Лівонія: Розніца паміж версіямі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др робат Дадаем: bg:Ливония
спасылка, мінуўшчына
Радок 1: Радок 1:
[[Выява:Livland 15jh.png|thumb|300px|''Карта Лівоніі (меркавана [[XV]] стагоддзе)'']]
[[Выява:Livland 15jh.png|thumb|300px|''Карта Лівоніі (меркавана [[15 стагоддзе]])'']]
'''Лівонія''' ({{lang-la|Livonia}} {{lang-de|Livland}}) — «Зямля ліваў», гістарычная назва земляў усходняй Прыбалтыкі (сучасных [[Латвія|Латвіі]] і [[Эстонія|Эстоніі]]). Назву далі нямецкія рыцары-крыжакі ад наймення фіна-вугорскіх плямёнаў — [[Лівы|ліваў]], што жылі на ўзбярэжжы [[Рыжскі заліў|Рыжскага заліва]] ў вусці [[Рака Заходняя Дзвіна|Дзвіны]] і [[Рака Гаўя|Гаўі]]. Беларускі назвы ''Ліфлянты'', ''Інфлянты'' і Ліфлянцкая (Інфлянцкая) зямля паходзяць ад нямецкай — Ліфлянд<ref name="Шэлюта">Уладзіслаў Вяроўкін-Шэлюта. Інфлянты // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 2 т. Т.1 : Абаленскі—Кадэнцыя / Рэдкал. : Г.П Пашкоў, (гал. рэд.) і інш.; Маст. З.Э. Герасімовіч. — 2-ое выд. — Мінск : БелЭн, 2007. — 688с. : іл. ISBN 978-985-11-0393-1 - Старонка 669.</ref>.
'''Лівонія''' ({{lang-la|Livonia}} {{lang-de|Livland}}) — «Зямля ліваў», гістарычная вобласць ва ўсходняй [[Прыбалтыка|Прыбалтыцы]]. Названая нямецкімі рыцарамі-крыжакамі па аналогіі з адным з пражываўшых у то час на тэрыторыі сучаснай Прыбалтыкі фіна-вугорскіх плямёнаў — [[Лівы|ліваў]].


== Азначэнне тэрміна ==
== Азначэнне тэрміна ==
На мяжы XII і XIII стст. пад Лівоніяй разумеецца выключна вобласць рассялення [[Лівы|ліваў]]: землі па паўночным боку [[Заходняя Дзвіна, рака|Заходняй Дзвіны]], прыбярэжныя тэрыторыі Рыжскага заліва, на поўдні — землі [[куршы|куршаў]] ([[Курляндыя]]); са 2-й чвэрці XIII ст. па [[1461]] маецца на ўвазе ўжо ўся тэрыторыя сучасных [[Латвія|Латвіі]] і [[Эстонія|Эстоніі]], заваяваная нямецкімі рыцарамі-крыжакамі.
На мяжы XII і XIII стст. пад Лівоніяй разумеецца выключна вобласць рассялення ліваў: землі па паўночным баку Дзвіны, прыбярэжныя тэрыторыі Рыжскага заліва, на поўдні — землі [[куршы|куршаў]] ([[Курляндыя]]); з 2-й чвэрці XIII ст. па [[1461]] маецца на ўвазе ўжо ўся тэрыторыя сучасных Латвіі і Эстоніі, заваяваная нямецкімі рыцарамі-крыжакамі. У сучаснай Латвіі ўжываецца для абазначэння часткі выключна яе ўласнай тэрыторыі<ref name="Шэлюта"/>.


== Гісторыя дзяржавы ==
== Гісторыя дзяржавы ==
=== X-XIII стст. ===
=== X-XIII стст. ===
У выніку нямецкага каланізавання ў [[13 стагоддзе|13-ым стагоддзі]] ў Лівоніі ўтварылася [[канфедэрацыя]] 5 духоўна-феадальных дзяржаваў ([[Інфлянцкі ордэн]], Рыжскае арцыбіскупства, Дэрпцкае, Эзель-Вікскае і Курляндскае біскупствы), якія ўмоўна знаходзіліся пад уладаю рымскага [[Папская вобласць|папы]] і [[Свяшчэнная Рымская імперыя|Свяшчэннай Рымскай імперыі]]<ref name="Шэлюта"/>.



