Карлуш I: Розніца паміж версіямі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
[дагледжаная версія][дагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
др вікіфікацыя
Радок 30: Радок 30:
| Commons = Carlos I of Portugal
| Commons = Carlos I of Portugal
}}
}}
'''Карлуш (Карл) I Пакутнік''' ({{lang-pt|Carlos I o Martirizado}}, {{Дата нараджэння|28|9|1863}}, [[Лісабон]] — {{Дата смерці|1|2|1908}}, [[Лісабон]]) — [[кароль Партугаліі]] з [[19 кастрычніка]] [[1889]] года па [[1 лютага]] [[1908]] года. Належаў да дому [[Саксен-Кобург-Гоцкая дынастыя|Саксен-Кобург-Гота]], афіцыйна лічачыся прадстаўніком дынастыі [[Дынастыя Браганса|Браганса]].
'''Карлуш (Карл) I Пакутнік''' ({{lang-pt|Carlos I o Martirizado}}, {{Дата нараджэння|28|9|1863}}, {{МН|Лісабон}} — {{Дата смерці|1|2|1908}}, {{МС|Лісабон}}) — [[кароль Партугаліі]] з [[19 кастрычніка]] [[1889]] года па [[1 лютага]] [[1908]] года. Належаў да дому [[Саксен-Кобург-Гоцкая дынастыя|Саксен-Кобург-Гота]], афіцыйна лічачыся прадстаўніком дынастыі [[Дынастыя Браганса|Браганса]].


[[1 лютага]] [[1908]] года ў [[Лісабон]]е адкрыты экіпаж, у якім ехала Каралеўская сям'я, быў абстраляны двума забойцамі. Жонцы Карлуша I, каралеве [[Амелія Арлеанская|Амеліі]], і іх малодшаму сыну [[Мануэл II|Мануэлу]] атрымалася выратавацца, а сам Кароль і яго старэйшы сын [[Луіш Філіпэ, герцаг Браганса|Луіш Філіпэ]] загінулі. Карлуш I стаў першым партугальскім Каралём, які памёр гвалтоўнай смерцю, з часоў [[Себасцьян I|Себасцьяна I]], які кіраваў яшчэ ў [[XVI]] стагоддзі.
[[1 лютага]] [[1908]] года ў [[Лісабон]]е адкрыты экіпаж, у якім ехала Каралеўская сям’я, быў абстраляны двума забойцамі. Жонцы Карлуша I, каралеве [[Амелія Арлеанская|Амеліі]], і іх малодшаму сыну [[Мануэл II|Мануэлу]] атрымалася выратавацца, а сам Кароль і яго старэйшы сын [[Луіш Філіпэ, герцаг Браганса|Луіш Філіпэ]] загінулі. Карлуш I стаў першым партугальскім Каралём, які памёр гвалтоўнай смерцю, з часоў [[Себасцьян I|Себасцьяна I]], які кіраваў яшчэ ў [[XVI]] стагоддзі.


== Сям'я. Раннія гады ==
== Сям’я. Раннія гады ==


Карлуш I нарадзіўся [[28 верасня]] [[1863]] года ў Лісабоне ў сям'і караля Партугаліі [[Луіш I|Луіша I]] і яго жонкі, [[Марыя Піа Савойская|Марыі Піі Савойскай]], дачцы першага караля [[Каралеўства Італія, 1861—1946|аб'яднанай Італіі]] [[Віктар Эмануіл II|Віктара Эмануіла II]].
Карлуш I нарадзіўся [[28 верасня]] [[1863]] года ў Лісабоне ў сям’і караля Партугаліі [[Луіш I|Луіша I]] і яго жонкі, [[Марыя Піа Савойская|Марыі Піі Савойскай]], дачцы першага караля [[Каралеўства Італія, 1861—1946|аб’яднанай Італіі]] [[Віктар Эмануіл II|Віктара Эмануіла II]].


