Геаграфічны ландшафт: Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
JerzyKundrat (размовы | уклад) дапаўненне |
|||
Радок 1: | Радок 1: | ||
'''Геаграфічны ландшафт''' — адносна аднародны ўчастак [[Геаграфічная абалонка|геаграфічнай абалонкі]], які адрозніваецца заканамерным спалучэннем яе кампанентаў, а таксама комплексаў ніжэйшага таксанамічнага рангу ([[урочышча]]ў, [[фацыя|фацый]]), адзін з відаў [[геасістэма|геасістэм]]. Вывучае геаграфічны ландшафт [[ландшафтазнаўства]]. Ландшафт — найбольш агульны цэласны аб'ект [[ахова прыроды|аховы прыроды]]. |
'''Геаграфічны ландшафт''' — адносна аднародны ўчастак [[Геаграфічная абалонка|геаграфічнай абалонкі]], які адрозніваецца заканамерным спалучэннем яе кампанентаў, а таксама комплексаў ніжэйшага таксанамічнага рангу ([[урочышча]]ў, [[фацыя|фацый]]), адзін з відаў [[геасістэма|геасістэм]]. Вывучае геаграфічны ландшафт [[ландшафтазнаўства]]. Ландшафт — найбольш агульны цэласны аб'ект [[ахова прыроды|аховы прыроды]]. |
||
== Паняцце == |
|||
Паняцце геаграфічны ландшафт трактуюць: |
Паняцце геаграфічны ландшафт трактуюць: |
||
* як прыродны тэрытарыяльны комплекс, незалежна ад яго складанасці і памераў ([[мясцовасць]], [[фізіка-геаграфічны раён]], [[прыродная зона]]); |
* як прыродны тэрытарыяльны комплекс, незалежна ад яго складанасці і памераў ([[мясцовасць]], [[фізіка-геаграфічны раён]], [[прыродная зона]]); |
||
Радок 8: | Радок 9: | ||
Геаграфічны ландшафт даследуюць у З кірунках: узаемадзеянне сукупнасці кампанентаў [[прыродны комплекс|прыродных комплексаў]] па вертыкальных сувязях ([[горныя пароды]], [[рэльеф]], [[глебы]], [[Падземныя воды|падземныя]] і [[паверхневыя воды]], [[расліннасць]], [[жывёльны свет]], [[клімат]]); марфалагічная структура ([[урочышча]]ў, [[фацыя|фацый]] і інш. дробных узаемазвязаных комплексаў унутры геаграфічнага ландшафту) і гарызантальная будова (сістэмы іерархічна супадпарадкаваных ландшафтных комплексаў, якія дазваляюць праводзіць класіфікацыю геаграфічнага ландшафту і [[ландшафтнае раянаванне]]; паслядоўная змена стану геаграфічнага ландшафту ў часе. |
Геаграфічны ландшафт даследуюць у З кірунках: узаемадзеянне сукупнасці кампанентаў [[прыродны комплекс|прыродных комплексаў]] па вертыкальных сувязях ([[горныя пароды]], [[рэльеф]], [[глебы]], [[Падземныя воды|падземныя]] і [[паверхневыя воды]], [[расліннасць]], [[жывёльны свет]], [[клімат]]); марфалагічная структура ([[урочышча]]ў, [[фацыя|фацый]] і інш. дробных узаемазвязаных комплексаў унутры геаграфічнага ландшафту) і гарызантальная будова (сістэмы іерархічна супадпарадкаваных ландшафтных комплексаў, якія дазваляюць праводзіць класіфікацыю геаграфічнага ландшафту і [[ландшафтнае раянаванне]]; паслядоўная змена стану геаграфічнага ландшафту ў часе. |
||
== Тыпалагізацыя == |
|||
У наш час большасць прыродных геаграфічных ландшафтаў трансфармаваны ў [[антрапагенны ландшафт]]. Паводле функцыянальнага выкарыстання адрозніваюць геаграфічныя ландшафты: сельска-гаспадарчы, лесагаспадарчы, прамысловыя, гарадскія, рэкрэацыйныя, запаведныя і інш. |
У наш час большасць прыродных геаграфічных ландшафтаў трансфармаваны ў [[антрапагенны ландшафт]]. Паводле функцыянальнага выкарыстання адрозніваюць геаграфічныя ландшафты: сельска-гаспадарчы, лесагаспадарчы, прамысловыя, гарадскія, рэкрэацыйныя, запаведныя і інш. |
||
Геаграфічныя ландшафты [[Беларусь|Беларусі]] адносяцца да аднаго тыпу — усходне-еўрапейскі (мяшана-лясны), унутры якога вылучаюць падтыпы: барэальны падтаежны (мяшана-лясны) і суббарэальны палескі (шыракаліста-лясны). |
