Таварыства філаматаў: Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
JerzyKundrat (размовы | уклад) Няма тлумачэння праўкі |
дапаўненне, афармленне |
||
Радок 1: | Радок 1: | ||
'''Таварыства філаматаў''' — тайнае таварыства ў навучальных установах [[Віленская вучэбная акруга|Віленскай вучэбнай акругі]]. Створана ў [[1817]] па ініцыятыве групы студэнтаў [[Віленскі ўніверсітэт|Віленскага ўніверсітэта]] ([[А. |
'''Таварыства філаматаў''' — тайнае таварыства ў навучальных установах [[Віленская вучэбная акруга|Віленскай вучэбнай акругі]]. Створана ў [[1817]] па ініцыятыве групы студэнтаў [[Віленскі ўніверсітэт|Віленскага ўніверсітэта]] ([[Адам Міцкевіч|А. Міцкевіча]], [[Тамаш Зан (паэт)|Т. Зана]], [[Ян Чачот|Я. Чачота]], [[Юзаф Яжэўскі|Ю. Яжоўскага]] і інш.) гурток філаматаў ператварыўся ў даволі буйную арганізацыю са шматлікімі філіяламі ў розных раёнах [[Беларусь|Беларусі]]. |
||
Погляды філаматаў фарміраваліся пад уплывам ідэй перадавога польскага мысліцеля прафесара Віленскага ўніверсітэта [[Іахім Лелявель|Іахіма Лелявеля]]. Некаторыя з іх, выступаючы за аднаўленне [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], адстойвалі таксама ідэю барацьбы супраць феадальнага прыгнёту. Змены ў грамадскім жыцці, на іх думку, былі магчымы толькі ў выніку дзеннасці перадавых людзей. Філаматы выкарыстоўвалі для прапаганды сваіх ідэй сярод насельніцтва [[ланкастэрскія школы]], якія ствараліся ў беларускіх, літоўскіх і ўкраінскіх губернях, што ўваходзілі ў склад Віленскай вучэбнай акругі, таму многія філаматы ўдзельнічалі ў заснаванні школ і арганізацыі ў іх навучання па ланкастэрскай сістэме. |
Погляды філаматаў фарміраваліся пад уплывам ідэй перадавога польскага мысліцеля прафесара Віленскага ўніверсітэта [[Іахім Лелявель|Іахіма Лелявеля]]. Некаторыя з іх, выступаючы за аднаўленне [[Рэч Паспалітая|Рэчы Паспалітай]], адстойвалі таксама ідэю барацьбы супраць феадальнага прыгнёту. Змены ў грамадскім жыцці, на іх думку, былі магчымы толькі ў выніку дзеннасці перадавых людзей. Філаматы выкарыстоўвалі для прапаганды сваіх ідэй сярод насельніцтва [[ланкастэрскія школы]], якія ствараліся ў беларускіх, літоўскіх і ўкраінскіх губернях, што ўваходзілі ў склад Віленскай вучэбнай акругі, таму многія філаматы ўдзельнічалі ў заснаванні школ і арганізацыі ў іх навучання па ланкастэрскай сістэме. |
||
У 1823 годзе найслыннейшыя філаматы і філарэты былі арыштаваныя і знаходзіліся ў зняволенні ў былых віленскіх кляштарах, пакуль цягнулася шматмесячнае следства, распачатае [[Мікалай Мікалаевіч Навасільцаў|Мікалаем Навасільцавым]]. Частка філаматаў утрымлівалася ў зняволенні ў былым кляштары місіянераў, частка — у былым базыльянскім кляштары Святой Троіцы (цяпер на будынку маецца мемарыяльная табліца на літоўскай і польскай мовах, якая абвяшчае, што тут з 23 кастрычніка 1823 года па 21 красавіка 1824 года быў заключаны Адам Міцкевіч разам з іншымі філаматамі і разгортваецца дзеянне трэцяй часткі «[[Дзяды (паэма)|Дзядоў]]»). |
|||
Суду было аддана 108 удзельнікаў студэнцкіх арганізацый (найбуйнейшы студэнцкі палітычны працэс у Еўропе таго часу). Дваццаць з іх увосень 1824 года былі альбо прысуджаныя да турэмных тэрмінаў з наступнай высылкай (Тамаш Зан, Адам Сузін, Ян Чачот), альбо высланыя ў глыб Расіі (Адам Міцкевіч, [[Восіп Міхайлавіч Кавалеўскі|Восіп Кавалеўскі]]). |
|||
== Літаратура == |
== Літаратура == |
Версія ад 23:31, 14 верасня 2021
Таварыства філаматаў — тайнае таварыства ў навучальных установах Віленскай вучэбнай акругі. Створана ў 1817 па ініцыятыве групы студэнтаў Віленскага ўніверсітэта (А. Міцкевіча, Т. Зана, Я. Чачота, Ю. Яжоўскага і інш.) гурток філаматаў ператварыўся ў даволі буйную арганізацыю са шматлікімі філіяламі ў розных раёнах Беларусі.
Погляды філаматаў фарміраваліся пад уплывам ідэй перадавога польскага мысліцеля прафесара Віленскага ўніверсітэта Іахіма Лелявеля. Некаторыя з іх, выступаючы за аднаўленне Рэчы Паспалітай, адстойвалі таксама ідэю барацьбы супраць феадальнага прыгнёту. Змены ў грамадскім жыцці, на іх думку, былі магчымы толькі ў выніку дзеннасці перадавых людзей. Філаматы выкарыстоўвалі для прапаганды сваіх ідэй сярод насельніцтва ланкастэрскія школы, якія ствараліся ў беларускіх, літоўскіх і ўкраінскіх губернях, што ўваходзілі ў склад Віленскай вучэбнай акругі, таму многія філаматы ўдзельнічалі ў заснаванні школ і арганізацыі ў іх навучання па ланкастэрскай сістэме.
У 1823 годзе найслыннейшыя філаматы і філарэты былі арыштаваныя і знаходзіліся ў зняволенні ў былых віленскіх кляштарах, пакуль цягнулася шматмесячнае следства, распачатае Мікалаем Навасільцавым. Частка філаматаў утрымлівалася ў зняволенні ў былым кляштары місіянераў, частка — у былым базыльянскім кляштары Святой Троіцы (цяпер на будынку маецца мемарыяльная табліца на літоўскай і польскай мовах, якая абвяшчае, што тут з 23 кастрычніка 1823 года па 21 красавіка 1824 года быў заключаны Адам Міцкевіч разам з іншымі філаматамі і разгортваецца дзеянне трэцяй часткі «Дзядоў»).
Суду было аддана 108 удзельнікаў студэнцкіх арганізацый (найбуйнейшы студэнцкі палітычны працэс у Еўропе таго часу). Дваццаць з іх увосень 1824 года былі альбо прысуджаныя да турэмных тэрмінаў з наступнай высылкай (Тамаш Зан, Адам Сузін, Ян Чачот), альбо высланыя ў глыб Расіі (Адам Міцкевіч, Восіп Кавалеўскі).
Літаратура
- Цвірка, К. А. Зорка філаматаў: нарысы, эсэ / Кастусь Цвірка. – Мінск : Беларуская навука, 2017. – 548 с. ISBN 978-985-08-2215-4