Канфуцый

Канфуцый
кіт.: 孔子 кіт.: 孔夫子
Дата нараджэння	каля 551 да н.э.
Месца нараджэння	Цюйфу[d], Лу[d]
Дата смерці	каля 479 да н.э.
Месца смерці	Si River[d], Лу[d]
Месца пахавання	магіла Канфуцыя[d]
Грамадзянства	Лу[d]
Бацька	Шулян Хэ[d]
Маці	Ян Жэньзай[d]
Жонка	Кігуан Шы[d]
Дзеці	Конг Лі[d]
Род дзейнасці	філосаф, настаўнік, пісьменнік
Навуковая сфера	філасофія, сацыяльная філасофія[d] і этыка
Школа/традыцыя	заснавальнік канфуцыянства
Асноўныя інтарэсы	сацыяльная філасофія, этыка
Значныя ідэі	канфуцыянства
Зведалі ўплыў	многія ўсходнія філосафы, Хрысціян фон Вольф, Роберт Каммінгс Невілл
Вядомыя вучні	Zilu[d], Zengzi[d], Yan Hui[d], Duanmu Ci[d], Zhuansun Shi[d], Zai Yu[d], Ran Qiu[d], Ran Yong[d], Q24835307?, Q24835393?, Q24834907?, Gongbo Liao[d], Gongye Chang[d], Q24835291?, Gongsun Long[d], Gongxi Ai[d], Q16903777?, Q24835331?, Q6853486?, Q24835065?, Công Tây Châm[d], Gongxi Chi[d], Q24835041?, Q24834934?, Ran Geng[d], Nangong Kuo[d], Q24835267?, Yuan Xian[d], Q24835319?, Q12603391?, Q24835981?, Q10916692?, Hou Chu[d], Q10923186?, Shang Qu[d], Q24835146?, Q24835327?, Bu Shang[d], Q16159585?, Fu Buqi[d], Q24835280?, Q11058327?, Q24835311?, Q11085100?, Q24834886?, Zeng Dian[d], You Ruo[d], Q24834895?, Q24835323?, Xu Fan[d], Q24835138?, Qidiao Kai[d], Q24835989?, Q24835985?, Tantai Mieming[d], Q24835261?, Di Hei[d], Q24835365?, Q24835057?, Q24835303?, Q24835295?, Q24835049?, Q24835045?, Q24835077?, Yan Yan[d], Q24835272?, Q16259876?, Q24835129?, Min Sun[d], Yan Wuyou[d], Q24835285?, Q24835276?, Nhan Khoái[d], Q24834921?, Q24835287?, Q24835085? і Gao Chai[d]
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Канфу́цый, ці Кун-цзы (кіт. 孔子, піньінь Kǒngzǐ, радзей кіт. 孔夫子, піньінь Kǒngfūzǐ, пал. Кун Фу-цзы) — кітайскі філосаф, культавая постаць кітайскай культуры, заснавальнік канфуцыянства.

Яго павучанні, запісаныя слухачамі і паслядоўнікамі, склалі працу «Гутаркі і суджэнні» (论语, Лунь юй). На працягу многіх стагоддзяў кожны адукаваны кітаец павінен быў у дзяцінстве вывучыць на памяць гэтую кнігу і кіравацца ёю ў сваім жыцці. З II ст. да н.э. канфуцыянства стала дзяржаўнай ідэалагічнай дактрынай, а ён сам быў кананізаваны і абвешчаны настаўнікам 10 тысяч пакаленняў. Яго культ афіцыйна падтрымліваўся да кітайскай буржуазнай рэвалюцыі (1911).

Да перамогі легізму школа Канфуцыя была толькі адным са многіх кірункаў у інтэлектуальным жыцці Вайсковых Царстваў, у перыяд, вядомы пад назвай Сто школ. І толькі пасля падання Цынь адроджанае канфуцыянства дасягнула статусу дзяржаўнай ідэалогіі, якая захавалася да пачатку XX стагоддзя, толькі часова саступаючы месца будызму і даасізму. Гэта прывяло да ўзвялічвання фігуры Канфуцыя і ўлучэння яго ў рэлігійны пантэон.