Геаграфічныя ландшафты [[Беларусь|Беларусі]] адносяцца да аднаго тыпу — усходне-еўрапейскі (мяшана-лясны), унутры якога вылучаюць падтыпы: барэальны падтаежны (мяшана-лясны) і суббарэальны палескі (шыракаліста-лясны). |
||
== Стан ландшафта == |
|||
Стан ландшафта — гэта прасторава-часовая аднастайнасць, вылучаемая па крытэрыях захавання складу і суадносіны сістэмаўтваральных элементаў і кіроўных працэсаў ландшафта. Стан уяўляе сабой больш ці менш працяглыя атрэзкі існавання ландшафта, якія характэрызуюцца вызначанымі свойствамі [[Структура ландшафта|структуры ландшафта]] (яго складовых частак і працэсаў). |
|||
Кожнае прыроднае або антрапагеннае ўздзеянне можна разглядаць як адпраўную кропку наступных [[Дынаміка ландшафтаў|дынамічных]] траекторый геакомплекса<ref>Зональные типы биомов России: антропогенные нарушения и естественные процессы восстановления экологического потенциала ландшафтов / под ред. К. М. Петрова. — СПб., 2003. — 246 с.</ref>. |
|||
Па працягласці можна адрозніць унутрыгадавыя і шматгадовыя станы. |
|||
Сукупнасць станаў і [[Змена ландшафта|змен]] ПТК утварае працэсы дынамікі і развіцця ландшафтаў. |
|||
== Дынаміка ландшафтаў == |
|||
Дынаміка ландшафтаў — сукупнасць працэсаў змен [[ландшафт]]аў, пры якім колькасныя змены пераходзяць у якасныя. Дынаміка можа быць выпадковай і заканамернай, зварачальнай и незварачальнай, прагрэсіўнай і рэгрэсіўнай, аднаўленчай, эвалюцыйнай і г.д. Працэс дынамікі рэалізуецца праз [[Стан ландшафта|стан]] і [[Змена ландшафтаў|змены ландшафтаў]]. |
|||
Блізкае паняцце '''развіццё ландшафтаў''', якое уяўляе сабой незварачальную, накіраваную і заканамернае змену прыродна-тэрытарыяльнага комплекса, якая абумоўлена ўзаемадзеяннем унутраных і знешніх фактараў. Развіццё таксама рэалізуецца праз стан і змены ландшафта. |
|||
Існуюць шэраг пунктаў гледжання на суадносіны паняццяў дынамікі і развіцця ландшафтаў: |
|||
# Дынаміка ландшафтаў — гэта рух пераменных станаў у межах аднаго інварыянта. Працэсы, якія яе выклікаюць у шмат якіх выпадках зварачальныя. Развіццё звязана са зменай структуры ландшафта (геасістэмы). Гэты пастулат прапанаваны В. Б. Сачавай і падтрыманы А. Г. Ісачэнкай, А. А. Крауклісам, А. А. Макунінай і інш. |
|||
# Дынаміка — гэта змены, якія носяць зварачальны характар (звычайна цыклічны) (А. Г. Ісачэнка) |
|||
# Паняцця дынамікі і развіцця тоесныя (В. І. Арлоў, Ф. Н. Мількоў). |
|||
# Дынаміка — гэта любыя змены ў ландшафце а развіццё — толькі накіраваныя, заканамерныя і незварачальныя (І. І. Мамай). |
|||
Да прычын дынамікі ландшафтаў адносяць |
|||
* знешнія: абмен рэчывам і энергіяй з суседнімі ландшафтамі, уздзеянне [[чалавек]]а, энергія [[Сонца]], атмасферная цыркуляцыя эндагенныя праявы; |
|||
* унутраныя: патокі рэчыва і энергіі паміж кампанентамі самога ландшафта. |
|||
== Літаратура == |
== Літаратура == |
||
* {{крыніцы/БЭ|9}} |
* {{крыніцы/БЭ|9}} |
||
[[Катэгорыя:Фізічная геаграфія]] |
[[Катэгорыя:Фізічная геаграфія]] |
||
[[Катэгорыя:Геаграфічныя тэрміны]] |
[[Катэгорыя:Геаграфічныя тэрміны]] |
Версія ад 15:39, 15 сакавіка 2020
Геаграфічны ландшафт — адносна аднародны ўчастак геаграфічнай абалонкі, які адрозніваецца заканамерным спалучэннем яе кампанентаў, а таксама комплексаў ніжэйшага таксанамічнага рангу (урочышчаў, фацый), адзін з відаў геасістэм. Вывучае геаграфічны ландшафт ландшафтазнаўства. Ландшафт — найбольш агульны цэласны аб'ект аховы прыроды.
