Бялград: Розніца паміж версіямі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
Artificial123 (размовы | уклад)
дрНяма тлумачэння праўкі
др арфаграфія, стыль, пунктуацыя
Радок 60: Радок 60:
}}
}}


'''Бялград''' ({{lang-sr|Београд, Beograd}}) — сталіца і найбуйнейшы горад [[Сербія|Сербіі]]. Адзін з найстарэйшых гарадоў Еўропы, ляжыць на скрыжаванні гандлёвых шляхоў паміж Заходняй і Усходняй Еўропай.<ref>[http://www.beograd.org.rs/cms/view.php?id=1027 Географска позиција Београда]</ref>
'''Бялград''' ({{lang-sr|Београд, Beograd}}) — сталіца і найбуйнейшы горад [[Сербія|Сербіі]]. Адзін з найстарэйшых гарадоў Еўропы, ляжыць на скрыжаванні гандлёвых шляхоў паміж Заходняй і Усходняй Еўропай.<ref>[http://www.beograd.org.rs/cms/view.php?id=1027 Географска позиција Београда]</ref>

== Геаграфія ==
== Геаграфія ==
Самая высокая кропка Бялграда — 116,75 м над узроўнем мора, каардынаты горада — 44°49'14" паўночнай шыраты 20°27'44" усходняй даўгаты. Сталіца Сербіі размешчана ў месцы зліцця дзвюх буйных рэк — [[рака Дунай|Дуная]] і [[рака Сава|Савы]]. Гістарычны цэнтр (сённяшняя [[Бялградская крэпасць]]) знаходзіцца на правым беразе ракі Сава.
Самая высокая кропка Бялграда — 116,75 м над узроўнем мора, каардынаты горада — 44°49’14" паўночнай шыраты 20°27’44" усходняй даўгаты. Сталіца Сербіі размешчана ў месцы зліцця дзвюх буйных рэк — [[рака Дунай|Дуная]] і [[рака Сава|Савы]]. Гістарычны цэнтр (сённяшняя [[Бялградская крэпасць]]) знаходзіцца на правым беразе ракі Сава.


Плошча горада складае 359,92 м², разам з раёнамі Новы Бялград і Земуна.
Плошча горада складае 359,92 м², разам з раёнамі Новы Бялград і Земуна.


=== Клімат ===
=== Клімат ===
Клімат — умерана-кантынентальны. Сярэднія тэмпературы [[студзень|студзеня]] — ад −3 да +9&nbsp;°C, [[ліпень|ліпеня]] — ад +18 да +25&nbsp;°C. Сярэднегадавая колькасць [[ападкі|ападкаў]] — прыблізна 700 міліметраў.
Клімат — умерана-кантынентальны. Сярэднія тэмпературы [[студзень|студзеня]] — ад −3 да +9&nbsp;°C, [[ліпень|ліпеня]] — ад +18 да +25&nbsp;°C. Сярэднегадавая колькасць [[ападкі|ападкаў]] — прыблізна 700 міліметраў.


Зімою і ўвосень часта дзьмуць вельмі моцныя паўднёва-усходнія вятры, якія зараджаюцца над Афрыкай і ідуць у кірунку Венгрыі.
Зімою і ўвосень часта дзьмуць вельмі моцныя паўднёва-усходнія вятры, якія зараджаюцца над Афрыкай і ідуць у кірунку Венгрыі.


== Гісторыя ==
== Гісторыя ==
Вытокі гарадской гісторыі належыць шукаць у эпасе [[кельты|кельтаў]], якія заснавалі на месцы зліцця рэк [[Рака Сава|Сава]] і [[Дунай]] сваё паселішча [[Сінгідунум]]. У сваёй гісторыі Бялград заваёўвала і руйнавала амаль дашчэнту 40 войскаў, і 38 разоў ён быў адбудаваны нанава. Старажытныя сцены горада пабачылі кельтаў і [[Старажытнарымскае войска|рымлянаў]], [[готы|готаў]] і [[франкі|франкаў]], [[славяне|славянаў]] і [[туркі|туркаў]].
Вытокі гарадской гісторыі належыць шукаць у эпасе [[кельты|кельтаў]], якія заснавалі на месцы зліцця рэк [[Рака Сава|Сава]] і [[Дунай]] сваё паселішча [[Сінгідунум]]. У сваёй гісторыі Бялград заваёўвала і руйнавала амаль дашчэнту 40 войскаў, і 38 разоў ён быў адбудаваны нанава. Старажытныя сцены горада пабачылі кельтаў і [[Старажытны Рым|рымлян]], [[готы|готаў]] і [[франкі|франкаў]], [[славяне|славян]] і [[туркі|туркаў]].


=== Сербскае Каралеўства ===
=== Сербскае Каралеўства ===
З 1817 горад з'яўляўся сталіцай Княства Сербіі (за выключэннем перыяду з 1818-1841, калі сталіцай быў [[Крагуевац]]<ref>[http://www.kragujevac.org.yu/upoznajte_grad/istorija.htm Крагуевац — Гісторыя (Першая сталіца сучаснай Сербіі){{ref-sr}}]</ref>).
З 1817 горад з’яўляўся сталіцай Княства Сербіі (за выключэннем перыяду з 1818—1841, калі сталіцай быў [[Крагуевац]]<ref>[http://www.kragujevac.org.yu/upoznajte_grad/istorija.htm Крагуевац — Гісторыя (Першая сталіца сучаснай Сербіі){{ref-sr}}]</ref>).


