Міжземнае мора: Розніца паміж версіямі
[недагледжаная версія] | [недагледжаная версія] |
Радок 39: | Радок 39: | ||
{{глядзіце таксама| Міжземнаморскі клімат}} |
{{глядзіце таксама| Міжземнаморскі клімат}} |
||
[[Клімат]] Міжземнага мора вызначаецца яго становішчам у [[субтропікі | субтрапічным поясе]] і адрозніваецца вялікай спецыфікай, якая вылучае яго ў самастойны [[Міжземнаморскі клімат | міжземнаморскі тып клімату]], які характарызуецца мяккай [[зіма | зімой]] і гарачым засушлівым [[лета]]м. Узімку над морам усталёўваецца фронт паніжанага [[атмасферны ціск | ціску атмасферы]], што вызначае няўстойлівае [[надвор'е]] з частымі [[шторм|штармамі]] і шчодрымі [[атмасферныя ападкі | ападкамі]]; халодныя паўночныя [[вецер | вятры]] зніжаюць тэмпературу паветра. Развіваюцца мясцовыя вятры: [[Містраль (вецер) | містраль]] ў раёне [[Ліёнскі заліў | Ліёнскага заліва]], [[Бора | бора]] на ўсходзе [[Адрыятычнае мора | Адрыятычнага мора]] і [[мелтэмі]] ў акваторыі [[Эгейскае мора | Эгейскага мора]]. Улетку большую частку Міжземнага мора ахоплівае грэбень [[Азорскія антыцыклон | Азорскага антыцыклону]], які вызначае перавагу яснага |
[[Клімат]] Міжземнага мора вызначаецца яго становішчам у [[субтропікі | субтрапічным поясе]] і адрозніваецца вялікай спецыфікай, якая вылучае яго ў самастойны [[Міжземнаморскі клімат | міжземнаморскі тып клімату]], які характарызуецца мяккай [[зіма | зімой]] і гарачым засушлівым [[лета]]м. Узімку над морам усталёўваецца фронт паніжанага [[атмасферны ціск | ціску атмасферы]], што вызначае няўстойлівае [[надвор'е]] з частымі [[шторм|штармамі]] і шчодрымі [[атмасферныя ападкі | ападкамі]]; халодныя паўночныя [[вецер | вятры]] зніжаюць тэмпературу паветра. Развіваюцца мясцовыя вятры: [[Містраль (вецер) | містраль]] ў раёне [[Ліёнскі заліў | Ліёнскага заліва]], [[Бора | бора]] на ўсходзе [[Адрыятычнае мора | Адрыятычнага мора]] і [[мелтэмі]] ў акваторыі [[Эгейскае мора | Эгейскага мора]]. Улетку большую частку Міжземнага мора ахоплівае грэбень [[Азорскія антыцыклон | Азорскага антыцыклону]], які вызначае перавагу яснага надвор’я з невялікім [[Воблачнасць | воблачнасцю]] і малой колькасцю ападкаў. У летнія месяцы назіраюцца сухія [[туман]]ы і пыльная [[імгла]], якая прыносіцца з [[Афрыка | Афрыкі]] паўднёвым ветрам [[сірока]]. Ва Усходнім басейне развіваюцца ўстойлівыя паўночныя вятры — [[этэзіі]]. |
||
Сярэдняя [[тэмпература]] [[паветра]] ў студзені змяняецца ад 14-16 °C ля паўднёвых берагоў да 7-10 °C на поўначы, у жніўні — ад 22-24 °C на поўначы да 25-30 |
Сярэдняя [[тэмпература]] [[паветра]] ў студзені змяняецца ад 14-16 °C ля паўднёвых берагоў да 7-10 °C на поўначы, у жніўні — ад 22-24 °C на поўначы да 25-30 °C у паўднёвых раёнах мора. [[Выпарэнне]] з паверхні Міжземнага мора дасягае 1250 мм у год (3130 км ³). [[Вільготнасць паветра | Адносная вільготнасць паветра]] змяняецца ад 50-65 % летам да 65-80 % зімой. [[Воблачнасць]] летам 0-3 балы, зімой каля 6 балаў. Сярэдняя гадавая колькасць ападкаў 400 мм (каля 1000 км ³), яна змяняецца ад 1100—1300 мм на паўночным захадзе да 50-100 мм на паўднёвым усходзе, мінімум — у ліпені — жніўні, максімум — у снежні. Характэрныя [[міраж]]ы, якія часта назіраюцца ў [[Месінскі праліў|Месінскім праліве]] ([[Фата-маргана]]). |