Стрыечнымі братамі Карлуша па бацькаўскай лініі былі такія будучыя еўрапейскія манархі, як саксонскі кароль [[Фрыдрых Аўгуст III, кароль Саксоніі|Фрыдрых Аўгуст III]], румынскі кароль [[Фердынанд I, кароль Румыніі|Фердынанд I]] і германскі кайзер [[Вільгельм II, германскі імператар|Вільгельм II]], а па матчынай — кароль Італіі [[Віктар Эмануіл III]]. Было ў будучага караля і двое родных малодшых братоў: Афонсу, герцаг [[Порту|Порта]] ([[1865]]—[[1920]]) і яшчэ адзін брат, які нарадзіўся [[27 лістапада]] [[1866]] года і памёр на наступны дзень.
Стрыечнымі братамі Карлуша па бацькаўскай лініі былі такія будучыя еўрапейскія манархі, як саксонскі кароль [[Фрыдрых Аўгуст III, кароль Саксоніі|Фрыдрых Аўгуст III]], румынскі кароль [[Фердынанд I, кароль Румыніі|Фердынанд I]] і германскі кайзер [[Вільгельм II, германскі імператар|Вільгельм II]], а па матчынай — кароль Італіі [[Віктар Эмануіл III]]. Было ў будучага караля і двое родных малодшых братоў: Афонсу, герцаг [[Порту|Порта]] ([[1865]]—[[1920]]) і яшчэ адзін брат, які нарадзіўся [[27 лістапада]] [[1866]] года і памёр на наступны дзень.
Радок 43: Радок 43:


=== Асабістае жыццё ===
=== Асабістае жыццё ===
Першай прэтэндэнткай на шлюб з Карлушам была яго далёкая сваячка, адна з дочак кайзера [[Фрыдрых III, германскі імператар|Фрыдрыха III]], але шлюб не ўдаўся з-за розніцы ў веравызнаннях: партугальскі прынц быў набожным, дбайным [[каталік]]ом, а яго меркаваная жонка вызнавала [[пратэстантызм]]. У выніку Карлуш ажаніўся з Амеліі Арлеанскай ([[1865]]—[[1951]]), якая належала да [[Арлеанскі дом|Арлеанскаму дому]], дачкой Філіпа Арлеанскага, прэтэндэнта на французскі трон. Амелія нарадзіла яму дваіх сыноў: Луіша Філіпэ ([[1887]]—[[1908]]) і Мануэла ([[1889]]—[[1932]]). Апроч таго, у [[1888]] годзе ў мужоў на святло з'явілася дачка інфанта Марыя, але яна пражыла зусім нядоўга і памерла ў тым жа годзе.
Першай прэтэндэнткай на шлюб з Карлушам была яго далёкая сваячка, адна з дочак кайзера [[Фрыдрых III, германскі імператар|Фрыдрыха III]], але шлюб не ўдаўся з-за розніцы ў веравызнаннях: партугальскі прынц быў набожным, дбайным [[каталік]]ом, а яго меркаваная жонка вызнавала [[пратэстантызм]]. У выніку Карлуш ажаніўся з Амеліі Арлеанскай ([[1865]]—[[1951]]), якая належала да [[Арлеанскі дом|Арлеанскаму дому]], дачкой Філіпа Арлеанскага, прэтэндэнта на французскі трон. Амелія нарадзіла яму дваіх сыноў: Луіша Філіпэ ([[1887]]—[[1908]]) і Мануэла ([[1889]]—[[1932]]). Апроч таго, у [[1888]] годзе ў мужоў на святло з’явілася дачка інфанта Марыя, але яна пражыла зусім нядоўга і памерла ў тым жа годзе.