Калі Сербія атрымала поўную незалежнасць у 1878 г. і стала каралеўствам, Бялград ізноў стаў адным з ключавых гарадоў на Балканах, пачаў вельмі хутка развівацца<ref name="bglib">извор</ref><ref name="20c">[http://www.beograd.org.rs/cms/view.php?id=1257 Град Београд - Историја (Престоница Србије и Југославије)]</ref>.
Калі Сербія атрымала поўную незалежнасць у 1878 г. і стала каралеўствам, Бялград ізноў стаў адным з ключавых гарадоў на Балканах, пачаў вельмі хутка развівацца<ref name="bglib">извор</ref><ref name="20c">[http://www.beograd.org.rs/cms/view.php?id=1257 Град Београд — Историја (Престоница Србије и Југославије)]</ref>.


Пасля адкрыцця чыгункі з Бялграда да Ніша насельніцтва горада пачало павялічвацца, у 1900 г. у горадзе пражывала прыкладна 69 100 чалавек<ref>[http://www.library.uu.nl/wesp/populstat/Europe/yugoslft.htm Статистике — Југославија]</ref>. Неўзабаве, у 1905 г. насельніцтва павялічваецца да 80 000, а ў пачатку Першай сусветнай вайны ў 1914 г. да 100,000, не лічачы Земуна, які належаў тады Аўстра-Венгрыі.
Пасля адкрыцця чыгункі з Бялграда да Ніша насельніцтва горада пачало павялічвацца, у 1900 г. у горадзе пражывала прыкладна 69 100 чалавек<ref>[http://www.library.uu.nl/wesp/populstat/Europe/yugoslft.htm Статистике — Југославија]</ref>. Неўзабаве, у 1905 г. насельніцтва павялічваецца да 80 000, а ў пачатку Першай сусветнай вайны ў 1914 г. да 100,000, не лічачы Земуна, які належаў тады Аўстра-Венгрыі.


Пасля Першай сусветнай вайны і акупацыі аўстра-венгерскімі і нямецкімі войскамі, Бялград зноў пачынае імкліва развівацца і мадэрнізавацца ў якасці сталіцы Каралеўства Югаславіі.
Пасля Першай сусветнай вайны і акупацыі аўстра-венгерскімі і нямецкімі войскамі, Бялград зноў пачынае імкліва развівацца і мадэрнізавацца ў якасці сталіцы Каралеўства Югаславіі.
Радок 85: Радок 86:
=== Другая сусветная вайна ===
=== Другая сусветная вайна ===
[[Выява:Bundesarchiv Bild 141-1005, Belgrad, Zerstörungen.jpg|thumb|Бялград пасля бамбардзіровак]]
[[Выява:Bundesarchiv Bild 141-1005, Belgrad, Zerstörungen.jpg|thumb|Бялград пасля бамбардзіровак]]
25 сакавіка 1941 г. [[Югаславія]] падпісала [[Траісты пакт]] і такім чынам далучылася да краін нацыскага боку. 27 марта ўрад, які падпісваў пакт быў зрынуты, краіна адышла ад дагавору.
25 сакавіка 1941 г. [[Югаславія]] падпісала [[Траісты пакт]] і такім чынам далучылася да краін нацыскага боку. 27 марта ўрад, які падпісваў пакт быў зрынуты, краіна выйшла з дагавора.


6 і 7 красавіка горад падвергся моцным бамбардзіроўкам нямецкіх паветраных сіл. Югаславія падвергнулася нападу нямецкіх, італьянскіх, венгерскіх і балгарскіх сіл, з дапамогай албанцаў і харватаў. Пасля капітуляцыі Каралеўства Югаславіі, Бялград быў уключаны ў склад Незалежнай дзяржавы Харватыі (нацысцкай марыянеткавай дзяржавы).
6 і 7 красавіка горад падвергся моцным бамбардзіроўкам нямецкіх паветраных сіл. Югаславія падверглася нападу нямецкіх, італьянскіх, венгерскіх і балгарскіх сіл, з дапамогай албанцаў і харватаў. Пасля капітуляцыі Каралеўства Югаславіі, Бялград быў уключаны ў склад Незалежнай дзяржавы Харватыі (нацысцкай марыянеткавай дзяржавы).


Змаганне за вызваленне Бялграда пачалося 13 кастрычніка, горад быў канчаткова вызвалены 20 кастрычніка 1944 сумеснымі сіламі партызан і Чырвонай Арміі.
Змаганне за вызваленне Бялграда пачалося 13 кастрычніка, горад быў канчаткова вызвалены 20 кастрычніка 1944 сумеснымі сіламі партызан і Чырвонай Арміі.


=== СФР Югаславія ===
=== СФР Югаславія ===
У пасляваенны перыяд Бялград з'яўляўся сталіцай новай Югаславіі, і неўзабаве ператварыўся ў буйны прамысловы цэнтр. У 1951 г. пачалося будаўніцтва новага раёна горада - Новы Бялград, па іншым боку ракі Савы.
У пасляваенны перыяд Бялград з’яўляўся сталіцай новай Югаславіі, і неўзабаве ператварыўся ў буйны прамысловы цэнтр. У 1951 г. пачалося будаўніцтва новага раёна горада — Новы Бялград, па іншым боку ракі Савы.


На працягу ўсіх 70-х горад заставаўся арэнай студэнцкіх і палітычных дэманстрацый.
На працягу ўсіх 70-х горад заставаўся арэнай студэнцкіх і палітычных дэманстрацый.


У маі 1980 г. у горадзе памірае пажыццёвы прэзідэнт Югаславіі Іосіп Броз Ціта. На яго пахаванні прысутнічала амаль 700 тыс. чалавек.
У маі 1980 г. у горадзе памірае пажыццёвы прэзідэнт Югаславіі [[Іосіп Броз Ціта]]. На яго пахаванні прысутнічала амаль 700 тыс. чалавек.


