Вернер Карл Гайзенберг: Розніца паміж версіямі

Вернер Карл Гайзенберг
Вернер Карл Гайзенберг
	Werner Karl Heisenberg
Дата нараджэння	5 снежня 1901[…]
Месца нараджэння	Вюрцбург, Каралеўства Баварыя, Германская імперыя;
Дата смерці	1 лютага 1976[…] (74 гады)
Месца смерці	Мюнхен, Баварыя, ФРГ;
Месца пахавання	могілкі Вальдфрыдгоф у Мюнхене[d];
Грамадзянства	Германская імперыя; Веймарская рэспубліка; Трэці рэйх; ФРГ;
Бацька	August Heisenberg[d]
Маці	Annie Heisenberg[d]
Жонка	Elisabeth Heisenberg[d]
Дзеці	Jochen Heisenberg[d], Martin Heisenberg[d], (Anna) Maria Heisenberg[d], Wolfgang Heisenberg[d], Christine Mann[d], Barbara Heisenberg[d] і Verena Heisenberg[d]
Род дзейнасці	фізік-тэарэтык
Навуковая сфера	Тэарэтычная фізіка
Месца працы	Гётынгенскі ўніверсітэт; Лейпцыгскі ўніверсітэт; Інстытут фізікі кайзера Вільгельма (Берлін); Берлінскі ўніверсітэт; Фізічны інстытут (Гётынген); Інстытут фізікі і астрафізікі (Мюнхен); Мюнхенскі ўніверсітэт;
Альма-матар	Мюнхенскі ўніверсітэт Людвіга-Максіміліяна (1923); Гімназія Максіміліяна[d] (1920);
Навуковы кіраўнік	Арнольд Зомерфельд
Вядомыя вучні	Карл фон Вайцзекер; Эдвард Тэлер; Фелікс Блох; Рудольф Паерлс
Вядомы як	адзін са стваральнікаў квантавай механікі
Член у	Лонданскае каралеўскае таварыства; Пруская акадэмія навук; Акадэмія навук ГДР[d]; Саксонская акадэмія навук[d] (1 кастрычніка 1942); Леапальдзіна; Нацыянальная акадэмія дэі Лінчэі; Папская акадэмія навук; Баварская акадэмія навук; Гётынгенская акадэмія навук; Göttingen Eighteen[d]; Шведская каралеўская акадэмія навук; Нідэрландская каралеўская акадэмія навук; Амерыканская акадэмія мастацтваў і навук; Баварская акадэмія прыгожых мастацтваў[d]; Саксонская акадэмія навук[d]; Нацыянальная акадэмія навук ЗША;
Прэміі	прэмія Зігмунда Фрэйда за навуковую прозу[d] (1970)
Кавалер ордэна За заслугі перад ФРГ	Ордэн Заслуг
	Нобелеўская прэмія па фізіцы (1932)
Подпіс
	Цытаты ў Вікіцытатніку
	Медыяфайлы на Вікісховішчы

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

[недагледжаная версія]

← Папярэдняя праўка Наступная праўка →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Версія ад 00:57, 22 мая 2020

Вернер Карл Гайзенберг (ням.: Werner Karl Heisenberg; 5 снежня 1901, Вюрцбург, Германія — 1 лютага 1976, Мюнхен, Германія) — нямецкі фізік-тэарэтык, лаўрэат Нобелеўскай прэміі па фізіцы (1932), за фундаментальны ўнёсак у стварэнне квантавае механікі.

Жыццё і кар’ера

Гайзенберг нарадзіўся ў Вюрцбургу, (Германія) у сям’і настаўніка класічнай літаратуры Каспара Эрнеста Аўгуста Гайзенберга (ням.: Kaspar Ernst August Heisenberg) і яго жонкі Анні Фуклейн (ням.: Annie Wecklein).