== Палітыка і асаблівасці кіравання ==
== Палітыка і асаблівасці кіравання ==
Радок 50: Радок 50:
[[Выява:Mapa Cor-de-Rosa.svg|thumb|220px|[[Ружовая карта|«Ружовая карта»]] — нерэалізаваны праект партугальскай каланіяльнай адміністрацыі]]
[[Выява:Mapa Cor-de-Rosa.svg|thumb|220px|[[Ружовая карта|«Ружовая карта»]] — нерэалізаваны праект партугальскай каланіяльнай адміністрацыі]]
{{main|Берлінская канферэнцыя, 1884|Ружовая карта}}
{{main|Берлінская канферэнцыя, 1884|Ружовая карта}}
Падчас [[Берлінская канферэнцыя, 1884|Берлінскай канферэнцыі]] [[1884]] года, падчас якой выраўся лёс каланіяльнай [[Афрыка|Афрыкі]], партугальская дэлегацыя адстойвала праект т. з. [[Ружовая карта|«Ружовай карты»]], па якім Англіі прапанавалася саступіць на карысць Партугаліі шэраг нутракантынентальных афрыканскіх тэрыторый (сёння — часці [[Зімбабвэ]], [[Замбія|Замбіі]] і [[Малаві]]) з мэтай стварэння «Другой Бразіліі» — транскантынентальнага моста партугальскіх уладанняў у Афрыцы. У абмен на перададзены, хоць бы вузкі, «калідор» паміж [[Ангола|Анголай]] і [[Мазамбік]]ам Партугалія прапанавала англічанам шэраг даследаваных партугальцамі тэрыторый у Афрыцы і [[Азія|Азіі]]. Але ў гэтым выпадку лінія [[Каір]]-[[Кейптаўн]] заставалася бы залежнай ад Партугаліі, а Англію гэта ніяк не задавольвала. Перамовы замарожваліся і зацягваліся.
Падчас [[Берлінская канферэнцыя, 1884|Берлінскай канферэнцыі]] [[1884]] года, падчас якой выраўся лёс каланіяльнай [[Афрыка|Афрыкі]], партугальская дэлегацыя адстойвала праект т. з. [[Ружовая карта|«Ружовай карты»]], па якім Англіі прапанавалася саступіць на карысць Партугаліі шэраг нутракантынентальных афрыканскіх тэрыторый (сёння — часці [[Зімбабвэ]], [[Замбія|Замбіі]] і [[Малаві]]) з мэтай стварэння «Другой Бразіліі» — транскантынентальнага моста партугальскіх уладанняў у Афрыцы. У абмен на перададзены, хоць бы вузкі, «калідор» паміж [[Ангола]]й і [[Мазамбік]]ам Партугалія прапанавала англічанам шэраг даследаваных партугальцамі тэрыторый у Афрыцы і [[Азія|Азіі]]. Але ў гэтым выпадку лінія [[Каір]]-[[Кейптаўн]] заставалася бы залежнай ад Партугаліі, а Англію гэта ніяк не задавольвала. Перамовы замарожваліся і зацягваліся.
[[Выява:Carlos I of Portugal by José Malhoa.jpg|thumb|left|200px|Парадны партрэт Карлуша I (1891, Жазэ Малёа)]]
[[Выява:Carlos I of Portugal by José Malhoa.jpg|thumb|left|200px|Парадны партрэт Карлуша I (1891, Жазэ Малёа)]]
Пасля прыходу да ўлады Карлуша I [[Брытанская імперыя]], якая напярэдадні развярнула сапраўдную інфармацыйную вайну супраць Партугаліі, абвясціла ёй зневажальны ўльтыматум, якому малады кароль быў вымушаны падпарадкавацца: у жніўні [[1890]] года былі падпісаны зневажальныя для краіны англа-партугальскія пагадненні, якія канчаткова вызначылі межы афрыканскіх калоній каралеўства. З гэтага моманту мяжа паміж партугальскімі [[Мазамбік|Усходняй Афрыкай]] і [[Ангола|Заходняй Афрыкай]], а таксама брытанскай [[Радэзія|Радэзіяй]], праходзілі па рэках [[Замбезі]] і [[рака Конга|Конга]]. Іншы каланіяльны дагавор, які ў сутнасці стаў замацаваннем становішчаў першага, быў падпісаны [[14 кастрычніка]] [[1899]] года. Абодва акты подпісу пагадненняў адбыліся пад ціскам Англіі і былі вельмі непапулярныя сярод партугальцаў. Аўтарытэт і рэпутацыя манарха пахіснуліся, а сама дзяржава паступова пачала губляць сваю самастойнасць, упадаючы ў эканамічную і палітычную залежнасць ад Англіі.
Пасля прыходу да ўлады Карлуша I [[Брытанская імперыя]], якая напярэдадні развярнула сапраўдную інфармацыйную вайну супраць Партугаліі, абвясціла ёй зневажальны ўльтыматум, якому малады кароль быў вымушаны падпарадкавацца: у жніўні [[1890]] года былі падпісаны зневажальныя для краіны англа-партугальскія пагадненні, якія канчаткова вызначылі межы афрыканскіх калоній каралеўства. З гэтага моманту мяжа паміж партугальскімі [[Мазамбік|Усходняй Афрыкай]] і [[Ангола|Заходняй Афрыкай]], а таксама брытанскай [[Радэзія]]й, праходзілі па рэках [[Замбезі]] і [[рака Конга|Конга]]. Іншы каланіяльны дагавор, які ў сутнасці стаў замацаваннем становішчаў першага, быў падпісаны [[14 кастрычніка]] [[1899]] года. Абодва акты подпісу пагадненняў адбыліся пад ціскам Англіі і былі вельмі непапулярныя сярод партугальцаў. Аўтарытэт і рэпутацыя манарха пахіснуліся, а сама дзяржава паступова пачала губляць сваю самастойнасць, упадаючы ў эканамічную і палітычную залежнасць ад Англіі.