== Органы ўлады ==
== Органы ўлады ==
Бялград мае статут адмысловай тэрытарыяльнай адзінкі ў складзе Рэспублікі Сербіі, са сваімі мясцовымі органамі ўлады<ref name="municip">[http://www.beograd.org.rs/cms/view.php?id=1904 Град Београд - Градске општине]</ref>.
Бялград мае статус адмысловай тэрытарыяльнай адзінкі ў складзе Рэспублікі Сербіі, са сваімі мясцовымі органамі ўлады<ref name="municip">[http://www.beograd.org.rs/cms/view.php?id=1904 Град Београд — Градске општине]</ref>.


=== Рада ===
=== Рада ===
Рада горада з'яўляецца прадстаўнічым органам, які выконвае асноўныя функцыі органаў мясцовага самакіравання, устаноўленых заканадаўствам і статутам горада. Рада ўключае 90 членаў, якія абіраюцца на мясцовых выбарах на тэрмін 4 года.
Рада горада з’яўляецца прадстаўнічым органам, які выконвае асноўныя функцыі органаў мясцовага самакіравання, устаноўленых заканадаўствам і статутам горада. Рада ўключае 90 членаў, якія абіраюцца на мясцовых выбарах на тэрмін 4 года.


=== Граданачальнік ===
=== Граданачальнік ===
Мэр Бялграда прадстаўляе горад і выконвае выканаўчыя функцыі. Абіраецца, спачатку, ў якасці члена Рады горада, затым прамым таемным галасаваннем, тэрмінам на чатыры года. Мэр не можа выконваюць іншых дзяржаўных функцый, акрамя сваёй пасады.
Мэр Бялграда прадстаўляе горад і выконвае выканаўчыя функцыі. Абіраецца, спачатку, ў якасці члена Рады горада, затым прамым тайным галасаваннем, тэрмінам на чатыры года. Мэр не можа выконваюць іншых дзяржаўных функцый, акрамя сваёй пасады.


=== Гарадскі савет ===
=== Гарадскі савет ===
Гарадскі савет з'яўляецца органам, які каардынуе ажыццяўленне функцый мэра горада і ажыццяўляе кантрольна-наглядныя функцыі за працай гарадской адміністрацыі. Гарадскі савет складаецца з мэра, намесніка мэра і 9 членаў, абіраецца членамі Рады горада.
Гарадскі савет з’яўляецца органам, які каардынуе ажыццяўленне функцый мэра горада і ажыццяўляе кантрольна-наглядныя функцыі за работай гарадской адміністрацыі. Гарадскі савет складаецца з мэра, намесніка мэра і 9 членаў, абіраецца членамі Рады горада.


== Насельніцтва ==
== Насельніцтва ==
Паводле дадзеных перапісу 2002 г., у Бялградзе пражывае прыкладна 1 576 124 чалавек. Па этнічным складзе, сярод жыхароў пераважаюць сербы (1 417 187), затым югаславы (22 161), чарнагорцы (21 190), цыганы (19 191), харваты (10 381), македонцы (8 372) і [[славяне-мусульмане|мусульмане]] (4 617)<ref>[http://www.beograd.org.rs/cms/view.php?id=1199 Град Београд - Чињенице (Становништво)]</ref>.
Паводле дадзеных перапісу 2002 г., у Бялградзе пражывае прыкладна 1 576 124 чалавек. Па этнічным складзе, сярод жыхароў пераважаюць сербы (1 417 187), затым югаславы (22 161), чарнагорцы (21 190), цыганы (19 191), харваты (10 381), македонцы (8 372) і [[славяне-мусульмане|мусульмане]] (4 617)<ref>[http://www.beograd.org.rs/cms/view.php?id=1199 Град Београд — Чињенице (Становништво)]</ref>.
Акрамя таго, у Бялградзе жыве вялікая колькасць сербаў з усёй былой Югаславіі, якія прыбылі ў горад у пошуках лепшага жыцця, або бежанцы ад вайны і этнічных чыстак<ref>[http://www.washingtonpost.com/wp-srv/inatl/longterm/balkans/stories/belgrade062299.htm Refugee Serbs Assail Belgrade Government]: Вашингтон пост, 22. јун, 1999.</ref>. Беручы пад увагу вялікую колькасць сербскіх бежанцаў з Харватыі, Босніі і Герцагавіны і з Косава, а таксама студэнтаў, агульная колькасць жыхароў Бялграда, па неафіцыйных дадзеных, можа перавышаць 2 млн. чалавек.
Акрамя таго, у Бялградзе жыве вялікая колькасць сербаў з усёй былой Югаславіі, якія прыбылі ў горад у пошуках лепшага жыцця, або бежанцы ад вайны і этнічных чыстак<ref>[http://www.washingtonpost.com/wp-srv/inatl/longterm/balkans/stories/belgrade062299.htm Refugee Serbs Assail Belgrade Government]: Вашингтон пост, 22. јун, 1999.</ref>. Беручы пад увагу вялікую колькасць сербскіх бежанцаў з Харватыі, Босніі і Герцагавіны і з Косава, а таксама студэнтаў, агульная колькасць жыхароў Бялграда, па неафіцыйных дадзеных, можа перавышаць 2 млн чалавек.


