фр.: plessis, ferté)[2], або «нарма́нскі замак»[3], або «замак на пагорку» (фр.: château à motte)[4]  — ранні канструкцыйны тып драўлянага замка, распаўсюджаны ў 10—11 ст. пераважна ў Францыі і Англіі (Гл. таксама: фартыфікацыя ў Еўропе 11 ст.).

Тып узнік і масава будаваўся ў дзяржаве Капетынгаў з 10 ст., найперш на паўночных землях. З сяр. 11 ст. тып трапляе ў Англію[5], і масава будуецца там, а пазней у Уэльсе, Ірландыі і нізінах Шатландыі. З гэтага ж перыяду паходзіць англійскае слова для азначэння замку наогул — castle (castel). Словы «плесі», «ферт» ці «мот» (назва пагорку — цэнтральнай часткі такога замку) дасюль захоўваюцца ў назвах населеных пунктаў Францыі, што некалі прымыкалі да такіх замкаў.[6]

З 12 ст., а месцамі і з канца 11 ст., такія замкі перабудоўваюцца ў каменныя ці драўляна-каменныя (Гл. таксама: шэл-кіп, фартыфікацыя ў Еўропе 12 ст.).

Асновай і галоўнай тыпалагічнай адметнасцю замку такога тыпу была драўляная вежа-данжон, пераважна простакутная ў плане і пастаўленая на «моту» (фр. motte, лац. mota) — прыродны ці штучны пагорак (Гл. таксама: данжон 11 ст.). Падэшва пагорку абводзілася сухім ці водным ровам. Верх пагорку раўняўся ў пляцоўку (плошчай да 40—50 кв.м), якая абводзілася тынам (часам з баявымі пляцоўкамі-забароламі), часам валам з тынам на ім. Праход па-над ровам на верх пагорку забяспечваўся здымным мостам, які мантаваўся на апорах. Звычайная вышыня пагорку складала 9—12 м, часам да 30 м (адзін з замкаў Норфалка каля Тэтфарда).[7]

Побач з пагоркам звычайна змяшчаўся двор (англійскае «бейлі», bailey), дзе ставілі жытло для бліжэйшага акружэння феадала і для слугаў, а таксама некаторыя гаспадарчыя пабудовы. Гаспадарчы двор мог забяспечвацца ўласным абводам валу ці тыну, які прымыкаў да пагорку, акружаў яго, або мясціўся побач, але асобным абводам. Двароў магло быць два; плошча замку разам з дваром дасягала 0,6—1,2 га, і рэдка бывала вялікай.[8]

Зноскі

  1. ↑ Азначэнне тыпу, прынятае ў нямецкай літаратуры, уведзенае Ота Піперам. Карл Шухарт прапаноўваў тэрмін ням.: Turmhügelburg«замак з вежавым пагоркам».
  2. ↑ Азначэнні паводле: Усеагульная гісторыя архітэктуры, С.101.
  3. ↑ Распаўсюджанае, але не цалкам дакладнае азначэнне тыпу ў англамоўнай літаратуры. Існавалі і іншыя тыпы нарманскіх замкаў.
  4. ↑ Азначэнне ў французскай літаратуры, уведзенае Арсісам дэ Камонам ў 1830-х гг.
  5. ↑ Спачатку праз нарманаў, запрошаных Эдвардам Споведнікам для абароны графства Херыфорд ад уэльсцаў, пазней праз нарманскае заваяванне Англіі.
  6. ↑ Гісторыя…, Брытаніка.
  7. ↑ Гісторыя…, Окшат, Брытаніка.
  8. ↑ Гісторыя…, Брытаніка, Окшат.

Літаратура

  • Всеобщая история архитектуры. Т.4. — Л.-М., 1966. — 693 с. С.101—103.
  • Эварт Окшотт. Рыцарь и его замок. Средневековые крепости и осадные сооружения / Пер. с англ. А. Н. Анваера [Ewart Oakeshott. Knight and his castle.]. — М.: ЗАО Центрполиграф, 2007. — 206 с. ISBN 978-5-9524-2934-5. С.54—59.
  • Castle //  Chisholm, Hugh, рэд. (1911). Encyclopædia Britannica [англійская] (11th ed.). Cambridge University Press. {{cite encyclopedia}}: Адсутнічае або пусты |title= (даведка)

Спасылкі

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Мотэ&oldid=2955096"