Імёны

Радавое і асабістае імёны Канфуцыя былі адпаведна Кун Цю (кіт. 孔丘, піньінь Kǒng Qiū). Яго другое імя было Чжун-ні (кіт. 仲尼, піньінь Zhòngní). У кітайскай мове ён найчасцей вядомы як Кунцзы (кіт. 孔子, піньінь Kǒng Zǐ, літаральна «Настаўнік Кун»).. Ён таксама вядомы пад пачцівым іменем Кун Фуцзы (кіт. 孔夫子, піньінь Kǒng Fūzǐ, літаральна «Вялікі Настаўнік Кун»). Лацінізаванае імя «Confucius» утворана ад «Кун Фуцзы» і было ўведзена ва ўжытак у 16 ст. езуіцкімі місіянерамі ў Кітаі, найбольш імаверна, Матэа Рычы.

У Лунь юй ён часта ўпамінаецца проста як «Настаўнік» (кіт. 子, піньінь Zǐ).

Жыццё

Лічыцца, што Канфуцый жыў паміж 551 і 479 да н.э.. Канфуцый нарадзіўся ў горадзе Цюфу кітайскага княства Лу (кіт. 鲁) пад імем Кун Цю. У дзесяць гадоў юнак Канфуцый стаў сіратой.

Канфуцый заснаваў школу фiласофіі, у цэнтры яго вучэння знаxодзiцца парадак, дасягнуць якога можна, стаўшы высокамаральным мужам (цзюнцзы, 君子). У 60-гадовым узросце Канфуцый вяртаецца дадому i сістэматызуе лiтаратурную крыніцу мiнулага — Шы цзін (Кнiгу Песень 詩經).

Вучэнне

Вучэнне Канфуцыя закранае рэлiгійны, фiласофскi i грамадска-палiтычны светапогляды, прычым у грамадскай i палiтычнай этыцы на пярэдні план выступаюць нормы паводзін. Чатыры фундаментальныя паняццi яго вучэння: гуманнасць (仁 Жэнь), справядлівасць (義 Йi), шанаванне бацькоў (孝 Сяо) i рытуал (禮 Лi).

У цэнтры яго вучэння — пытанні маральных паводзін, выхавання і кіравання дзяржавай. Асноватворным прынцыпам яго этыкі з'яўляецца паняцце «жэнь» — чалавечнасць, гуманнасць, чалавекалюбства. Яно разглядалася як вышэйшы закон узаемаадносін людзей у грамадстве і сям'і. Лічылася, што дасягнуць такога стану чалавек можа шляхам пастаяннага самаўдасканалення на аснове выканання завешчаных правіл этыкі: з павагай адносіцца да старэйшых па ўзросце і грамадскім становішчы, шанаваць бацькоў, быць адданымі радзіме, любіць людзей. Дзяржаўнае кіраванне таксама павінна грунтавацца на гуманных пачатках і клопаце пра людзей. Лепшым метадам кіравання людзьмі з'яўляецца не насілле, а прыклад і перакананне. Разам з тым Канфуцый лічыў, што кожны абавязаны строга выконваць прадпісанае яму і займаць сваё месца ў грамадскай іерархіі.

Пяць пастаянстваў справядлівага чалавека

• Жэнь (仁) — «чалавечы пачатак», «любоў да людзей», «чалавекалюбства», «літасць», «гуманнасць». Гэта — чалавечы пачатак у чалавеку, які з'яўляецца адначасна яго абавязкам. Няможна сказаць, што ўяўляе сабою чалавек, не адказаўшы адначасна на пытанне пра тое, у чым складаецца яго маральнае пакліканне. Кажучы па-іншаму, чалавек ёсць то, што ён сам з сябе робіць. Як Лі вынікае з І, так І вынікае з Жэнь. Следаваць Жэнь значыць паводзіцца спагадай і любоўю да людзей. Гэта тое, што адрознівае чалавека ад жывёлы, то бок тое, што супрацьстаіць звярыным якасцям дзікасці, подласці і жорсткасці. Пазней знакам сталасці Жэнь стала Дрэва.