Ён вывучаў матэматыку і фізіку з 1920 па 1923 гадах у Мюнхенскім (ням.: Ludwig-Maximilians-Universität München) і Гётынгенскім універсітэтах (ням.: Georg-August-Universität Göttingen). У Мюнхене яго навуковымі кіраўнікамі былі Арнольд Зомерфельд і Вільгельм Вен, у Гётынгене — Макс Борн і Джэймс Франк, матэматыку ён вывучаў з дапамогай Давіда Гільберта. Дактарат скончыў у 1923 годзе пад кіраўніцтвам Арнольда Зомерфельда. Хабілітацыю прайшоў у 1924 годзе ў Гётынгене пад кіраўніцтвам Макса Борна.

Уклад у навуку

Адзін з стваральнікаў квантавай механікі. Лаўрэат Нобелеўскай прэміі па фізіцы (1932, за вялізны ўклад у развіццё квантавай механікі.

Суадносіны нявызначанасцяў

У пачатку 1926 года пачалі друкавацца работы Эрвіна Шродзінгера па хвалевай механіке, дзе былі апісаны атамныя працэссы ў форме дыфферэнцыальных ураўнанняў. Гейзенберг крытычна паставіўся да новай тэорыі і, асабліва, да яе першапачатковай інтэрпрэтацыі як якая мае справу з рэальнымі хвалямі, якія нясуць электрычны зарад^[9]. І нават з'яўленне борновской імавернаснай трактоўкі хвалевай функцыі не вырашыла праблему інтэрпрэтацыі самога фармалізму, то ёсць высвятлення сэнсу выкарыстоўваюцца ў ім паняццяў. Неабходнасць вырашэння гэтага пытання стала асабліва яснай у верасні 1926 года, пасля візіту Шредингера ў Капенгаген, дзе ён у доўгіх дыскусіях з Борам і Гейзенбергам адстойваў карціну бесперапыннасці атамных з'яў і крытыкаваў ўяўленні аб дыскрэтнасці і квантавых скачках^[10].

Зыходным пунктам у аналізе Гейзенберга стала ўсведамленне неабходнасці скарэктаваць класічныя паняцці (такія, як «каардыната» і «імпульс»), каб іх можна было выкарыстоўваць у микрофизике, падобна таму, як тэорыя адноснасці скарэктавала паняцці прасторы і часу, надаўшы тым самым сэнс фармалізму пераўтварэнняў Лорэнца.

Удзельнікі Сальвееўскага кангрэса 1927 года, на якім абмяркоўваліся праблемы інтэрпрэтацыі квантавай механікі. Гейзенберг стаіць трэці справа

Выхад з сітуацыі ён знайшоў у накладанні абмежаванні на выкарыстанне класічных паняццяў, выяўленым матэматычна ў выглядзе суадносін нявызначанасцяў: «чым дакладней вызначана становішча, тым менш дакладна вядомы імпульс, і наадварот». Свае высновы ён прадэманстраваў вядомым разумовым эксперыментам з Гама-мікраскопам. Атрыманыя вынікі Гейзенберг выклаў у 14-старонкавым лісце Паўлі, які высока іх ацаніў. Бор, які вярнуўся з адпачынку ў Нарвегіі, быў не зусім задаволены і выказаў шэраг заўваг, але Гейзенберг адмовіўся ўносіць змены ў свой тэкст, згадаўшы аб прапановах Бора ў постскрыптуме. Артыкул "аб наглядным змесце квантовотеоретической кінематыкі і механікі" з падрабязным выкладаннем прынцыпу нявызначанасці была атрымана рэдакцыяй Zeitschrift für Physik 23 сакавіка 1927 года.