У Бялградзе таксама жывуць і шматлікія іншыя народы былой Югаславіі, што ў значнай ступені з'яўляецца вынікам былога статусу горада - сталіцы шматэтнічнай Югаславіі. Па некаторых звестках, у Бялградзе жыве некалькі тысяч кітайцаў, якія прыехалі сюды ў сярэдзіне 1990-х на будоўлю.<ref>[http://arhiva.kurir-info.rs/Arhiva/2005/februar/19-20/B-01-19022005.shtml Кинези Марко, Милош и Ана!], Курир, 19-20 фебруар 2005.</ref><ref>[http://www.vreme.com/arhiva_html/471/10.html Кинеска четврт у Блоку 70], Време бр. 471, 15. јануар 2000.</ref>. Ёсць і арабская абшчына, якую ўтвараюць былыя студэнты з арабскіх краін, якія пасля вучобы засталіся ў Сербіі.<ref>[http://www.dawn.com/2005/12/07/int17.htm Јединствени пријатељски клуб у Београду], Dawn - International, 7. децембар</ref><ref>[http://www.jordanembassyus.org/041199003.htm Government, public diverge in assessment of Kosovo crisis] Jordan Times, 11. април 1999</ref>. Большасць арабаў, якія жывуць у Бялградзе, з'яўляюцца выхадцамі з Сірыі, Іарданіі і Ірака.
У Бялградзе таксама жывуць і шматлікія іншыя народы былой Югаславіі, што ў значнай ступені з’яўляецца вынікам былога статусу горада — сталіцы шматэтнічнай Югаславіі. Па некаторых звестках, у Бялградзе жыве некалькі тысяч кітайцаў, якія прыехалі сюды ў сярэдзіне 1990-х на будоўлю.<ref>[http://arhiva.kurir-info.rs/Arhiva/2005/februar/19-20/B-01-19022005.shtml Кинези Марко, Милош и Ана!], Курир, 19-20 фебруар 2005.</ref><ref>[http://www.vreme.com/arhiva_html/471/10.html Кинеска четврт у Блоку 70], Време бр. 471, 15. јануар 2000.</ref>. Ёсць і арабская абшчына, якую ўтвараюць былыя студэнты з арабскіх краін, якія пасля вучобы засталіся ў Сербіі.<ref>[http://www.dawn.com/2005/12/07/int17.htm Јединствени пријатељски клуб у Београду], Dawn — International, 7. децембар</ref><ref>[http://www.jordanembassyus.org/041199003.htm Government, public diverge in assessment of Kosovo crisis] Jordan Times, 11. април 1999</ref>. Большасць арабаў, якія жывуць у Бялградзе, з’яўляюцца выхадцамі з Сірыі, Іарданіі і Ірака.


Сярод разнастайнага склада насельніцтва, вылучаюцца наступныя рэлігійныя абшчыны: праваслаўная - самая вялікая на сённяшні дзень (прыкладна 1 429 170 чал.), мусульманская (20 366 чал.) і каталіцкая(16305). Існавала вялікая яўрэйская абшчына, але пасля нацысцкай акупацыі 1941 г. іх колькасць скарацілася да 415, таксама існуе пратэстанская (3 796)<ref>[http://webrzs.stat.gov.rs/axd/Zip/VJN3.pdf "Књиге резултата Пописа 2002.": "Књига 3: Вероисповест, матерњи језик и национална или етничка припадност према старости и полу - подаци по општинама"], страна 12. <u>Републички завод за статистику Србије</u>, 2003.</ref>.
Сярод разнастайнага склада насельніцтва, вылучаюцца наступныя рэлігійныя абшчыны: праваслаўная — самая вялікая на сённяшні дзень (прыкладна 1 429 170 чал.), мусульманская (20 366 чал.) і каталіцкая(16305). Існавала вялікая яўрэйская абшчына, але пасля нацысцкай акупацыі 1941 г. іх колькасць скарацілася да 415, таксама існуе пратэстанская (3 796)<ref>[http://webrzs.stat.gov.rs/axd/Zip/VJN3.pdf «Књиге резултата Пописа 2002.»: «Књига 3: Вероисповест, матерњи језик и национална или етничка припадност према старости и полу — подаци по општинама»], страна 12. <u>Републички завод за статистику Србије</u>, 2003.</ref>.


== Транспарт ==
== Транспарт ==
Бялград мае найважнейшае транспартнае значэнне як важны чыгуначны вузел і месца скрыжавання асноўных аўтамагістраляў, міжнародны рачны порт, аэрапорт і тэлекамунікацыйны цэнтр. Тут засяроджаныя важныя [[Эканоміка|эканамічныя]] і [[Сельская гаспадарка|сельскагаспадарчыя]] магутнасці, асабліва металургічная, машынабудаўнічая і электронная прамысловасць, затым гандаль і банкаўская справа.
Бялград мае найважнейшае транспартнае значэнне як важны чыгуначны вузел і месца скрыжавання асноўных аўтамагістралей, міжнародны рачны порт, аэрапорт і тэлекамунікацыйны цэнтр. Тут засяроджаныя важныя [[Эканоміка|эканамічныя]] і [[Сельская гаспадарка|сельскагаспадарчыя]] магутнасці, асабліва металургічная, машынабудаўнічая і электронная прамысловасць, затым гандаль і банкаўская справа.


== Культура ==
== Культура ==
Бялград — сталіца сербскай [[культура|культуры]], [[адукацыя|адукацыі]] і [[навука|навукі]]. У горадзе сканцэнтравана найбольшы лік устаноў нацыянальнага значэння з вобласці навукі і мастацтва.
Бялград — сталіца сербскай [[культура|культуры]], [[адукацыя|адукацыі]] і [[навука|навукі]]. У горадзе сканцэнтраваны найбольшы лік устаноў нацыянальнага значэння з вобласці навукі і мастацтва.


