Свіслач (горад)

Горад Свіслач Будынак раённай адміністрацыі Герб Сцяг Краіна Беларусь Вобласць Гродзенская Раён Свіслацкі Каардынаты 53°02′ пн. ш. 24°06′ у. д. Першая згадка 1256 Горад з 2000 Плошча 4,28 км² Вышыня цэнтра 170 м Насельніцтва 6 481 чалавек (2017) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1513 Паштовыя індэксы 231960, 231969 Аўтамабільны код 4 СААТА 4252501000 Афіцыйны сайт svisloch.grodno-region.by Свіслач на карце Беларусі ±

Свіслач на Вікісховішчы

Сві́слач (афіц. транс.: Svislač) — горад у Гродзенскай вобласці Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Свіслацкага раёна, каля вытокаў р. Свіслач (басейн Нёмана). За 90 км да поўдня ад г. Гродна, за 3 км ад аднайменнай станцыі на лініі Ваўкавыск—Свіслач, аўтадарогамі звязаная з Гродна, Ваўкавыскам, Поразавам. Насельніцтва 6 481 чал. (2017).

Назва

Тапонім «Свіслач», відавочна, утварылася ад назвы ракі. У сваю чаргу адпаведны гідронім мае яцвяскае паходжанне, і азначае «балота», «вільгаць». Назву горада звязваюць з ракой Вісла, адкуль рухаліся славянскія плямёны, або з ракой Свіслач, левым прытокам Нёмана.

Гісторыя

Першы пісьмовы ўспамін пра Свіслач змяшчаецца ў Іпацьеўскім летапісе і датуецца 1256:

Поиде Данило на Ятвязе с братом и сыном Львомъ и с Шварном младоу соушоу емоу и посла по Романа в Новъгородонъ и со Изяславом со Вислочьскимъ и со всего сторонеи приде Самовить со Мазовшаны и помочь о Болеслава со Соудимирцы и Краковляны Іпацьеўскі летапіс

У ХIII ст. Свіслач зрабілася сталіцай удзельнага княства, якое неўзабаве далучылася да Вялікага Княства Літоўскага. Пазней паселішча знаходзілася ва ўладанні вялікіх князёў, а з 1507 зрабілася цэнтрам Свіслацкага староства Ваўкавыскага павета. У 1523 Свіслач атрымала статус мястэчка. З 1563 яна знаходзілася ва ўладанні Яна Хадкевіча, які ў 1572 годзе змяняў Свіслач на Ляхавічы.

Будынак гімназіі, 1880

З сяр. XVI ст. Свіслач перайшла да Заслаўскіх, у 1581 — зноў да Хадкевічаў. У 1667 уладаром мястэчка зрабіўся прусак Крышпін-Кіршэнштэйн. У 1668 тут збудавалі Траецкі касцёл, пры якім дзейнічала парафіяльная школа. Таксама існавала грэка-каталіцкая царква Анёла-Ахоўніка.

У 1778 Свіслач перайшла ў валоданне Вінцэнта Тышкевіча, сенатара Вялікага Княства Літоўскага, жанатага на пляменніцы караля і вялікага князя Станіслава Аўгуста Панятоўскага. Новы гаспадар правёў рэканструкцыю мястэчка, уладкаваў у цэнтры рыначны пляц, заснаваў заапарк, тэатр з капэлай, парк. У 1793 Свіслач увайшла ў Гродзенскае ваяводства. У кан. XVIII ст. тут праводзіліся вялікія кірмашы.

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795) Свіслач апынулася ў складзе Расійскай імперыі, у Слонімскай, потым Літоўскай губерні. З 1801 мястэчка зрабілася цэнтрам воласці Ваўкавыскага павета Гродзенскай губерні. У 1804 В. Тышкевіч заснаваў тут гімназію, якую ў 1851 пераўтварылі ў дваранскую вучэльню. Сярод яе навучэнцаў — Кастусь Каліноўскі, Восіп Кавалеўскі, Станіслаў Горскі, Юзаф Крашэўскі, Напалеон Орда, Рамуальд Траўгут. Станам на 1833 у мястэчку было 1 мураваны і 146 драўляных будынкаў.

У часы нацыянальна-вызваленчага паўстання ваколіцы Свіслачы сталі месцам актыўных ваенных дзеянняў паміж паўстанцкімі аддзеламі і расійскімі карнымі войскамі. Паводле вынікаў перапісу (1897) у мястэчку было 526 будынкаў (24 мураваныя і 502 драўляныя), 6 гарбарных, піваварнае і медаварнае прадпрыемствы, сельская лячэбніца.