||
{|class="wikitable" style="text-align:center; font-size:90%; margin-left:1em;" |
{|class="wikitable" style="text-align:center; font-size:90%; margin-left:1em;" |
||
Радок 257: | Радок 257: | ||
|} |
|} |
||
<!-- |
<!-- |
||
== Расліннасць і жывёльны свет == |
== Расліннасць і жывёльны свет == |
||
[[Файл:Posidonia 2 Alberto Romeo.jpg|міні|справа | 250пкс | [[Posidonia oceanica]] на дне Міжземнага мора]] |
[[Файл:Posidonia 2 Alberto Romeo.jpg|міні|справа | 250пкс | [[Posidonia oceanica]] на дне Міжземнага мора]] |
||
[[Расліннасць]] і [[жывёльны свет]] Міжземнага мора адрозніваецца адносна слабым колькасным развіццём фіта- і зоа[[планктон]]у, што цягне за сабой адносна невялікую колькасць буйных жывёл, якія харчуюцца імі, у тым ліку [[рыбы | рыб ]]. Колькасць [[фітапланктон]]у у павярхневых гарызонтах складае ўсяго 8-10 мг/м³, на глыбіні |
[[Расліннасць]] і [[жывёльны свет]] Міжземнага мора адрозніваецца адносна слабым колькасным развіццём фіта- і зоа[[планктон]]у, што цягне за сабой адносна невялікую колькасць буйных жывёл, якія харчуюцца імі, у тым ліку [[рыбы | рыб ]]. Колькасць [[фітапланктон]]у у павярхневых гарызонтах складае ўсяго 8-10 мг/м³, на глыбіні 1000—2000 м яго ў 10-20 разоў менш. Разнастайныя [[водарасці]] (пераважаюць [[перыдынеі]] і [[дыятамеі]]). |
||
[[Фаўна]] Міжземнага мора характарызуецца вялікай [[Біяразнастайнасць | відавой разнастайнасцю]], аднак колькасць прадстаўнікоў асобных відаў невяліка. Сустракаюцца [[ракі]], адзін выгляд [[цюлені]] ў ([[Цюлень-манах звычайны | белапузы цюлень]]); марскія [[чарапахі]]. Риб налічується 550 видів ([[скумбрієві]], [[Оселедцеві (родина)|оселедцеві]], [[анчоусові]], [[кефаль|кефалі]], [[корифени]], [[тунці]], [[пеламіди]], [[Ставрида|ставриди]] та інші). Близько 70 видів риб-[[ендемік]]ів, у тому числі [[скати]], види [[хамса (риба)|хамси]], [[Бичкові|бичків]], [[Собачкові|морських собачок]], [[губаневі|губані]] та [[морські іглиці]]. З їстівних [[молюски|молюсків]] найбільше значення мають [[устриця]], [[середземноморсько-чорноморська мідія]], [[морський фінік]]. Серед [[безхребетні|безхребетних]] поширені [[восьминоги]], [[кальмари]], [[сепії]], [[краби]], [[лангусти]]; численні види [[Медузи|медуз]], [[сифонофори|сифонофор]], в деяких районах, особливо в [[Егейське море|Егейському морі]], мешкають [[губки]] і [[червоні корали]]. |
[[Фаўна]] Міжземнага мора характарызуецца вялікай [[Біяразнастайнасць | відавой разнастайнасцю]], аднак колькасць прадстаўнікоў асобных відаў невяліка. Сустракаюцца [[ракі]], адзін выгляд [[цюлені]] ў ([[Цюлень-манах звычайны | белапузы цюлень]]); марскія [[чарапахі]]. Риб налічується 550 видів ([[скумбрієві]], [[Оселедцеві (родина)|оселедцеві]], [[анчоусові]], [[кефаль|кефалі]], [[корифени]], [[тунці]], [[пеламіди]], [[Ставрида|ставриди]] та інші). Близько 70 видів риб-[[ендемік]]ів, у тому числі [[скати]], види [[хамса (риба)|хамси]], [[Бичкові|бичків]], [[Собачкові|морських