=== Становішча ўнутры краіны ===
=== Становішча ўнутры краіны ===
На ўнутрыпалітычнай ніве ў перыяд кіравання Карлуша I манархічная ўлада двойчы паказала сваю безгрунтоўнасць: [[14 чэрвеня]] [[1892]] года, а пасля [[10 мая]] [[1902]] года, краіна аб'яўлялася [[банкруцтва|банкрутам]], што выклікала збоі ў прамысловасці, рост сацыяльнага [[Антаганізм, класавая барацьба|антаганізм]]у і антыманархічных настрояў у Партугаліі. Банкруцтва было выклікана не толькі эканамічнай непаўнавартаснасцю дзяржавы, але і празмернай марнатраўнасцю караля<ref>[http://www.igrejabranca.ru/articles/carlos.htm Игрежабранка: Португалия близко. Король Португалии Карлуш I]</ref>.
На ўнутрыпалітычнай ніве ў перыяд кіравання Карлуша I манархічная ўлада двойчы паказала сваю безгрунтоўнасць: [[14 чэрвеня]] [[1892]] года, а пасля [[10 мая]] [[1902]] года, краіна аб’яўлялася [[банкруцтва|банкрутам]], што выклікала збоі ў прамысловасці, рост сацыяльнага [[Антаганізм, класавая барацьба|антаганізму]] і антыманархічных настрояў у Партугаліі. Банкруцтва было выклікана не толькі эканамічнай непаўнавартаснасцю дзяржавы, але і празмернай марнатраўнасцю караля<ref>[http://www.igrejabranca.ru/articles/carlos.htm Игрежабранка: Португалия близко. Король Португалии Карлуш I]</ref>.
[[Выява:Carlos I de Portugal - Arribas da Guia à Tarde, Cascais, 1906.jpg|thumb|200px|Пейзаж у [[Кашкайш]]ы (1906). Карціна, напісаная Карлушам I]]
[[Выява:Carlos I de Portugal - Arribas da Guia à Tarde, Cascais, 1906.jpg|thumb|200px|Пейзаж у [[Кашкайш]]ы (1906). Карціна, напісаная Карлушам I]]
У адказ на беспарадкі ў краіне Карлуш прыняў роспуск парламента, а [[19 мая]] [[1906]] года прызначыў на пост [[Прэм'ер-міністр Партугаліі|прэм'ер-міністра Партугаліі]] Жоаа Франка, па ініцыятыве якога было сфарміраваны новы, антырэспубліканскі ўрад, а ў дзяржаве ўсталявалася цвёрдая [[аўтарытарызм|аўтарытарная]] [[ваенная дыктатура]], што яшчэ больш пагоршыла становішча манарха.
У адказ на беспарадкі ў краіне Карлуш прыняў роспуск парламента, а [[19 мая]] [[1906]] года прызначыў на пост [[Прэм'ер-міністр Партугаліі|прэм’ер-міністра Партугаліі]] Жоаа Франка, па ініцыятыве якога было сфарміраваны новы, антырэспубліканскі ўрад, а ў дзяржаве ўсталявалася цвёрдая [[аўтарытарызм|аўтарытарная]] [[ваенная дыктатура]], што яшчэ больш пагоршыла становішча манарха.