Прынцып нявызначанасці не толькі адыграў важную ролю ў развіцці інтэрпрэтацыі квантавай механікі, але і падняў шэраг філасофскіх праблем. Бор звязаў яго з больш агульнай канцэпцыяй дадатковасці, якая развівалася ім у гэты ж час: ён тлумачыў суадносін нявызначанасцяў як матэматычнае выраз той мяжы, да якога магчыма выкарыстанне ўзаемна выключаюць (дадатковых) паняццяў. Акрамя таго, артыкул Гейзенберга прыцягнула ўвагу фізікаў і філосафаў да канцэпцыі вымярэння, а таксама да новага, незвычайнага разумення прычыннасці, прапанаванаму аўтарам: «... у моцнай фармулёўцы закона прычыннасці: „калі дакладна ведаць сучаснасць, можна прадказаць будучыню“, няправільная перадумова, а не заключэнне. Мы ў прынцыпе не можам даведацца сучаснасць ва ўсіх дэталях". Пазней, у 1929 годзе, ён увёў у квантавую тэорыю тэрмін "калапс хвалевага пакета", які стаў адным з асноўных паняццяў у рамках так званай "Капенгагенскай інтэрпрэтацыі" квантавай механікі.

Прыкладанні квантавай механікі

З'яўленне квантавай механікі (спачатку ў матрычнай, а затым у хвалевай форме), адразу ж прызнанай навуковай супольнасцю, стымулявала хуткі прагрэс у развіцці квантавых уяўленняў, вырашэнні шэрагу канкрэтных праблем. Сам Гейзенберг у сакавіку 1926 скончыў сумесную з Йорданом артыкул, якая дала тлумачэнне анамальнага эфекту Зеемана з выкарыстаннем гіпотэзы Гаўдсміту і Уленбека аб спіне электрона. У наступных працах, напісаных ужо з выкарыстаннем шредингеровского фармалізму, ён разгледзеў сістэмы некалькіх часціц і паказаў важнасць меркаванняў сіметрыі станаў для разумення асаблівасцяў спектраў гелія (тэрмы пара - і артагелія), іёнаў літыя, двухатомных малекул, што дазволіла зрабіць выснову аб існаванні двух алатропных формаў вадароду — орта - і паравадароду. Фактычна Гейзенберг незалежна прыйшоў да статыстыцы Фермі — Дірака для сістэм, якія задавальняюць прынцыпу Паўлі.

У 1928 годзе Гейзенберг заклаў асновы квантавай тэорыі ферамагнэтызма (мадэль Гайзенберга^[11]), выкарыстаўшы ўяўленне аб абменных сілах паміж электронамі для тлумачэння так званага «малекулярнага поля», уведзенага П'ерам Вейсам яшчэ ў 1907 годзе^[12]. Пры гэтым ключавую ролю адыгрывала адноснае кірунак спіной электронаў, якое вызначала сіметрыю прасторавай часткі хвалевай функцыі і, такім чынам, уплывала на прасторавае размеркаванне электронаў і электрастатычнае ўзаемадзеянне паміж імі. У другой палове 1940-х гадоў Гейзенберг распачаў няўдалую спробу пабудовы тэорыі звышправоднасці, у якой улічвалася толькі электрастатычнае ўзаемадзеянне паміж электронамі.

Зноскі

↑ ^а ^б MacTutor History of Mathematics archive — 1994. Праверана 22 жніўня 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473"></a>
↑ ^а ^б Werner Heisenberg // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>
↑ Гейзенберг Вернер // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135"></a>
↑ ^а ^б ^в ^г ^д MacTutor History of Mathematics archive — 1994.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473"></a>
↑ Find a Grave — 1996.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q63056"></a>
↑ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з ^і Kindred Britain
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q75653886"></a>
↑ geni.com — 2006.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2621214"></a>
↑ http://www.pas.va/content/accademia/en/academicians/deceased/heisenberg.html
↑ М. Джеммер. Эволюция понятий квантовой механики. — С. 262, 266—267.
↑ М. Джеммер. Эволюция понятий квантовой механики. — С. 313—314.
↑ А. К. Звездин. Модель Гейзенберга // Физическая энциклопедия. — 1988. — Т. 1. — С. 422.
↑ М. Джеммер. Эволюция понятий квантовой механики. — С. 351.