=== XV ст. - 1721 г. ===
=== XV ст. - 1721 г. ===
[[Інфлянцкая вайна]] ([[1558]]-1582) і захоп [[Швецыя]]й поўначы Эстоніі схілілі вялікага магістра Інфлянцкага ордэна [[Готвальд Кетлер|Готвальда Кетлера]] да падпісання [[5 сакавіка]] [[1562]] года Дамовы аб падпарадкаванні [[Вялікае Княства Літоўскае|Вялікаму Княству Літоўскаму]]. У выніку Готвальд Кетлер стаўся ленным [[Курляндыя|курляндскім]] і [[Земгалія|земгальскім]] князем, а таксама часовым кіраўніком правабярэжнага Задзвінскага княства. [[26 снежня]] [[1566]] года [[Горад Гродна|Гарадзенскі]] [[сойм]] ВКЛ улучыў у склад дзяржавы землі былога ордэна пад назовам [[Інфлянцкае княства]] з наданнем яму герба. [[Люблінскі сойм, 1569|Люблінскі сойм]] абвясціў княства сумесным уладаннем з Польскім каралеўствам. У [[1582]] годзе [[Сцяпан Батура]] выдаў "Інфлянцкую канстытуцыю", якою падзяліў княства на Вендэнскі, Дорпацкі і Парнаўскі прэзідыяты. У [[1589]] годзе [[Жыгімонт Ваза|Жыгімонт IV Ваза]] перайменаваў "ардынацыяй" прэзідыяты ў [[ваяводства|ваяводствы]]. У выніку [[Вайна Рэчы Паспалітай са Швецыяй, 1600-1629|вайны]] 1600-[[1629]] гадоў Швецыя захапіла поўдзень Эстоніі і захад Латвіі (Відземе). Рэч Паспалітая прызнала заваёву паводле [[Аліўскі мір, 1660|Аліўскага міру]] [[1660]] года. [[Варшава|Варшаўскі]] сойм [[1667]] года ператварыў астатнюю частку Інфлянцкага княства ў [[Інфлянцкае ваяводства|ваяводства]] з цэнтрам у [[Дзвінск|Дынабургу]] без падзелу на [[павет]]ы<ref name="Шэлюта"/>.

== Уваходжанне ў склад Расійскай імперыі ==
== Уваходжанне ў склад Расійскай імперыі ==
Па [[Ніштадcкі мір|Ніштадcкай мірнай дамове]] [[1721]] Ліфляндыя ўвайшла ў склад Расійскай імперыі як [[Ліфляндская губерня]]. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі паўднёвая частка губерні была аб'яднаная з Латвіяй, а паўночная частка — з Эстоніяй. Насельніцтва — латышы, эстонцы.
Па [[Ніштадскі мір|Ніштадскай мірнай дамове]] [[1721]] былая шведская Ліфляндыя ўвайшла ў склад [[Расійская імперыя|Расійскай імперыі]] як [[Ліфляндская губерня]]. У [[1772]] годзе Расійская імперыя захапіла Інфлянцкае ваяводства [[Рэч Паспалітая#Першы падзел|Рэчы Паспалітай]]<ref name="Шэлюта"/>. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі паўднёвая частка Ліфляндскай губерні была аб'яднаная з Латвіяй, а паўночная частка — з Эстоніяй. Насельніцтва — латышы, эстонцы.


{{зноскі}}
== Гл. таксама ==
* [[Інфлянцкае княства]]


{{Краіны гістарычнай Латвіі}}
{{Краіны гістарычнай Латвіі}}

Версія ад 02:28, 29 мая 2009

Карта Лівоніі (меркавана 15 стагоддзе)

Лівонія (лац.: Livonia ням.: Livland) — «Зямля ліваў», гістарычная назва земляў усходняй Прыбалтыкі (сучасных Латвіі і Эстоніі). Назву далі нямецкія рыцары-крыжакі ад наймення фіна-вугорскіх плямёнаў — ліваў, што жылі на ўзбярэжжы Рыжскага заліва ў вусці Дзвіны і Гаўі. Беларускі назвы Ліфлянты, Інфлянты і Ліфлянцкая (Інфлянцкая) зямля паходзяць ад нямецкай — Ліфлянд[1].