У Бялградзе знаходзяцца [[Храм Святога Савы]] (самая вялікая царква на [[Балканы|Балканах]]), [[Калемегдан]] (Бялградская крэпасць), помнікі культуры і іншыя нерухомыя культурныя каштоўнасці, шматлікія археалагічныя раскопы з узорамі матэрыяльнай культуры, якія сведчаць аб развітой цывілізацыі і культуры на тэрыторыі Бялграда ад мінулага да сённяшняга дня.
У Бялградзе знаходзяцца [[Храм Святога Савы]] (самая вялікая царква на [[Балканы|Балканах]]), [[Калемегдан]] (Бялградская крэпасць), помнікі культуры і іншыя нерухомыя культурныя каштоўнасці, шматлікія археалагічныя раскопы з узорамі матэрыяльнай культуры, якія сведчаць аб развітой цывілізацыі і культуры на тэрыторыі Бялграда ад мінулага да сённяшняга дня.


=== Адукацыя ===
=== Адукацыя ===
У Бялградзе дзейнічаюць два дзяржаўныя ўніверсітэты і некалькі прыватных інстытутаў, якія надаюць вышэйшую адукацыю. [[Бялградскі ўніверсітэт]] бярэ вытокі ад Вялікай школы, заснаванай у 1808<ref>[http://www.ius.bg.ac.rs/istorijat/ Универзитет у Београду — Правни факултет (Историјат)]</ref>. Сёння тут навучаюцца больш за 70 000 студэнтаў<ref>[http://www.bg.ac.yu/pdf/ukupno.pdf Универзитет у Београду - Број студената]</ref>.
У Бялградзе дзейнічаюць два дзяржаўныя ўніверсітэты і некалькі прыватных інстытутаў, якія даюць вышэйшую адукацыю. [[Бялградскі ўніверсітэт]] бярэ вытокі ад Вялікай школы, заснаванай у 1808<ref>[http://www.ius.bg.ac.rs/istorijat/ Универзитет у Београду — Правни факултет (Историјат)]</ref>. Сёння тут навучаюцца больш за 70 000 студэнтаў<ref>[http://www.bg.ac.yu/pdf/ukupno.pdf Универзитет у Београду — Број студената]</ref>.


У горадзе размешчаныя [[Сербская акадэмія навук і мастацтваў]], заснаваная ў [[1886]] г. як Сербская каралеўская акадэмія; [[Нацыянальная бібліятэка Сербіі]], якая з'явілася ў [[1832]] г.;
У горадзе размешчаныя [[Сербская акадэмія навук і мастацтваў]], заснаваная ў [[1886]] г. як Сербская каралеўская акадэмія, і [[Нацыянальная бібліятэка Сербіі]], якая з’явілася ў [[1832]] г.


Бялград таксама мае прыкладна 200 пачатковых школ і 85 сярэдніх, у іх уваходзяць: рэгулярныя школы, адмысловыя і школы для пачатковай адукацыі дарослых. Сістэма сярэдняй адукацыі ўключае ў сябе 51 прафесійных, 21 сярэдніх школ.
Бялград таксама мае прыкладна 200 пачатковых школ і 85 сярэдніх, у іх уваходзяць: рэгулярныя школы, адмысловыя і школы для пачатковай адукацыі дарослых. Сістэма сярэдняй адукацыі ўключае ў сябе 51 прафесійных, 21 сярэдніх школ.


230 000 студэнтаў, якія вучацца ў горадзе, навучаюць 22 000 супрацоўнікаў у больш чым за 500 будынкаў агульнай плошчай 1 100 000 квадратных метраў<ref>[http://www.beograd.org.rs/cms/view.php?id=201008 Град Београд - Образовање и наука]</ref>.
230 000 студэнтаў, якія вучацца ў горадзе, навучаюць 22 000 супрацоўнікаў у больш чым за 500 будынкаў агульнай плошчай 1 100 000 квадратных метраў<ref>[http://www.beograd.org.rs/cms/view.php?id=201008 Град Београд — Образовање и наука]</ref>.


== Цікавае ==
== Цікавае ==

=== Узнагароды ===
=== Узнагароды ===
* [[Ордэн Ганаровага легіёна]] (Францыя, 1920)
* [[Ордэн Ганаровага легіёна]] (Францыя, 1920)
* Ваенны крыж (Чэхаславакія, 1925)
* Ваенны крыж (Чэхаславакія, 1925)
* Ордэн Народнага героя Югаславіі (1974)<ref>[http://www.beograd.org.rs/cms/view.php?id=201227 Град Београд - Чињенице о Београду (примљене награде)]</ref>
* Ордэн Народнага героя Югаславіі (1974)<ref>[http://www.beograd.org.rs/cms/view.php?id=201227 Град Београд — Чињенице о Београду (примљене награде)]</ref>


=== Гістарычныя назвы ===
=== Гістарычныя назвы ===
Радок 152: Радок 154:
|-
|-
| [[Сінгідунум|Singidūnum]]
| [[Сінгідунум|Singidūnum]]
| раманізіраваная кельтская назва
| раманізаваная кельтская назва
|-
|-
| Београд, Beograd
| Београд, Beograd
| славянская назва, пераклад з кельтскай; первы ўпамін у 878. у пісме папы рымскага цару Барысу Балгарскаму
| славянская назва, пераклад з кельтскай; першае ўпамінанне ў 878. у пісьме папы рымскага цару Барысу Балгарскаму
|-
|-
| Бялград на Дунаі
| Бялград на Дунаі
| стара [[харватская мова|харватская]] назва
| старая [[харватская мова|харватская]] назва
|-
|-
| Alba Graeca
| Alba Graeca
Радок 164: Радок 166:
|-
|-
| Alba Bulgarica
| Alba Bulgarica
| лацінская назва горада пад час уваходжання яго ў склад Балгарыі
| лацінская назва горада ў часы ўваходжання яго ў склад Балгарыі
|-
|-
| Fehérvár
| Fehérvár
Радок 176: Радок 178:
|-
|-
| Nándorfehérvár
| Nándorfehérvár
| у серэднявечнай Венгрыі
| у сярэдневяковай Венгрыі
|-
|-
| Veligradon
| Veligradon
Радок 196: Радок 198:
|}
|}
<br />
<br />