собачок]], [[губаневі|губані]] та [[морські іглиці]]. З їстівних [[молюски|молюсків]] найбільше значення мають [[устриця]], [[середземноморсько-чорноморська мідія]], [[морський фінік]]. Серед [[безхребетні|безхребетних]] поширені [[восьминоги]], [[кальмари]], [[сепії]], [[краби]], [[лангусти]]; численні види [[Медузи|медуз]], [[сифонофори|сифонофор]], в деяких районах, особливо в [[Егейське море|Егейському морі]], мешкають [[губки]] і [[червоні корали]]. |
||
Радок 289: | Радок 290: | ||
Дно Середземного моря в багатьох місцях перспективне для пошуків [[Поклад вуглеводнів|родовищ вуглеводнів]], особливо в областях поширення [[Брахіантикліналь|солянокупольних структур]]. В [[Континентальний шельф|шельфових зонах]] [[Родовище нафти і газу|поклади нафти і газу]] приурочені до [[мезозой]]ських і [[палеоген]]ових відкладів. |
Дно Середземного моря в багатьох місцях перспективне для пошуків [[Поклад вуглеводнів|родовищ вуглеводнів]], особливо в областях поширення [[Брахіантикліналь|солянокупольних структур]]. В [[Континентальний шельф|шельфових зонах]] [[Родовище нафти і газу|поклади нафти і газу]] приурочені до [[мезозой]]ських і [[палеоген]]ових відкладів. |
||
--> |
--> |
||
== Галоўныя порты == |
== Галоўныя порты == |
||
* {{Сцяг Іспаніі}} [[Горад Валенсія|Валенсія]], [[Іспанія]] |
* {{Сцяг Іспаніі}} [[Горад Валенсія|Валенсія]], [[Іспанія]] |
Версія ад 16:44, 7 ліпеня 2019
Міжземнае мора — міжземнае, міжмацерыковае мора Атлантычнага акіяна, злучаецца з ім на захадзе Гібралтарскім пралівам, знаходзіцца паміж Паўднёвай Еўропай, Заходняй Азіяй і Паўночнай Афрыкай і амаль цалкам зачыненае. Мора лічыцца часткай Атлантычнага акіяна, хоць яго часцяком атаясамляюць як цалкам асобны вадаём. Мора ахоплівае плошчу ў 2,5 млн км², але яго злучэнне з Атлантыкай праз Гібралтарскі праліў складае ўсяго 14 км у шырыню. Міжземнае мора мае сярэднюю глыбіню ў 1500 м, а самым глыбокім месцам з'яўляецца ўпадзіна Каліпса ў Іанічным моры, яе глыбіна складае 5 267 м.
У Міжземным моры вылучаюць моры: Альбаран, Балеарскае, Лігурыйскае, Тырэнскае, Адрыятычнае, Іанічнае, Крыцкае, Эгейскае. У басейн Міжземнага мора ўключаюць Мармуровае мора, Чорнае мора, Азоўскае мора.
Абмывае берагі Іспаніі, Францыі, Італіі, Манака, Мальты, Босніі і Герцагавіны, Чарнагорыі, Харватыі, Славеніі, Албаніі, Грэцыі, Турцыі, Рэспублікі Кіпр, Сірыі, Лівана, Ізраіля, Егіпта, Лівіі, Туніса, Алжыра і Марока.
Этымалогія
Жыхары Старажытнага Егіпта называлі Міжземнае мора — «Вялікая зялёная вада». У Старым Запавеце Міжземнае мора названа «Вялікім морам» (Лічбы 34:6,7; Ян. 1:4, 9:1, 15:47; Іез. 47:10,15,20). Таксама сустракаецца назва «мора філістымлян» (Выхад 23:31), ад людзей, якія насялялі значную частку яго берагоў паблізу Ізраіля.
Назву Міжземнае мора (грэч. Μεσόγειος Θάλασσα, лац.: Mare Mediterranea — мора пасярод Зямлі) упершыню ўвёў у абарот антычны пісьменнік Гай Юлій Солін, абапіраючыся на ўяўленні свайго часу, паколькі старажытныя еўрапейскія і паўночнаафрыканскія цывілізацыі развіваліся ў басейне менавіта гэтага мора, якое служыла натуральным шляхам зносін паміж імі.