Спасылкі

На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Вернер Карл Гайзенберг
Развой квантавай механікі (англ.) — нобелеўская лекцыя Вернера Гайзенберга, 11 снежня 1933 г.

[_1724aafd92499396-1] а ^б MacTutor History of Mathematics archive — 1994. Праверана 22 жніўня 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473"></a>

[_452c9f0367a31e9f-2] а ^б Werner Heisenberg // Encyclopædia Britannica Праверана 9 кастрычніка 2017.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5375741"></a>

[_e774b700883913fe-3] Гейзенберг Вернер // Большая советская энциклопедия: [в 30 т.] / под ред. А. М. Прохоров — 3-е изд. — М.: Советская энциклопедия, 1969. Праверана 28 верасня 2015.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q5061737"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q17378135"></a>

[_fe609f7741bd7ca6-4] а ^б ^в ^г ^д MacTutor History of Mathematics archive — 1994.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q547473"></a>

[_126f526abb4fc5ce-5] Find a Grave — 1996.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q63056"></a>

[_42ddfce80d5da4be-6] а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з ^і Kindred Britain
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q75653886"></a>

[_6ff857685f90b730-7] .com — 2006.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2621214"></a>

[_d0e086727bea6ba2-8] ttp://www.pas.va/content/accademia/en/academicians/deceased/heisenberg.html

[9] М. Джеммер. Эволюция понятий квантовой механики. — С. 262, 266—267.

[10] М. Джеммер. Эволюция понятий квантовой механики. — С. 313—314.

[11] А. К. Звездин. Модель Гейзенберга // Физическая энциклопедия. — 1988. — Т. 1. — С. 422.

[12] М. Джеммер. Эволюция понятий квантовой механики. — С. 351.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