  

  Дамы нашчадкаў Канфуцыя ў яго родным горадзе, Цюйфу.

• І (义 [義]) — «праўда», «справядлівасць». Хоць прытрымліванне І з уласных інтарэсаў не з'яўляецца грахом, справядлівы чалавек прытрымліваееца І, бо гэта слушна. І заснавана на ўзаемнасці: так, справядліва шанаваць бацькоў у падзяку за тое, што яны цябе выгадавалі. Ураўнаважвае якасць Жэнь і паведамляе шляхетнаму чалавеку патрэбную цвёрдасць і строгасць. І супрацьстаіць эгаізму. «Шляхетны чалавек шукае І, а нізкі — выгады». Учыннасць І пасля была ўвязана з Металам.
• Лі (礼 [禮]) — даслоўна «звычай», «абрад», «рытуал». Пэўнасць звычаям, выкананне абрадаў, прыкладам павага да бацькоў. У больш агульным сэнсе Лі — кожная дзейнасць, скіраваная на захаванне асноў грамадства. Знак — Агонь. Слова «рытуал» — ці не адзіны беларускі эквівалент адпаведнага кітайскага тэрміна», які можа быць перакладзены таксама як «правілы», «цырымоніі», «этыкет», «абрад» ці, дакладней, «звычай». У самым агульным выглядзе пад рытуалам разумеюцца пэўныя нормы і ўзоры па-грамадску годных паводзін. Яго можна вытлумачыць як свайго роду змазку сацыяльнага механізма.
• Чжы (智) — цвярозы розум, развага, «мудрасць», разважлівасць — уменне пралічыць вынікі сваіх дзеянняў, паглядзець на іх з боку, у перспектыве. Ураўнаважвае якасць І, папярэджваючы ўпартасць. Чжы супрацьстаіць дурасці. Чжы ў канфуцыянстве асацыявалася з элементам Вады.
• Сінь (信) — шчырасць, «добры намер», натуральнасць і сумленнасць. Сінь ураўнаважвае Лі, папярэджваючы крывадушнасць. Сінь адпавядае элемент Землі.

Маральныя абавязкі, паколькі яны матэрыялізуюцца ў рытуале, робяцца справай выхаванні, адукацыі, культуры. Гэтыя паняткі ў Канфуцыя не былі разведзены. Усе яны ўваходзяць ва ўтрыманне катэгорыі «вэнь» (спачатку гэта слова азначала чалавека з размаляваным тулавам, татуяванкай). «Вэнь» можна вытлумачыць як культурны сэнс чалавечага быцця, як выхаванасць. Гэта не другаснае штучнае ўтварэнне ў чалавеку і не яго першасны натуральны пласт, не кніжнасць і не природность, а іх арганічны сплаў.

Шыранне канфуцыянства ў Заходняй Еўропе

Статуя Канфуцыя ля сярэдняй школы № 6 ва Ухані.

У сярэдзіне XVII стагоддзя ў Заходняй Еўропе паўстала мода на ўсё кітайскае, і зусім на ўсходнюю экзотыку. Гэта мода суправаджалася і спробамі асвоіць кітайскую філасофію, пра якую часта сталі казаць часам ва ўзнёслых і захопленых тонах. Так, прыкладам, англічанін Роберт Бойль параўноўваў кітайцаў і індусаў з грэкамі і рымлянамі.