Азначэнне тэрміна

На мяжы XII і XIII стст. пад Лівоніяй разумеецца выключна вобласць рассялення ліваў: землі па паўночным баку Дзвіны, прыбярэжныя тэрыторыі Рыжскага заліва, на поўдні — землі куршаў (Курляндыя); з 2-й чвэрці XIII ст. па 1461 маецца на ўвазе ўжо ўся тэрыторыя сучасных Латвіі і Эстоніі, заваяваная нямецкімі рыцарамі-крыжакамі. У сучаснай Латвіі ўжываецца для абазначэння часткі выключна яе ўласнай тэрыторыі[1].

Гісторыя дзяржавы

X-XIII стст.

У выніку нямецкага каланізавання ў 13-ым стагоддзі ў Лівоніі ўтварылася канфедэрацыя 5 духоўна-феадальных дзяржаваў (Інфлянцкі ордэн, Рыжскае арцыбіскупства, Дэрпцкае, Эзель-Вікскае і Курляндскае біскупствы), якія ўмоўна знаходзіліся пад уладаю рымскага папы і Свяшчэннай Рымскай імперыі[1].

XV ст. - 1721 г.

Інфлянцкая вайна (1558-1582) і захоп Швецыяй поўначы Эстоніі схілілі вялікага магістра Інфлянцкага ордэна Готвальда Кетлера да падпісання 5 сакавіка 1562 года Дамовы аб падпарадкаванні Вялікаму Княству Літоўскаму. У выніку Готвальд Кетлер стаўся ленным курляндскім і земгальскім князем, а таксама часовым кіраўніком правабярэжнага Задзвінскага княства. 26 снежня 1566 года Гарадзенскі сойм ВКЛ улучыў у склад дзяржавы землі былога ордэна пад назовам Інфлянцкае княства з наданнем яму герба. Люблінскі сойм абвясціў княства сумесным уладаннем з Польскім каралеўствам. У 1582 годзе Сцяпан Батура выдаў "Інфлянцкую канстытуцыю", якою падзяліў княства на Вендэнскі, Дорпацкі і Парнаўскі прэзідыяты. У 1589 годзе Жыгімонт IV Ваза перайменаваў "ардынацыяй" прэзідыяты ў ваяводствы. У выніку вайны 1600-1629 гадоў Швецыя захапіла поўдзень Эстоніі і захад Латвіі (Відземе). Рэч Паспалітая прызнала заваёву паводле Аліўскага міру 1660 года. Варшаўскі сойм 1667 года ператварыў астатнюю частку Інфлянцкага княства ў ваяводства з цэнтрам у Дынабургу без падзелу на паветы[1].

Уваходжанне ў склад Расійскай імперыі

Па Ніштадскай мірнай дамове 1721 былая шведская Ліфляндыя ўвайшла ў склад Расійскай імперыі як Ліфляндская губерня. У 1772 годзе Расійская імперыя захапіла Інфлянцкае ваяводства Рэчы Паспалітай[1]. Пасля Кастрычніцкай рэвалюцыі паўднёвая частка Ліфляндскай губерні была аб'яднаная з Латвіяй, а паўночная частка — з Эстоніяй. Насельніцтва — латышы, эстонцы.

Зноскі

  1. а б в г д Уладзіслаў Вяроўкін-Шэлюта. Інфлянты // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 2 т. Т.1 : Абаленскі—Кадэнцыя / Рэдкал. : Г.П Пашкоў, (гал. рэд.) і інш.; Маст. З.Э. Герасімовіч. — 2-ое выд. — Мінск : БелЭн, 2007. — 688с. : іл. ISBN 978-985-11-0393-1 - Старонка 669.

Шаблон:Пачатак артыкулу