У той жа час, Карлуш I выступаў як заступнік навукі і мастацтваў. У [[1894]] годзе ён прыняў удзел ва ўрачыстых мерапрыемствах, прымеркаваных да 500-й гадавіны з дня нараджэння [[Генрых Мараплавец|Генрыха Мараплаўца]]. Акрамя таго, кароль выказваў цікавасць да глыбакаводных і марскіх даследаванняў<ref name="travel_port">{{кніга|аўтар= |загаловак=Travel Portugal for Smartphones and Mobile Devices - Illustrated Guide |адказны= |спасылка=http://books.google.com/books?id=KgxavOniWRAC&pg=PT384&dq=Cascais+history&hl=ru&ei=EIQlTrLbAoHoOcexjLkK&sa=X&oi=book_result&ct=book-preview-link&resnum=3&ved=0CEYQuwUwAg#v=onepage&q=Cascais%20history&f=false |месца= |выдавецтва=SoundTells, LLC |год= |том= |старонак= |старонкі= |isbn=}}</ref>, якія неаднаразова праводзіў сам, і пісаў даволі выдатныя карціны.
У той жа час, Карлуш I выступаў як заступнік навукі і мастацтваў. У [[1894]] годзе ён прыняў удзел ва ўрачыстых мерапрыемствах, прымеркаваных да 500-й гадавіны з дня нараджэння [[Генрых Мараплавец|Генрыха Мараплаўца]]. Акрамя таго, кароль выказваў цікавасць да глыбакаводных і марскіх даследаванняў<ref name="travel_port">{{кніга|аўтар= |загаловак=Travel Portugal for Smartphones and Mobile Devices - Illustrated Guide |адказны= |спасылка=http://books.google.com/books?id=KgxavOniWRAC&pg=PT384&dq=Cascais+history&hl=ru&ei=EIQlTrLbAoHoOcexjLkK&sa=X&oi=book_result&ct=book-preview-link&resnum=3&ved=0CEYQuwUwAg#v=onepage&q=Cascais%20history&f=false |месца= |выдавецтва=SoundTells, LLC |год= |том= |старонак= |старонкі= |isbn=}}</ref>, якія неаднаразова праводзіў сам, і пісаў даволі выдатныя карціны.
Радок 64: Радок 64:
{{main|Партугальскі рэгіцыд}}
{{main|Партугальскі рэгіцыд}}
[[Выява:O Regicídio por Alberto de Sousa (2).jpg|thumb|220px|Ілюстрацыя падзей 1 лютага 1908 года]]
[[Выява:O Regicídio por Alberto de Sousa (2).jpg|thumb|220px|Ілюстрацыя падзей 1 лютага 1908 года]]
[[1 лютага]] [[1908]] года кароль, каралева і іх сыны вярталіся з адпачынку ў Лісабон. Калі адкрыты экіпаж, дзе знаходзілася каралеўская сям'я, выехаў на [[Праса-ду-Камерсіу|плошчу Тэрэйру-ду-Пасу]], тэрарысты-рэспубліканцы Альфрэда Коста і Мануэль Буіса адкрылі па іх агонь. Коста страляў у караля з рэвальвера, а Буіса, які быў ваенны і снайпер, зрабіў пяць выстралаў з вінтоўкі, схаванай пад яго доўгім паліто: кароль быў забіты на месцы, а яго старэйшы сын, спадчыннік прастола Луіш Філіпэ сканаў праз 20 хвілін, не прыходзячы ў свядомасць. Прынц Мануэл быў лёгка паранены ў руку. Адзіным членам сям'і, які не атрымаў раненняў, была жонка Карлуша I, Амелія Арлеанская, якая адбівалася ад тэрарыстаў з дапамогай вялікага букета, каб выратаваць жыццё малодшага сына.
[[1 лютага]] [[1908]] года кароль, каралева і іх сыны вярталіся з адпачынку ў Лісабон. Калі адкрыты экіпаж, дзе знаходзілася каралеўская сям’я, выехаў на [[Праса-ду-Камерсіу|плошчу Тэрэйру-ду-Пасу]], тэрарысты-рэспубліканцы Альфрэда Коста і Мануэль Буіса адкрылі па іх агонь. Коста страляў у караля з рэвальвера, а Буіса, які быў ваенны і снайпер, зрабіў пяць выстралаў з вінтоўкі, схаванай пад яго доўгім паліто: кароль быў забіты на месцы, а яго старэйшы сын, спадчыннік прастола Луіш Філіпэ сканаў праз 20 хвілін, не прыходзячы ў свядомасць. Прынц Мануэл быў лёгка паранены ў руку. Адзіным членам сям’і, які не атрымаў раненняў, была жонка Карлуша I, Амелія Арлеанская, якая адбівалася ад тэрарыстаў з дапамогай вялікага букета, каб выратаваць жыццё малодшага сына.