=== Гарады-пабрацімы ===
=== Гарады-пабрацімы ===
Бялград пабрацім з наступнымі гарадамі<ref>[http://www.beograd.org.rs/cms/view.php?id=1225693 Град Београд — Међународна сарадња]</ref>:
Бялград пабрацім з наступнымі гарадамі<ref>[http://www.beograd.org.rs/cms/view.php?id=1225693 Град Београд — Међународна сарадња]</ref>:
Радок 218: Радок 221:


=== Бялград у відэагульнях ===
=== Бялград у відэагульнях ===
Бялград прысутнічае ў папулярнай камп'ютарнай відэагульне Battlefield 2142nd, вытворца EA Games. Зямля, на якой адбываюцца дзеянні - гэта карта Бялграда.
Бялград прысутнічае ў папулярнай камп’ютарнай відэагульне Battlefield 2142nd, вытворца EA Games. Зямля, на якой адбываюцца дзеянні — гэта карта Бялграда.


У гульні Half-Life 2, будынак Нацыянальнага ўрада Рэспублікі Сербія прыстасаваны для горада Горад 17, у якім адбываюцца дзеянні гульні. Будынак з'яўляецца там пад назвай Overvoc neksus.
У гульні Half-Life 2, будынак Нацыянальнага ўрада Рэспублікі Сербія прыстасаваны для горада Горад 17, у якім адбываюцца дзеянні гульні. Будынак з’яўляецца там пад назвай Overvoc neksus.


=== Гл. таксама ===
=== Гл. таксама ===
Радок 233: Радок 236:
<gallery>
<gallery>


Image:NoviBG Nov30 2005.jpg| Панарама Бялграда
Image:NoviBG Nov30 2005.jpg|Панарама Бялграда
Image:Fk Red Star stadium.jpg|Бялградскі стадыён
Image:Fk Red Star stadium.jpg|Бялградскі стадыён
Image:La place de la République..jpg| Рэспубліканскі парк
Image:La place de la République..jpg| Рэспубліканскі парк
Радок 249: Радок 252:
== У Сетцы ==
== У Сетцы ==
{{commons|Belgrade}}
{{commons|Belgrade}}
* [http://serbija.info/goroda_serbii/belgrad.html Бялград] - даведнік, фотагалерэя на партале пра Сербію {{ref-ru}}
* [http://serbija.info/goroda_serbii/belgrad.html Бялград] — даведнік, фотагалерэя на партале пра Сербію {{ref-ru}}
* [http://www.beograd.co.yu Афіцыйны сайт] {{ref-sr}}{{ref-de}}{{ref-en}}
* [http://www.beograd.co.yu Афіцыйны сайт] {{ref-sr}}{{ref-de}}{{ref-en}}
* [http://www.belgrade.cc/ Інфармацыя] {{ref-en}}
* [http://www.belgrade.cc/ Інфармацыя] {{ref-en}}

Версія ад 15:06, 6 кастрычніка 2018

Горад
Бялград
сербск.: Београд, Beograd

Герб[d] Сцяг[d]
Герб[d] Сцяг[d]
Краіна
Каардынаты
Кіраўнік
Першая згадка
Ранейшыя назвы
Сінгідунум
Плошча
359,92 км²
Вышыня цэнтра
116,75 м
Водныя аб’екты
Насельніцтва
1 795 124 чалавек (2005)
Шчыльнасць
556 чал./км²
Часавы пояс
Тэлефонны код
+381 11
Паштовыя індэксы
11000
Аўтамабільны код
BG
Афіцыйны сайт
beograd.rs
(серб.)(англ.)(ням.)
Бялград на карце Сербіі
Бялград (Сербія)
Бялград
Бялград (Сербія)
Бялград

Бялград (сербск.: Београд, Beograd) — сталіца і найбуйнейшы горад Сербіі. Адзін з найстарэйшых гарадоў Еўропы, ляжыць на скрыжаванні гандлёвых шляхоў паміж Заходняй і Усходняй Еўропай.[1]

Геаграфія

Самая высокая кропка Бялграда — 116,75 м над узроўнем мора, каардынаты горада — 44°49’14" паўночнай шыраты 20°27’44" усходняй даўгаты. Сталіца Сербіі размешчана ў месцы зліцця дзвюх буйных рэк — Дуная і Савы. Гістарычны цэнтр (сённяшняя Бялградская крэпасць) знаходзіцца на правым беразе ракі Сава.

Плошча горада складае 359,92 м², разам з раёнамі Новы Бялград і Земуна.

Клімат

Клімат — умерана-кантынентальны. Сярэднія тэмпературы студзеня — ад −3 да +9 °C, ліпеня — ад +18 да +25 °C. Сярэднегадавая колькасць ападкаў — прыблізна 700 міліметраў.

Зімою і ўвосень часта дзьмуць вельмі моцныя паўднёва-усходнія вятры, якія зараджаюцца над Афрыкай і ідуць у кірунку Венгрыі.