У 1687 годзе выходзіць у святло лацінскі пераклад «Лунь юя» Канфуцыя. Перавод падрыхтавала група езуіцкіх навукоўцаў. У гэты час езуіты мелі шматлікія місіі ў Кітаі. Адзін з публікатараў, Піліп Куплянню, вярнуўся ў Еўропу ў суправаджэнні маладога кітайца, хрышчонага пад імем Мішэль. Візіт гэтага госця з Кітая ў Версаль у 1684 годзе дадаткова надала цікавасць да кітайскай культуры ў Еўропе.

Адзін з самых вядомых езуіцкіх даследчыкаў Кітая, Матэа Рычы, спрабаваў знайсці канцэптуальную сувязь паміж кітайскімі духоўнымі навукамі і хрысціянствам. Магчыма, яго даследніцкая праграма пакутавала еўропацэнтрызмам, але даследчык не гатовы быў адмовіцца ад думкі, што Кітай мог паспяхова развівацца па-за прылучэннем да хрысціянскіх каштоўнасцей. Пры гэтым Рычы казаў, што «Канфуцый з'яўляецца ключом да кітайска-хрысціянскага сінтэзу». Больш таго, ён лічыў, што кожная рэлігія павінна мець свайго заснавальніка, які атрымаў першае адкрыццё ці Які прыйшоў, таму ён назваў Канфуцыя заснавальнікам «канфуцыянскай рэлігіі».

Французскі філосаф Нікаля Мальбранш у сваёй кнізе «Гутарка хрысціянскага мысляра з кітайскім», якая выйшла ў 1706 годзе, вёў палеміку з канфуцыянствам. Мальбранш сцвярджае ў сваёй кнізе, што каштоўнасць хрысціянскай філасофіі складаецца ў тым, што яна абапіраецца адначасна і на інтэлектуальную культуру, і на каштоўнасці рэлігіі. Кітайскі мандарын, наадварот, паказвае ў кнізе прыклад голага інтэлектуалізму, у якім Мальбранш угледжвае прыклад глыбокай, але частковай мудрасці, дасяжнай з дапамогай адных толькі ведаў. Такім чынам, у інтэрпрэтацыі Мальбранша, Канфуцый — не заснавальнік рэлігіі, а прадстаўнік чыстага рацыяналізму.

Готфрыд Вільгельм Лейбніц таксама надаў навуцы Канфуцыя нямала часу. У прыватнасці, ён параўноўвае філасофскія пазіцыі Канфуцыя, Платона і хрысціянскай філасофіі, прыходзячы да высновы, што першы прынцып канфуцыянства, «Лі» — гэта Розум як аснова Прыроды. Лейбніц праводзіць паралель паміж прынцыпам разумнасці створанага свету, прынятага ў хрысціянскім светапоглядзе, новаеўрапейскім паняткам субстанцыі як пазнавальнага, звышпачуццёвага грунту прыроды, і платонаўскім паняткам «найвысокай выгоды», пад якім той разумее вечны, няствораны грунт свету. Такім чынам, канфуцыянскі прынцып «Лі» падобен платонаўскай «найвышэйшай выгодзе» ці хрысціянскаму Богу.

Паслядоўнік і папулярызатар метафізікі Лейбніца, адзін з самых уплывовых філосафаў Асветніцтва, Хрысціян фон Вольф успадкаваў ад настаўніка паважлівае дачыненне да кітайскай культуры і, у прыватнасці, да канфуцыянства. У сваім складанні «Прамова пра маральную навуку кітайцаў», а таксама ў іншых працах, ён неаднаразова падкрэсліваў агульналюдскае значэнне навукі Канфуцыя і патрэбу яго ўважлівага вывучэння ў Заходняй Еўропе.

Вядомы нямецкі гісторык Іаган Готфрыд Гердэр, крытычна ацэньвальны кітайскую культуру, як адарваную ад іншых народаў, косную і неразвітую, таксама нямала непахвальнага сказаў і пра Канфуцыя. Па яго думцы, этыка Канфуцыя здольная спарадзіць толькі рабоў, якія закрыліся ад усяго свету і ад маральнага і культурнага прагрэсу.