Абодва царазабойцы былі забіты на месцы: Коста — затаптаны натоўпам, а Буіса — застрэлены гвардзейскім афіцэрам. Наступным каралём Партугаліі стаў Мануэл II, але ён быў занадта малады і безыніцыятыўны, што прывяло да [[Партугальская рэвалюцыя, 1910|Партугальскай рэвалюцыі]] ў [[1910]] годзе і канчатковага звяржэння манархіі ў краіне.
Абодва царазабойцы былі забіты на месцы: Коста — затаптаны натоўпам, а Буіса — застрэлены гвардзейскім афіцэрам. Наступным каралём Партугаліі стаў Мануэл II, але ён быў занадта малады і безыніцыятыўны, што прывяло да [[Партугальская рэвалюцыя, 1910|Партугальскай рэвалюцыі]] ў [[1910]] годзе і канчатковага звяржэння манархіі ў краіне.

Версія ад 06:07, 5 сакавіка 2019

Карлуш I
Carlos I
Сцяг34-ы Кароль Партугаліі
19 кастрычніка 1889 — 1 лютага 1908
Папярэднік Луіш I
Пераемнік Мануэл II

Нараджэнне 28 верасня 1863(1863-09-28)
Лісабон, Партугалія
Смерць 1 лютага 1908(1908-02-01) (44 гады)
Лісабон, Партугалія
Месца пахавання Сямейная грабніца дынастыі Браганса, Кляштар Св. Вісенты-ды-Фора, Лісабон, Партугалія
Род Браганса-Кобург
Імя пры нараджэнні Карлуш Фернанда Луіш Марыя Віктор Мігель Рафаэль Габрыэль Ганзага Ксаўер Франсіска дэ Асіс Жуан Сімаа дэ Браганса Савоя Бурбон Сакс-Кобург-Гота
Бацька Луіш I
Маці Марыя Піа Савойская
Жонка Амелія Арлеанская
Дзеці Луіш Філіпэ (18871908)
Мануэл II (18891932)
Веравызнанне каталіцтва
Дзейнасць мастак, дыпламат
Аўтограф Выява аўтографа
Манаграма Манаграма
Узнагароды
Кавалер ордэнаў Хрыста, святога Бенедыкта Авіскага, святога Сант'яга і кідаючы
Кавалер ордэнаў Хрыста, святога Бенедыкта Авіскага, святога Сант'яга і кідаючы
Кавалер ордэна Бязгрэшнага зачацця Дзевы Марыі Віла-Вікозскай
Кавалер ордэна Бязгрэшнага зачацця Дзевы Марыі Віла-Вікозскай
Шаблон:Вялікі крыж ордэна Вежы і Кідаючы
Ордэн Падвязкі
Ордэн Падвязкі
Каралеўскі Віктарыянскі ордэн
Каралеўскі Віктарыянскі ордэн
Вышэйшы ордэн Святога Дабравешчання
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Карлуш (Карл) I Пакутнік (парт.: Carlos I o Martirizado, 28 верасня 1863, Лісабон — 1 лютага 1908, Лісабон) — кароль Партугаліі з 19 кастрычніка 1889 года па 1 лютага 1908 года. Належаў да дому Саксен-Кобург-Гота, афіцыйна лічачыся прадстаўніком дынастыі Браганса.

1 лютага 1908 года ў Лісабоне адкрыты экіпаж, у якім ехала Каралеўская сям’я, быў абстраляны двума забойцамі. Жонцы Карлуша I, каралеве Амеліі, і іх малодшаму сыну Мануэлу атрымалася выратавацца, а сам Кароль і яго старэйшы сын Луіш Філіпэ загінулі. Карлуш I стаў першым партугальскім Каралём, які памёр гвалтоўнай смерцю, з часоў Себасцьяна I, які кіраваў яшчэ ў XVI стагоддзі.

Сям’я. Раннія гады

Карлуш I нарадзіўся 28 верасня 1863 года ў Лісабоне ў сям’і караля Партугаліі Луіша I і яго жонкі, Марыі Піі Савойскай, дачцы першага караля аб’яднанай Італіі Віктара Эмануіла II.

Стрыечнымі братамі Карлуша па бацькаўскай лініі былі такія будучыя еўрапейскія манархі, як саксонскі кароль Фрыдрых Аўгуст III, румынскі кароль Фердынанд I і германскі кайзер Вільгельм II, а па матчынай — кароль Італіі Віктар Эмануіл III. Было ў будучага караля і двое родных малодшых братоў: Афонсу, герцаг Порта (18651920) і яшчэ адзін брат, які нарадзіўся 27 лістапада 1866 года і памёр на наступны дзень.