Гісторыя

Вытокі гарадской гісторыі належыць шукаць у эпасе кельтаў, якія заснавалі на месцы зліцця рэк Сава і Дунай сваё паселішча Сінгідунум. У сваёй гісторыі Бялград заваёўвала і руйнавала амаль дашчэнту 40 войскаў, і 38 разоў ён быў адбудаваны нанава. Старажытныя сцены горада пабачылі кельтаў і рымлян, готаў і франкаў, славян і туркаў.

Сербскае Каралеўства

З 1817 горад з’яўляўся сталіцай Княства Сербіі (за выключэннем перыяду з 1818—1841, калі сталіцай быў Крагуевац[2]).

Калі Сербія атрымала поўную незалежнасць у 1878 г. і стала каралеўствам, Бялград ізноў стаў адным з ключавых гарадоў на Балканах, пачаў вельмі хутка развівацца[3][4].

Пасля адкрыцця чыгункі з Бялграда да Ніша насельніцтва горада пачало павялічвацца, у 1900 г. у горадзе пражывала прыкладна 69 100 чалавек[5]. Неўзабаве, у 1905 г. насельніцтва павялічваецца да 80 000, а ў пачатку Першай сусветнай вайны ў 1914 г. да 100,000, не лічачы Земуна, які належаў тады Аўстра-Венгрыі.

Пасля Першай сусветнай вайны і акупацыі аўстра-венгерскімі і нямецкімі войскамі, Бялград зноў пачынае імкліва развівацца і мадэрнізавацца ў якасці сталіцы Каралеўства Югаславіі.

Другая сусветная вайна

Бялград пасля бамбардзіровак

25 сакавіка 1941 г. Югаславія падпісала Траісты пакт і такім чынам далучылася да краін нацыскага боку. 27 марта ўрад, які падпісваў пакт быў зрынуты, краіна выйшла з дагавора.

6 і 7 красавіка горад падвергся моцным бамбардзіроўкам нямецкіх паветраных сіл. Югаславія падверглася нападу нямецкіх, італьянскіх, венгерскіх і балгарскіх сіл, з дапамогай албанцаў і харватаў. Пасля капітуляцыі Каралеўства Югаславіі, Бялград быў уключаны ў склад Незалежнай дзяржавы Харватыі (нацысцкай марыянеткавай дзяржавы).

Змаганне за вызваленне Бялграда пачалося 13 кастрычніка, горад быў канчаткова вызвалены 20 кастрычніка 1944 сумеснымі сіламі партызан і Чырвонай Арміі.

СФР Югаславія

У пасляваенны перыяд Бялград з’яўляўся сталіцай новай Югаславіі, і неўзабаве ператварыўся ў буйны прамысловы цэнтр. У 1951 г. пачалося будаўніцтва новага раёна горада — Новы Бялград, па іншым боку ракі Савы.

На працягу ўсіх 70-х горад заставаўся арэнай студэнцкіх і палітычных дэманстрацый.

У маі 1980 г. у горадзе памірае пажыццёвы прэзідэнт Югаславіі Іосіп Броз Ціта. На яго пахаванні прысутнічала амаль 700 тыс. чалавек.

Органы ўлады

Бялград мае статус адмысловай тэрытарыяльнай адзінкі ў складзе Рэспублікі Сербіі, са сваімі мясцовымі органамі ўлады[6].

Рада

Рада горада з’яўляецца прадстаўнічым органам, які выконвае асноўныя функцыі органаў мясцовага самакіравання, устаноўленых заканадаўствам і статутам горада. Рада ўключае 90 членаў, якія абіраюцца на мясцовых выбарах на тэрмін 4 года.

Граданачальнік

Мэр Бялграда прадстаўляе горад і выконвае выканаўчыя функцыі. Абіраецца, спачатку, ў якасці члена Рады горада, затым прамым тайным галасаваннем, тэрмінам на чатыры года. Мэр не можа выконваюць іншых дзяржаўных функцый, акрамя сваёй пасады.

Гарадскі савет

Гарадскі савет з’яўляецца органам, які каардынуе ажыццяўленне функцый мэра горада і ажыццяўляе кантрольна-наглядныя функцыі за работай гарадской адміністрацыі. Гарадскі савет складаецца з мэра, намесніка мэра і 9 членаў, абіраецца членамі Рады горада.

Насельніцтва

Паводле дадзеных перапісу 2002 г., у Бялградзе пражывае прыкладна 1 576 124 чалавек. Па этнічным складзе, сярод жыхароў пераважаюць сербы (1 417 187), затым югаславы (22 161), чарнагорцы (21 190), цыганы (19 191), харваты (10 381), македонцы (8 372) і мусульмане (4 617)[7].

Акрамя таго, у Бялградзе жыве вялікая колькасць сербаў з усёй былой Югаславіі, якія прыбылі ў горад у пошуках лепшага жыцця, або бежанцы ад вайны і этнічных чыстак[8]. Беручы пад увагу вялікую колькасць сербскіх бежанцаў з Харватыі, Босніі і Герцагавіны і з Косава, а таксама студэнтаў, агульная колькасць жыхароў Бялграда, па неафіцыйных дадзеных, можа перавышаць 2 млн чалавек.

У Бялградзе таксама жывуць і шматлікія іншыя народы былой Югаславіі, што ў значнай ступені з’яўляецца вынікам былога статусу горада — сталіцы шматэтнічнай Югаславіі. Па некаторых звестках, у Бялградзе жыве некалькі тысяч кітайцаў, якія прыехалі сюды ў сярэдзіне 1990-х на будоўлю.[9][10]. Ёсць і арабская абшчына, якую ўтвараюць былыя студэнты з арабскіх краін, якія пасля вучобы засталіся ў Сербіі.[11][12]. Большасць арабаў, якія жывуць у Бялградзе, з’яўляюцца выхадцамі з Сірыі, Іарданіі і Ірака.