У сваіх лекцыях па гісторыі філасофіі Гегель скептычна ацэньвае тую цікавасць да канфуцыянства, якая мела месца ў Заходняй Еўропе ў XVII—XVIII стст. Паводле яго думцы, у «Лінь юю» няма нічога выдатнага, а ёсць толькі сукупнасць банальнасцей «хадзячай маралі». На думку Гегеля, Канфуцый паказвае сабой узор чыста практычнай мудрасці, пазбытай вартасцей заходнееўрапейскай метафізікі, ацэньванай Гегелем вельмі высока. Як заўважае Гегель, «для славы Канфуцыя было б лепш, калі б яго творы не былі б перакладзены».

Гл. таксама

• Чжу Сі

Літаратура

• Канфуцый // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 8: Канто — Кулі / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 1999. — Т. 8. С. 11—12.
• Кобзев А.И. Конфуций // Духовная культура Китая: энциклопедия: в 5 т.. — М.: Изд. фирма «Восточная литература» РАН, 2006. — Т. 1. Философия. — С. 284—286.
• Чалавек і грамадства: Энцыклапедычны даведнік. — Мн.: БелЭн, 1998. ISBN 985-11-0108-7
• Семененко И. И. Афоризмы Конфуция. М., 1987.
• Переломов Л. С. Конфуций: жизнь, учение, судьба. М., 1993.
• Зороастр. Будда. Конфуций. Магомет. Киев, 1991.
• Будда Шакьямуни. Конфуций. Мухаммед. Франциск Ассизский: Биогр. повествования. Челябинск, 1995.
• Chin, Ann-ping (2007). The authentic Confucius: A life of thought and politics. New York: Scribner. ISBN 978-0-7432-4618-7. {{cite book}}: Няправільны |ref=harv (даведка)
• Phan, Peter C. (2012). "Catholicism and Confucianism: An intercultural and interreligious dialogue". Catholicism and interreligious dialogue. New York: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-982787-9. {{cite book}}: Няправільны |ref=harv (даведка)
• Rainey, Lee Dian (2010). Confucius & Confucianism: The essentials. Oxford: Wiley-Blackwell. ISBN 978-1-4051-8841-8. {{cite book}}: Няправільны |ref=harv (даведка)
• Буранок С. О. Проблема интерпретации и перевода первого суждения в «Лунь юй» // Научная конференция «Интеллектуальная культура исторической эпохи» УрО РОИИ, Екатеринбург, 26-27 апреля 2007 г.
• Васильев В. А. Конфуций о добродетели // Социально-гуманитарные знания. 2006. № 6. С.132-146.
• Головачёва Л. И. Конфуций о преодолении отклонений при просветлении: тезисы // XXXII научная конференция «Общество и государство в Китае» / Институт востоковедения РАН. М., 2002. С.155-160.
• Головачёва Л. И. Конфуций о цельности // XII Всероссийская конф. «Философии Восточно-Азиатского региона и современная цивилизация» / РАН. Ин-т Дал. Востока. М., 2007. С. 129—138. (Информ. материалы. Сер. Г; Вып.14)
• Головачёва Л. И. Конфуций поистине непрост // XL научая конференция «Общество и государство в Китае». М., 2010. С.323-332. (Учён. зап. / Отд. Китая; Вып.2)
• Го Сяо-ли. Мир трансцендентный и мир действительный: сравнительный анализ культурного мышления через призму произведений Достоевского, Конфуция и Лао-цзы // Вопросы философии. 2013. № 3. С.103-111.
• Гусаров В. Ф. Непоследовательность Конфуция и дуализм философии Чжу Си // Третья научная конференция «Общество и государство в Китае». Тезисы и доклады. Т.1. М., 1972.