Быўшы старэйшым сынам караля, а значыць і спадчыннікам прастола, Карлуш выхоўваўся як будучы манарх. З ранніх гадоў ён атрымліваў узмоцненую адукацыю і шмат падарожнічаў па краіне, а ў 1883 годзе па ініцыятыве бацькі паехаў у Італію, Англію, Францыю і Германію, каб пазнаёміцца з еўрапейскімі звычаямі і павялічыць узровень сваіх ведаў у розных абласцях.

Карлуш I з жонкай і старэйшым сынам

Гэта было абумоўлена тым, што кароль Луіш I рэгулярна адпраўляўся ў падарожжы па Еўропе і зрабіў іх традыцыяй для партугальскіх канстытуцыйных манархаў. Падчас трох такіх працяглых паездак (у 1883, 1886 і 1888 гадах) Карлуш выконваў абавязкі рэгента пры адсутным бацьку. А 19 кастрычніка 1889 года, калі Луіш I сканаў, ён узышоў на трон і стаў яго пераемнікам, каранаваўшыся як Карлуш I.

Асабістае жыццё

Першай прэтэндэнткай на шлюб з Карлушам была яго далёкая сваячка, адна з дочак кайзера Фрыдрыха III, але шлюб не ўдаўся з-за розніцы ў веравызнаннях: партугальскі прынц быў набожным, дбайным каталіком, а яго меркаваная жонка вызнавала пратэстантызм. У выніку Карлуш ажаніўся з Амеліі Арлеанскай (18651951), якая належала да Арлеанскаму дому, дачкой Філіпа Арлеанскага, прэтэндэнта на французскі трон. Амелія нарадзіла яму дваіх сыноў: Луіша Філіпэ (18871908) і Мануэла (18891932). Апроч таго, у 1888 годзе ў мужоў на святло з’явілася дачка інфанта Марыя, але яна пражыла зусім нядоўга і памерла ў тым жа годзе.

Палітыка і асаблівасці кіравання

Каланіяльная палітыка

«Ружовая карта» — нерэалізаваны праект партугальскай каланіяльнай адміністрацыі

Падчас Берлінскай канферэнцыі 1884 года, падчас якой выраўся лёс каланіяльнай Афрыкі, партугальская дэлегацыя адстойвала праект т. з. «Ружовай карты», па якім Англіі прапанавалася саступіць на карысць Партугаліі шэраг нутракантынентальных афрыканскіх тэрыторый (сёння — часці Зімбабвэ, Замбіі і Малаві) з мэтай стварэння «Другой Бразіліі» — транскантынентальнага моста партугальскіх уладанняў у Афрыцы. У абмен на перададзены, хоць бы вузкі, «калідор» паміж Анголай і Мазамбікам Партугалія прапанавала англічанам шэраг даследаваных партугальцамі тэрыторый у Афрыцы і Азіі. Але ў гэтым выпадку лінія Каір-Кейптаўн заставалася бы залежнай ад Партугаліі, а Англію гэта ніяк не задавольвала. Перамовы замарожваліся і зацягваліся.

Парадны партрэт Карлуша I (1891, Жазэ Малёа)

Пасля прыходу да ўлады Карлуша I Брытанская імперыя, якая напярэдадні развярнула сапраўдную інфармацыйную вайну супраць Партугаліі, абвясціла ёй зневажальны ўльтыматум, якому малады кароль быў вымушаны падпарадкавацца: у жніўні 1890 года былі падпісаны зневажальныя для краіны англа-партугальскія пагадненні, якія канчаткова вызначылі межы афрыканскіх калоній каралеўства. З гэтага моманту мяжа паміж партугальскімі Усходняй Афрыкай і Заходняй Афрыкай, а таксама брытанскай Радэзіяй, праходзілі па рэках Замбезі і Конга. Іншы каланіяльны дагавор, які ў сутнасці стаў замацаваннем становішчаў першага, быў падпісаны 14 кастрычніка 1899 года. Абодва акты подпісу пагадненняў адбыліся пад ціскам Англіі і былі вельмі непапулярныя сярод партугальцаў. Аўтарытэт і рэпутацыя манарха пахіснуліся, а сама дзяржава паступова пачала губляць сваю самастойнасць, упадаючы ў эканамічную і палітычную залежнасць ад Англіі.