@@ Радок 41: / Радок 41: @@
 </gallery>
-Выхад з сітуацыі ён знайшоў у накладанні абмежаванні на выкарыстанне класічных паняццяў, выяўленым матэматычна ў выглядзе [[Прынцып нявызначанасці Гейзенберга|суадносін нявызначанасцяў]]: «чым дакладней вызначана становішча, тым менш дакладна вядомы імпульс, і наадварот». Свае высновы ён прадэманстраваў вядомым разумовым эксперыментам з Гама-мікраскопам. Атрыманыя вынікі Гейзенберг выклаў у 14-старонкавым лісце Паўлі, які высока іх ацаніў. Бор, які вярнуўся з адпачынку ў [[Нарвегія|Нарвегіі]], быў не зусім задаволены і выказаў шэраг заўваг, але Гейзенберг адмовіўся ўносіць змены ў свой тэкст, згадаўшы аб прапановах Бора ў [[Постскрыптум|постскрыптуме]]. Артыкул "аб наглядным змесце квантовотеоретической кінематыкі і механікі" з падрабязным выкладаннем прынцыпу нявызначанасці была атрымана рэдакцыяй ''Zeitschrift für Physik'' 23 сакавіка 1927 года.
+Выхад з сітуацыі ён знайшоў у накладанні абмежаванні на выкарыстанне класічных паняццяў, выяўленым матэматычна ў выглядзе [[Прынцып нявызначанасці Гейзенберга|суадносін нявызначанасцяў]]: «чым дакладней вызначана становішча, тым менш дакладна вядомы імпульс, і наадварот». Свае высновы ён прадэманстраваў вядомым разумовым эксперыментам з Гама-мікраскопам. Атрыманыя вынікі Гейзенберг выклаў у 14-старонкавым лісце Паўлі, які высока іх ацаніў. Бор, які вярнуўся з адпачынку ў [[Нарвегія|Нарвегіі]], быў не зусім задаволены і выказаў шэраг заўваг, але Гейзенберг адмовіўся ўносіць змены ў свой тэкст, згадаўшы аб прапановах Бора ў [[постскрыптум]]е. Артыкул "аб наглядным змесце квантовотеоретической кінематыкі і механікі" з падрабязным выкладаннем прынцыпу нявызначанасці была атрымана рэдакцыяй ''Zeitschrift für Physik'' 23 сакавіка 1927 года.
 [[Прынцып нявызначанасці Гейзенберга|Прынцып нявызначанасці]] не толькі адыграў важную ролю ў развіцці інтэрпрэтацыі [[Квантавая механіка|квантавай механікі]], але і падняў шэраг філасофскіх праблем. Бор звязаў яго з больш агульнай [[Канцэпцыя дадатковасці|канцэпцыяй дадатковасці]], якая развівалася ім у гэты ж час: ён тлумачыў суадносін нявызначанасцяў як матэматычнае выраз той мяжы, да якога магчыма выкарыстанне ўзаемна выключаюць (дадатковых) паняццяў. Акрамя таго, артыкул Гейзенберга прыцягнула ўвагу фізікаў і філосафаў да канцэпцыі вымярэння, а таксама да новага, незвычайнага разумення прычыннасці, прапанаванаму аўтарам: «... у моцнай фармулёўцы закона прычыннасці: „калі дакладна ведаць сучаснасць, можна прадказаць будучыню“, няправільная перадумова, а не заключэнне. Мы ў прынцыпе не можам даведацца сучаснасць ва ўсіх дэталях". Пазней, у 1929 годзе, ён увёў у квантавую тэорыю тэрмін "[[калапс хвалевага пакета]]", які стаў адным з асноўных паняццяў у рамках так званай "[[Капенгагенскай інтэрпрэтацыі]]" квантавай механікі.
@@ Радок 47: / Радок 47: @@
 === Прыкладанні квантавай механікі ===
-З'яўленне [[Квантавая механіка|квантавай механікі]] (спачатку ў матрычнай, а затым у хвалевай форме), адразу ж прызнанай навуковай супольнасцю, стымулявала хуткі прагрэс у развіцці квантавых уяўленняў, вырашэнні шэрагу канкрэтных праблем. Сам Гейзенберг у сакавіку 1926 скончыў сумесную з Йорданом артыкул, якая дала тлумачэнне анамальнага эфекту Зеемана з выкарыстаннем гіпотэзы [[Гаўдсміту]] і [[Уленбека]] аб [[Спін|спіне]] электрона. У наступных працах, напісаных ужо з выкарыстаннем шредингеровского фармалізму, ён разгледзеў сістэмы некалькіх часціц і паказаў важнасць меркаванняў [[Сіметрыя|сіметрыі]] станаў для разумення асаблівасцяў спектраў [[Гелій|гелія]] (тэрмы пара - і артагелія), іёнаў [[Літый|літыя]], [[Двухатомныя малекулы|двухатомных малекул]], што дазволіла зрабіць выснову аб існаванні двух [[алатропных]] формаў вадароду — орта - і паравадароду. Фактычна Гейзенберг незалежна прыйшоў да [[Статыстыца Фермі — Дирака|статыстыцы Фермі — Дірака]] для сістэм, якія задавальняюць [[Прынцып Паўлі|прынцыпу Паўлі]].