У часы росквіту Рымскай імперыі рымляне называлі гэта мора — Наша мора (лац.: Mare Nostrum), або Унутранае мора (лац.: Internum mare)[1] паколькі ў тыя часы ўсе землі ўзбярэжжа гэтага мора ўваходзілі ў склад імперыі.
Гісторыя
Сучаснае Міжземнае мора з'яўляецца рэліктам старажытнага акіяна Тэціс, які быў значна шырэй і распасціраўся далёка на ўсход. Рэліктамі акіяна Тэціс з'яўляюцца таксама Аральскае, Каспійскае, Чорнае і Мармуровае моры, прымеркаваныя да яго найболей глыбокім упадзінам. Верагодна, Тэціс некалі быў цалкам акружаны сушай, і паміж Паўночнай Афрыкай і Пірэнейскім паўвостравам, у раёне Гібралтарскага праліва, існаваў пярэсмык. Такі жа сухапутны мост звязваў паўднёваўсходнюю Еўропу з Малой Азіяй. Не выключана, што пралівы Басфор, Дарданэлы і Гібралтарскі ўтварыліся на месцы затопленых рачных далін, а шматлікія астраўныя ланцугі, асабліва ў Эгейскім моры, злучаліся з мацерыком.
Гісторыя Міжземнаморскага рэгіёна мае вырашальнае значэнне для разумення паходжання і развіцця шматлікіх сучасных грамадстваў. «Тры чвэрці зямнога шара было аб'яднана паміж сабой праз Міжземнае мора, якое было цэнтрам сусветнай гісторыі»[2].
Фізіка-геаграфічныя характарыстыкі
У паўночнай частцы Міжземнага мора акіянографы вылучаюць адносна адасобленыя буйнымі паўвостравамі і астравамі ад асноўнай часткі басейна моры: Альбаран, Балеарскае, Лігурыйскае, Тырэнскае, Адрыятычнае, Іанічнае, Эгейскае, Кіпрскае. У басейн Міжземнага мора ўключаюць Мармуровае, Чорнае і Азоўскае моры.
Значныя залівы: Валенсійскі, Ліёнскі, Генуэзскі, Таранта, Сідра (Вялікі Сірт), Габес (Малы Сірт). У басейне мора шматлікія астравы, больш за тры тысячы, найбуйнейшыя з іх — Балеарскія, Сіцылія, Сардзінія, Кіпр, Крыт, Корсіка . У мора ўпадаюць буйныя рэкі: Ніл, Эбра, Рона, По.
Сярэдняя тэмпература вады на паверхні ў лютым ад 8—12 °C да 17 °C, у жніўні ад 19 °C ў Ліёнскім заліве да 27-30 °C на ўсходзе. Салёнасць ад 36 ‰ на захадзе да 39,5 ‰ на ўсходзе. Прылівы сутачныя і змяшаныя, іх велічыня ў большасці раёнаў складае 0,1-0,5 м.
Берагі Міжземнага мора каля гарыстых узбярэжжаў з большага абразіўныя, выраўнаваныя, каля пенепленаў — лагунна-ліманныя і дэльтавыя. Для ўсходняга ўзбярэжжа Адрыятычнага мора характэрныя берагі далмацінскага тыпу.
Клімат
Клімат Міжземнага мора вызначаецца яго становішчам у субтрапічным поясе і адрозніваецца вялікай спецыфікай, якая вылучае яго ў самастойны міжземнаморскі тып клімату, які характарызуецца мяккай зімой і гарачым засушлівым летам. Узімку над морам усталёўваецца фронт паніжанага ціску атмасферы, што вызначае няўстойлівае надвор'е з частымі штармамі і шчодрымі ападкамі; халодныя паўночныя вятры зніжаюць тэмпературу паветра. Развіваюцца мясцовыя вятры: містраль ў раёне Ліёнскага заліва, бора на ўсходзе Адрыятычнага мора і мелтэмі ў акваторыі Эгейскага мора. Улетку большую частку Міжземнага мора ахоплівае грэбень Азорскага антыцыклону, які вызначае перавагу яснага надвор’я з невялікім воблачнасцю і малой колькасцю ападкаў. У летнія месяцы назіраюцца сухія туманы і пыльная імгла, якая прыносіцца з Афрыкі паўднёвым ветрам сірока. Ва Усходнім басейне развіваюцца ўстойлівыя паўночныя вятры — этэзіі.