• Илюшечкин В. П. Конфуций и Шан Ян о путях объединения Китая // XVI Научная конференция «Общество и государство в Китае». Ч.I, М., 1985. С.36-42.
• Карягин К. М. Конфуций, его жизнь и философская деятельность : биографический очерк / с портр. Конфуция, гравир. в Лейпциге Геданом. — СПб.: Типография Ю. Н. Эрлих, 1891. — 77, [4] с., [1] л. ил., портр. (Жизнь замечательных людей : биографическая библиотека Ф. Павленкова)
• Кобзев А. И. Конфуций против Конфузия с глинозёма, или Уточнение данных о первом китайском философе и его главном произведении // Философские науки. 2015. № 2. С.78-106.
• Кравцова М. Е., Баргачева В. Н. Культ Конфуция // Духовная культура Китая. — М., 2006. T.2. С.196-202.
• Кычанов Е. И. Тангутский апокриф о встрече Конфуция и Лао-цзы // XIX научная конференция по историографии и источниковедению истории стран Азии и Африки. — СПб., 1997. С.82-84.
• Лукьянов А. Е. Лао-цзы и Конфуций: Философия Дао. — М.: Восточная литература, 2001. — 384 с. — ISBN 5-02-018122-6
• Малявин В. В. Конфуций. [1-е изд.] М.: Молодая гвардия, 1992. — 336 с. (ЖЗЛ) — ISBN 5-235-01702-1; 2-е изд., испр. и доп. 2001, — ISBN 978-5-235-03023-7; 3-е изд. 2007, — ISBN 978-5-235-03023-7; 4-е изд. 2010, — ISBN 978-5-235-03344-3.
• Маслов А. А. Конфуций // Маслов А. А. Китай: колокольца в пыли. Странствия мага и интеллектуала. — М.: Алетейя, 2003. С.100-115.
• Переломов Л. С. Конфуций. Лунь Юй. Исследование; перевод древнекитайского, комментарии. Факсимильный текст Лунь юя с комментариями Чжу Си. — М.: Восточная литература, 1998. — 588 с. — ISBN 5 02 018024 6
• Переломов Л. С. Конфуций: жизнь, учение, судьба. — Москва: Наука, 1993. — 440 с. — ISBN 5-02-017069-0.
• Попов П. С. Изречения Конфуция, учеников его и других лиц. — СПб., 1910.
• Роузман, Генри. О знании (чжи): дискурс-руководство к действию в «Аналектах» Конфуция // Сравнительная философия: Знание и вера в контексте диалога культур / Институт философии РАН. — М.: Восточная литература. 2008. С.20-28. (Сравнительная философия) — ISBN 978-5-02-036338-0.
• Чепурковский Е. М. Соперник Конфуция: библиографическая заметка о философе Мо-цзы и об объективном изучении народных воззрений Китая. — Харбин, 1928.
• Ян Хин-шун, Донобаев А. Д. Этические концепции Конфуция и Ян Чжу // X научная конференция «Общество и государство в Китае» Ч.I. М., 1979. C. 195—206.
• Bonevac, Daniel; Phillips, Stephen. Introduction to world philosophy. — New York: Oxford University Press, 2009. — ISBN 978-0-19-515231-9.
• Creel, Herrlee Glessner. Confucius: The man and the myth. — New York: John Day Company, 1949.
• Dubs, Homer H. The political career of Confucius // Journal of the American Oriental Society. — 1946. — Т. 4.
• Golovacheva L. I. Confucious Is Not Plain, Indeed // Современная миссия конфуцианства — сборник докладов междунар. науч. конф. в память 2560 годовщины Конфуция. — Пекин, 2009. В 4 т. — С.405-415. 《儒学的当代使命——纪念孔子诞辰2560周年国际学术研讨会论文集（第四册）》 2009年.
• Hobson, John M. The Eastern origins of Western civilisation. — Cambridge: Cambridge University Press, 2004.