Паняцце
Паняцце геаграфічны ландшафт трактуюць:
- як прыродны тэрытарыяльны комплекс, незалежна ад яго складанасці і памераў (мясцовасць, фізіка-геаграфічны раён, прыродная зона);
- як участак зямной паверхні, індывідуальны і непаўторны ў прасторы і часе (напрыклад, Асінаўскае балота, Асвейская града);
- як тыпалагічная катэгорыя, комплекс асобных участкаў пэўнай структуры і паходжання (рачныя даліны, лёсава-яравыя плато).
Геаграфічны ландшафт даследуюць у З кірунках: узаемадзеянне сукупнасці кампанентаў прыродных комплексаў па вертыкальных сувязях (горныя пароды, рэльеф, глебы, падземныя і паверхневыя воды, расліннасць, жывёльны свет, клімат); марфалагічная структура (урочышчаў, фацый і інш. дробных узаемазвязаных комплексаў унутры геаграфічнага ландшафту) і гарызантальная будова (сістэмы іерархічна супадпарадкаваных ландшафтных комплексаў, якія дазваляюць праводзіць класіфікацыю геаграфічнага ландшафту і ландшафтнае раянаванне; паслядоўная змена стану геаграфічнага ландшафту ў часе.
Тыпалагізацыя
У наш час большасць прыродных геаграфічных ландшафтаў трансфармаваны ў антрапагенны ландшафт. Паводле функцыянальнага выкарыстання адрозніваюць геаграфічныя ландшафты: сельска-гаспадарчы, лесагаспадарчы, прамысловыя, гарадскія, рэкрэацыйныя, запаведныя і інш.
Геаграфічныя ландшафты Беларусі адносяцца да аднаго тыпу — усходне-еўрапейскі (мяшана-лясны), унутры якога вылучаюць падтыпы: барэальны падтаежны (мяшана-лясны) і суббарэальны палескі (шыракаліста-лясны).
Стан ландшафта
Стан ландшафта — гэта прасторава-часовая аднастайнасць, вылучаемая па крытэрыях захавання складу і суадносіны сістэмаўтваральных элементаў і кіроўных працэсаў ландшафта. Стан уяўляе сабой больш ці менш працяглыя атрэзкі існавання ландшафта, якія характэрызуюцца вызначанымі свойствамі структуры ландшафта (яго складовых частак і працэсаў).
Кожнае прыроднае або антрапагеннае ўздзеянне можна разглядаць як адпраўную кропку наступных дынамічных траекторый геакомплекса[1].
Па працягласці можна адрозніць унутрыгадавыя і шматгадовыя станы.
Сукупнасць станаў і змен ПТК утварае працэсы дынамікі і развіцця ландшафтаў.
Дынаміка ландшафтаў
Дынаміка ландшафтаў — сукупнасць працэсаў змен ландшафтаў, пры якім колькасныя змены пераходзяць у якасныя. Дынаміка можа быць выпадковай і заканамернай, зварачальнай и незварачальнай, прагрэсіўнай і рэгрэсіўнай, аднаўленчай, эвалюцыйнай і г.д. Працэс дынамікі рэалізуецца праз стан і змены ландшафтаў.
Блізкае паняцце развіццё ландшафтаў, якое уяўляе сабой незварачальную, накіраваную і заканамернае змену прыродна-тэрытарыяльнага комплекса, якая абумоўлена ўзаемадзеяннем унутраных і знешніх фактараў. Развіццё таксама рэалізуецца праз стан і змены ландшафта.
Існуюць шэраг пунктаў гледжання на суадносіны паняццяў дынамікі і развіцця ландшафтаў:
- Дынаміка ландшафтаў — гэта рух пераменных станаў у межах аднаго інварыянта. Працэсы, якія яе выклікаюць у шмат якіх выпадках зварачальныя. Развіццё звязана са зменай структуры ландшафта (геасістэмы). Гэты пастулат прапанаваны В. Б. Сачавай і падтрыманы А. Г. Ісачэнкай, А. А. Крауклісам, А. А. Макунінай і інш.
- Дынаміка — гэта змены, якія носяць зварачальны характар (звычайна цыклічны) (А. Г. Ісачэнка)
- Паняцця дынамікі і развіцця тоесныя (В. І. Арлоў, Ф. Н. Мількоў).
- Дынаміка — гэта любыя змены ў ландшафце а развіццё — толькі накіраваныя, заканамерныя і незварачальныя (І. І. Мамай).
Да прычын дынамікі ландшафтаў адносяць
- знешнія: абмен рэчывам і энергіяй з суседнімі ландшафтамі, уздзеянне чалавека, энергія Сонца, атмасферная цыркуляцыя эндагенныя праявы;
- унутраныя: патокі рэчыва і энергіі паміж кампанентамі самога ландшафта.
Літаратура
- Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 9: Кулібін — Малаіта / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 9. — 560 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0155-9 (т. 9).
- ↑ Зональные типы биомов России: антропогенные нарушения и естественные процессы восстановления экологического потенциала ландшафтов / под ред. К. М. Петрова. — СПб., 2003. — 246 с.