Сярэдняя тэмпература паветра ў студзені змяняецца ад 14-16 °C ля паўднёвых берагоў да 7-10 °C на поўначы, у жніўні — ад 22-24 °C на поўначы да 25-30 °C у паўднёвых раёнах мора. Выпарэнне з паверхні Міжземнага мора дасягае 1250 мм у год (3130 км ³). Адносная вільготнасць паветра змяняецца ад 50-65 % летам да 65-80 % зімой. Воблачнасць летам 0-3 балы, зімой каля 6 балаў. Сярэдняя гадавая колькасць ападкаў 400 мм (каля 1000 км ³), яна змяняецца ад 1100—1300 мм на паўночным захадзе да 50-100 мм на паўднёвым усходзе, мінімум — у ліпені — жніўні, максімум — у снежні. Характэрныя міражы, якія часта назіраюцца ў Месінскім праліве (Фата-маргана).
Сту | Лют | Сак | Кра | Май | Чэр | Ліп | Жні | Вер | Кас | Ліс | Сне | |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Марсель [1] | 13 | 13 | 13 | 14 | 16 | 18 | 21 | 22 | 21 | 18 | 16 | 14 |
Барселона [2] | 13 | 13 | 13 | 14 | 17 | 20 | 23 | 25 | 23 | 20 | 17 | 15 |
Валенсія [3] | 14 | 13 | 14 | 15 | 17 | 21 | 24 | 26 | 24 | 21 | 18 | 15 |
Неапаль [4] | 15 | 14 | 14 | 15 | 18 | 22 | 25 | 27 | 25 | 22 | 19 | 16 |
Малага [5] | 16 | 15 | 15 | 16 | 17 | 20 | 22 | 23 | 22 | 20 | 18 | 16 |
Гібралтар [6] | 16 | 15 | 16 | 16 | 17 | 20 | 22 | 22 | 22 | 20 | 18 | 17 |
Афіны [7] | 16 | 15 | 15 | 16 | 18 | 21 | 24 | 24 | 24 | 21 | 19 | 17 |
Іракліян [8] | 16 | 15 | 15 | 16 | 19 | 22 | 24 | 25 | 24 | 22 | 20 | 18 |
Мальта [9] | 16 | 16 | 15 | 16 | 18 | 21 | 24 | 26 | 25 | 23 | 21 | 18 |
Пафас [10] | 18 | 17 | 17 | 18 | 20 | 24 | 26 | 27 | 26 | 24 | 22 | 19 |
Ларнака [11] | 18 | 17 | 17 | 18 | 20 | 24 | 26 | 27 | 27 | 25 | 22 | 19 |
Лімасол [12] | 18 | 17 | 17 | 18 | 20 | 24 | 26 | 27 | 27 | 25 | 22 | 19 |
Александрыя [13] | 18 | 17 | 17 | 18 | 20 | 23 | 25 | 26 | 26 | 25 | 22 | 20 |
Тэль-Авіў [14] | 18 | 17 | 17 | 18 | 21 | 24 | 26 | 28 | 27 | 26 | 23 | 20 |
Галоўныя порты
- Валенсія, Іспанія
- Барселона, Іспанія
- Марсель, Францыя
- Генуя, Італія
- Венецыя, Італія
- Трыест, Італія
- Стамбул, Турцыя
- Бейрут, Ліван
- Александрыя, Егіпет
Гл. таксама
Зноскі
- ↑ Внутреннее море//Реальный словарь классических древностей
- ↑ Georg Wilhelm Friedrich Hegel. «The Philosophy of History», p. 87, Dover Publications Inc., 1956 ISBN 0-486-20112-0; 1st ed. 1899
Літаратура
- Alain Saliot The Mediterranean Sea. — Birkhäuser, 2005. — Т. 5. — 413 с. — (The Handbook of Environmental Chemistry). — ISBN 9783540250180
- Foppe B. DeWalle, M. Nikolopoulou-Tamvakli, W. J. Heinen Environmental condition of the Mediterranean Sea: European Community countries. — Springer, 1993. — Т. 5. — 524 с. — (Environment & assessment). — ISBN 9780792324683
Спасылкі
- На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Міжземнае мора
- http://www.1yachtua.com/Chartr/medit/MedSea.htm
- http://www.1yachtua.com/Chartr/medit/GeoStr.htm
- http://www.krugosvet.ru/articles/03/1000382/1000382a1.htm