• Chin, Ann-ping. The authentic Confucius: A life of thought and politics. — New York: Scribner, 2007. — ISBN 978-0-7432-4618-7.
• Kong Demao; Ke Lan; Roberts, Rosemary. The house of Confucius. — Hodder & Stoughton, 1988.
• Parker, John. Windows into China: The Jesuits and their books, 1580-1730. — Trustees of the Public Library of the City of Boston, 1977. — ISBN 0-89073-050-4.
• Phan, Peter C. Catholicism and Confucianism: An intercultural and interreligious dialogue // Catholicism and interreligious dialogue. — New York: Oxford University Press, 2012. — ISBN 978-0-19-982787-9.
• Rainey, Lee Dian. Confucius & Confucianism: The essentials. — Oxford: Wiley-Blackwell, 2010. — ISBN 978-1-4051-8841-8.
• Riegel, Jeffrey K. Poetry and the legend of Confucius's exile // Journal of the American Oriental Society. — 1986. — Т. 106.
• Yao Xinzhong. Confucianism and Christianity: A Comparative Study of Jen and Agape. — Brighton: Sussex Academic Press, 1997. — ISBN 1-898723-76-1.
• Yao Xinzhong. An Introduction to Confucianism. — Cambridge: Cambridge University Press, 2000. — ISBN 0-521-64430-5.
• Yu, Jiyuan. The Beginnings of Ethics: Confucius and Socrates // Asian Philosophy 15 (July 2005). Pр.173-89.
• Yu, Jiyuan. The Ethics of Confucius and Aristotle: Mirrors of Virtue. — Routledge, 2007. — 276 p. — ISBN 978-0-415-95647-5.
• Ahmad, Mirza Tahir. Confucianism (нявызн.). Ahmadiyya Muslim Community (???). Архівавана з першакрыніцы 15 кастрычніка 2012. Праверана 7 November 2010.
• Baxter-Sagart Old Chinese reconstruction (нявызн.) (20 лютага 2011). Архівавана з першакрыніцы 15 кастрычніка 2012.
• Confucius descendents say DNA testing plan lacks wisdom (нявызн.)(недаступная спасылка). Bandao (21 жніўня 2007). Архівавана з першакрыніцы 7 ліпеня 2011.
• Confucius family tree to record female kin (нявызн.). China Daily (2 лютага 2007). Архівавана з першакрыніцы 16 кастрычніка 2012.
• Confucius' Family Tree Recorded biggest (нявызн.). China Daily (24 верасня 2009). Архівавана з першакрыніцы 16 кастрычніка 2012.
• Confucius family tree revision ends with 2 mln descendants (нявызн.). China Economic Net (4 студзеня 2009). Архівавана з першакрыніцы 15 кастрычніка 2012.
• DNA Testing Adopted to Identify Confucius Descendants (нявызн.). China Internet Information Center (19 чэрвеня 2006). Архівавана з першакрыніцы 15 кастрычніка 2012.
• DNA test to clear up Confucius confusion (нявызн.). Ministry of Commerce of the People's Republic of China (18 чэрвеня 2006). Архівавана з першакрыніцы 15 кастрычніка 2012.
• Riegel, Jeffrey Confucius // The Stanford Encyclopedia of Philosophy. — Stanford University Press, 2012. Архівавана з першакрыніцы 15 кастрычніка 2012.
• Qiu, Jane. Inheriting Confucius (нявызн.). Seed Magazine (13 жніўня 2008). Архівавана з першакрыніцы 15 кастрычніка 2012.
• Yan, Liang. Updated Confucius family tree has two million members (нявызн.). Xinhua (16 лютага 2008). Архівавана з першакрыніцы 15 кастрычніка 2012.
• Zhou, Jing (31 October 2008). "New Confucius Genealogy out next year". China Internet Information Center. {{cite news}}: Няправільны |ref=harv (даведка)