+З'яўленне [[Квантавая механіка|квантавай механікі]] (спачатку ў матрычнай, а затым у хвалевай форме), адразу ж прызнанай навуковай супольнасцю, стымулявала хуткі прагрэс у развіцці квантавых уяўленняў, вырашэнні шэрагу канкрэтных праблем. Сам Гейзенберг у сакавіку 1926 скончыў сумесную з Йорданом артыкул, якая дала тлумачэнне анамальнага эфекту Зеемана з выкарыстаннем гіпотэзы [[Гаўдсміту]] і [[Уленбека]] аб [[спін]]е электрона. У наступных працах, напісаных ужо з выкарыстаннем шредингеровского фармалізму, ён разгледзеў сістэмы некалькіх часціц і паказаў важнасць меркаванняў [[Сіметрыя|сіметрыі]] станаў для разумення асаблівасцяў спектраў [[Гелій|гелія]] (тэрмы пара - і артагелія), іёнаў [[Літый|літыя]], [[Двухатомныя малекулы|двухатомных малекул]], што дазволіла зрабіць выснову аб існаванні двух [[алатропных]] формаў вадароду — орта - і паравадароду. Фактычна Гейзенберг незалежна прыйшоў да [[Статыстыца Фермі — Дирака|статыстыцы Фермі — Дірака]] для сістэм, якія задавальняюць [[Прынцып Паўлі|прынцыпу Паўлі]].
+У 1928 годзе Гейзенберг заклаў асновы квантавай тэорыі [[Ферамагнетыкі|ферамагнэтызма]] ([[мадэль Гайзенберга]]<ref>''А. К. Звездин.'' Модель Гейзенберга // Физическая энциклопедия. — 1988. — Т. 1. — С. 422.</ref>), выкарыстаўшы ўяўленне аб [[Абменныя сілы|абменных сілах]] паміж [[электрон]]амі для тлумачэння так званага «малекулярнага поля», уведзенага [[П'ер Вейс|П'ерам Вейсам]] яшчэ ў 1907 годзе<ref>''М. Джеммер.'' Эволюция понятий квантовой механики. — С. 351.</ref>. Пры гэтым ключавую ролю адыгрывала адноснае кірунак спіной электронаў, якое вызначала сіметрыю прасторавай часткі хвалевай функцыі і, такім чынам, уплывала на прасторавае размеркаванне электронаў і электрастатычнае ўзаемадзеянне паміж імі. У другой палове 1940-х гадоў Гейзенберг распачаў няўдалую спробу пабудовы тэорыі [[Звышправоднасць|звышправоднасці]], у якой улічвалася толькі электрастатычнае ўзаемадзеянне паміж электронамі.{{зноскі}}
-У 1928 годзе Гейзенберг заклаў асновы квантавай тэорыі [[Ферамагнетыкі|ферамагнэтызма]] ([[мадэль Гайзенберга]]<ref>''А. К. Звездин.'' Модель Гейзенберга // Физическая энциклопедия. — 1988. — Т. 1. — С. 422.</ref>), выкарыстаўшы ўяўленне аб [[Абменныя сілы|абменных сілах]] паміж [[Электрон|электронамі]] для тлумачэння так званага «малекулярнага поля», уведзенага [[П'ер Вейс|П'ерам Вейсам]] яшчэ ў 1907 годзе<ref>''М. Джеммер.'' Эволюция понятий квантовой механики. — С. 351.</ref>. Пры гэтым ключавую ролю адыгрывала адноснае кірунак спіной электронаў, якое вызначала сіметрыю прасторавай часткі хвалевай функцыі і, такім чынам, уплывала на прасторавае размеркаванне электронаў і электрастатычнае ўзаемадзеянне паміж імі. У другой палове 1940-х гадоў Гейзенберг распачаў няўдалую спробу пабудовы тэорыі [[Звышправоднасць|звышправоднасці]], у якой улічвалася толькі электрастатычнае ўзаемадзеянне паміж электронамі.{{зноскі}}
 == Спасылкі ==
@@ Радок 63: / Радок 61: @@
 {{DEFAULTSORT:Гайзенберг}}
 [[Катэгорыя:Асобы]]
-[[Катэгорыя:Постаці нямецкай фізікі]]
+[[Катэгорыя:Фізікі Германіі]]
 [[Катэгорыя:Постаці фізікі XX стагоддзя]]
 [[Катэгорыя:Фізікі-тэарэтыкі Германіі]]