Сярод разнастайнага склада насельніцтва, вылучаюцца наступныя рэлігійныя абшчыны: праваслаўная — самая вялікая на сённяшні дзень (прыкладна 1 429 170 чал.), мусульманская (20 366 чал.) і каталіцкая(16305). Існавала вялікая яўрэйская абшчына, але пасля нацысцкай акупацыі 1941 г. іх колькасць скарацілася да 415, таксама існуе пратэстанская (3 796)[13].

Транспарт

Бялград мае найважнейшае транспартнае значэнне як важны чыгуначны вузел і месца скрыжавання асноўных аўтамагістралей, міжнародны рачны порт, аэрапорт і тэлекамунікацыйны цэнтр. Тут засяроджаныя важныя эканамічныя і сельскагаспадарчыя магутнасці, асабліва металургічная, машынабудаўнічая і электронная прамысловасць, затым гандаль і банкаўская справа.

Культура

Бялград — сталіца сербскай культуры, адукацыі і навукі. У горадзе сканцэнтраваны найбольшы лік устаноў нацыянальнага значэння з вобласці навукі і мастацтва.

У Бялградзе знаходзяцца Храм Святога Савы (самая вялікая царква на Балканах), Калемегдан (Бялградская крэпасць), помнікі культуры і іншыя нерухомыя культурныя каштоўнасці, шматлікія археалагічныя раскопы з узорамі матэрыяльнай культуры, якія сведчаць аб развітой цывілізацыі і культуры на тэрыторыі Бялграда ад мінулага да сённяшняга дня.

Адукацыя

У Бялградзе дзейнічаюць два дзяржаўныя ўніверсітэты і некалькі прыватных інстытутаў, якія даюць вышэйшую адукацыю. Бялградскі ўніверсітэт бярэ вытокі ад Вялікай школы, заснаванай у 1808[14]. Сёння тут навучаюцца больш за 70 000 студэнтаў[15].

У горадзе размешчаныя Сербская акадэмія навук і мастацтваў, заснаваная ў 1886 г. як Сербская каралеўская акадэмія, і Нацыянальная бібліятэка Сербіі, якая з’явілася ў 1832 г.

Бялград таксама мае прыкладна 200 пачатковых школ і 85 сярэдніх, у іх уваходзяць: рэгулярныя школы, адмысловыя і школы для пачатковай адукацыі дарослых. Сістэма сярэдняй адукацыі ўключае ў сябе 51 прафесійных, 21 сярэдніх школ.

230 000 студэнтаў, якія вучацца ў горадзе, навучаюць 22 000 супрацоўнікаў у больш чым за 500 будынкаў агульнай плошчай 1 100 000 квадратных метраў[16].

Цікавае

Узнагароды

Гістарычныя назвы

назва тлумачэнне
Singidūn(on) кельтская назва
Singidūnum раманізаваная кельтская назва
Београд, Beograd славянская назва, пераклад з кельтскай; першае ўпамінанне ў 878. у пісьме папы рымскага цару Барысу Балгарскаму
Бялград на Дунаі старая харватская назва
Alba Graeca лацінская назва
Alba Bulgarica лацінская назва горада ў часы ўваходжання яго ў склад Балгарыі
Fehérvár венгерская назва
Weißenburg нямецкая назва
Castelbianco італьянская назва
Nándorfehérvár у сярэдневяковай Венгрыі
Veligradon візантыйская назва
Veligradi, Βελιγράδι грэчаская назва
Dar Ul Jihad асманская назва
Belgrat турэцкая назва
Prinz Eugen Stadt нацыская назва


Гарады-пабрацімы

Бялград пабрацім з наступнымі гарадамі[18]:

Іншыя формы супрацоўніцтва і сяброўства паміж гарадамі, аналагічныя пабрацімству:

Бялград у відэагульнях

Бялград прысутнічае ў папулярнай камп’ютарнай відэагульне Battlefield 2142nd, вытворца EA Games. Зямля, на якой адбываюцца дзеянні — гэта карта Бялграда.

У гульні Half-Life 2, будынак Нацыянальнага ўрада Рэспублікі Сербія прыстасаваны для горада Горад 17, у якім адбываюцца дзеянні гульні. Будынак з’яўляецца там пад назвай Overvoc neksus.

Гл. таксама

Фотагалерэя

Зноскі

  1. Географска позиција Београда
  2. Крагуевац — Гісторыя (Першая сталіца сучаснай Сербіі) (серб.)
  3. извор
  4. Град Београд — Историја (Престоница Србије и Југославије)
  5. Статистике — Југославија
  6. Град Београд — Градске општине
  7. Град Београд — Чињенице (Становништво)
  8. Refugee Serbs Assail Belgrade Government: Вашингтон пост, 22. јун, 1999.
  9. Кинези Марко, Милош и Ана!, Курир, 19-20 фебруар 2005.
  10. Кинеска четврт у Блоку 70, Време бр. 471, 15. јануар 2000.
  11. Јединствени пријатељски клуб у Београду, Dawn — International, 7. децембар
  12. Government, public diverge in assessment of Kosovo crisis Jordan Times, 11. април 1999
  13. «Књиге резултата Пописа 2002.»: «Књига 3: Вероисповест, матерњи језик и национална или етничка припадност према старости и полу — подаци по општинама», страна 12. Републички завод за статистику Србије, 2003.
  14. Универзитет у Београду — Правни факултет (Историјат)
  15. Универзитет у Београду — Број студената
  16. Град Београд — Образовање и наука
  17. Град Београд — Чињенице о Београду (примљене награде)
  18. Град Београд — Међународна сарадња

У Сетцы