Становішча ўнутры краіны

На ўнутрыпалітычнай ніве ў перыяд кіравання Карлуша I манархічная ўлада двойчы паказала сваю безгрунтоўнасць: 14 чэрвеня 1892 года, а пасля 10 мая 1902 года, краіна аб’яўлялася банкрутам, што выклікала збоі ў прамысловасці, рост сацыяльнага антаганізму і антыманархічных настрояў у Партугаліі. Банкруцтва было выклікана не толькі эканамічнай непаўнавартаснасцю дзяржавы, але і празмернай марнатраўнасцю караля[1].

Пейзаж у Кашкайшы (1906). Карціна, напісаная Карлушам I

У адказ на беспарадкі ў краіне Карлуш прыняў роспуск парламента, а 19 мая 1906 года прызначыў на пост прэм’ер-міністра Партугаліі Жоаа Франка, па ініцыятыве якога было сфарміраваны новы, антырэспубліканскі ўрад, а ў дзяржаве ўсталявалася цвёрдая аўтарытарная ваенная дыктатура, што яшчэ больш пагоршыла становішча манарха.

У той жа час, Карлуш I выступаў як заступнік навукі і мастацтваў. У 1894 годзе ён прыняў удзел ва ўрачыстых мерапрыемствах, прымеркаваных да 500-й гадавіны з дня нараджэння Генрыха Мараплаўца. Акрамя таго, кароль выказваў цікавасць да глыбакаводных і марскіх даследаванняў[2], якія неаднаразова праводзіў сам, і пісаў даволі выдатныя карціны.

Забойства

Ілюстрацыя падзей 1 лютага 1908 года

1 лютага 1908 года кароль, каралева і іх сыны вярталіся з адпачынку ў Лісабон. Калі адкрыты экіпаж, дзе знаходзілася каралеўская сям’я, выехаў на плошчу Тэрэйру-ду-Пасу, тэрарысты-рэспубліканцы Альфрэда Коста і Мануэль Буіса адкрылі па іх агонь. Коста страляў у караля з рэвальвера, а Буіса, які быў ваенны і снайпер, зрабіў пяць выстралаў з вінтоўкі, схаванай пад яго доўгім паліто: кароль быў забіты на месцы, а яго старэйшы сын, спадчыннік прастола Луіш Філіпэ сканаў праз 20 хвілін, не прыходзячы ў свядомасць. Прынц Мануэл быў лёгка паранены ў руку. Адзіным членам сям’і, які не атрымаў раненняў, была жонка Карлуша I, Амелія Арлеанская, якая адбівалася ад тэрарыстаў з дапамогай вялікага букета, каб выратаваць жыццё малодшага сына.

Абодва царазабойцы былі забіты на месцы: Коста — затаптаны натоўпам, а Буіса — застрэлены гвардзейскім афіцэрам. Наступным каралём Партугаліі стаў Мануэл II, але ён быў занадта малады і безыніцыятыўны, што прывяло да Партугальскай рэвалюцыі ў 1910 годзе і канчатковага звяржэння манархіі ў краіне.

Памяць

Помнік Карлушу I у Кашкайшы

У 2006 годзе ў горадзе Кашкайшы Карлушу I быў пастаўлены бронзавы помнік. Скульптар Луіш Валадарэш выявіў караля, які стаячым на борце судна ў марской уніформе з біноклем у руках і глядзяць на заліў Кашкайша, на беразе якога манумент і быў пастаўлены. У цырымоніі адкрыцця помніка ўдзельнічаў прэзідэнт Партугаліі Анібал Каваку Сілва, які назваў караля «больш, чым культурным чалавекам, знатаком мастацтва і заступнікам навукі»[3].

У 2008 годзе, у дзень стагоддзя з дня Лісабонскага царазабойства, на плошчы Камерцыі, дзе нядаўна была ўстаноўлена памятная дошка, сабралася некалькі сотняў партугальскіх манархістаў. Маніфестацыя завяршылася ўскладаннем ля дошкі вянка і жалобнай хвілінай маўчання. У цырымоніі прыняў удзел і прэтэндэнт на партугальскі прастол герцаг Браганскі, з жонкай і сынам.

Зноскі

Спасылкі