• Даўнія графічныя выявы Свіслачы
• 
  Касцёл. Ф. Бжазоўскі, XIX ст.
• 
  У цэнтры мястэчка. Н. Орда, 2-я пал. XIX ст.
• 
  Вуліца Брэсцкая. Н. Орда, 1868
• 
  Дом Гоферта, XIX ст.

У Першую сусветную вайну ў 1915—1918 Свіслач займалі нямецкія войскі. Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) мястэчка апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе зрабілася цэнтрам гміны. За польскім часам тут дзейнічалі некалькі беларускіх нацыянальна-вызваленчых арганізацый.

У верасні 1939 Свіслач увайшла ў БССР, дзе ў студзені 1940 атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадскога тыпу і зрабілася цэнтрам раёна Беластоцкай вобласці. У Другую сусветную вайну з 26 чэрвеня 1941 да 17 ліпеня 1944 Свіслач знаходзілася пад нямецкай акупацыяй. У лістападзе 1942 нацысты расстралялі 1536 вязняў яўрэйскага гета. 14 снежня 2000 Свіслач атрымала статус горада.

• Горад на старых фатаздымках
• 
  Гімназія
• 
  Чыгуначная станцыя
• 
  Меская брама
• 
  Рынак

Насельніцтва

• XIX стагоддзе: 1816 — 614 чал.
• XXI стагоддзе: 2006 — 7,4 тыс. чал.; 2009 — 6 886 чал. (перапіс); 2016 — 6 600 чал.; 2017 — 6 481 чал.

Эканоміка

Прадпрыемствы харчовай, мэблевай, будаўнічых матэрыялаў прамысловасці. Гасцініца «Свіслач».

Культура

Свіслацкі гісторыка-краязнаўчы музей. У 1990-я ў цэнтры горада пабудаваны касцёл святога Францыска Асізскага і святой Пяцідзесятніцы.

Адукацыя

У 1-й пал. XIX стагоддзя тут працавала найлепшая на Літве гімназія (цяпер гімназія № 1 імя К. Каліноўскага), у якой навучаліся Восіп Кавалеўскі, Напалеон Орда, Юзаф Крашэўскі, Рамуальд Траўгут, Кастусь Каліноўскі і іншыя вядомыя асобы.

Славутасці

Будынак Свіслацкай гімназіі

Касцёл Св. Францішка Асізскага

• Будынак Свіслацкай гімназіі (1802—1803) —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 412Г000469
• Гаспадарчы двор (XIX—XX стст.)
• Гістарычная забудова (кан. XIX — 1-я пал. XX стст.; фрагменты)
• Могілкі яўрэйскія
• Парк пры былой сядзібе Тышкевічаў (XVIII ст.)
• Сінагога (XIX—XX стст.)
• Свята-Крыжаўзвіжанская царква (1884)

Помнікі:

• Кастусю Каліноўскаму —  Гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі, шыфр 412Д000471;
• Р. Траўгуту;
• І. В. Сталіну.

У 1990-ягг. ў цэнтры горада збудавалі касцёл Святога Францішка Асізскага.

Страчаная спадчына

• Капліца Анёлаў-Ахоўнікаў (XIX ст.)
• Касцёл (1666)
• Сядзіба Тышкевічаў (XVII ст.)

Вядомыя асобы

• Валянцін Акудовіч, беларускі эсэіст, філосаф

Гл. таксама

• Свіслацкая гімназія
• Гарады Гродзенскай вобласці
• Гарады Беларусі

Літаратура

• Свислочь // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2007. — 648 с. ISBN 978-985-11-0384-9
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 2001. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0214-8.
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; маст. З. Э. Герасімовіч. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 792 с. — ISBN 985-11-0378-0 (т. 2), ISBN 985-11-0315-2.
• Соркіна I. Мястэчкі Беларусі ў канцы XVIII — першай палове XIX ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Świsłocz (2) // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XI: Sochaczew — Szlubowska Wola (польск.). — Warszawa, 1890. S. 720.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Свіслач

• Геаграфічныя звесткі па тэме Свіслач на OpenStreetMap
• Прагноз надвор'я ў м. Свіслач
• м. Свіслач на Radzima.org
• Здымкі на Globus.tut.by