Даасізм

Даасі́зм кіт. 道教, піньінь dàojiào — кітайскае традыцыйнае вучэнне, якое ўключае элементы рэлігія, містыка, гаданні, шаманізма, медытацыйнай практыкі, навукі. Існуе таксама даосская філасофія філасофія.

Даасізм варта адрозніваць ад Вучэнні пра Дао (道学) - больш за позняга з'явы, шырока вядомага пад назвай нэаканфуцыянства.

Гісторыя

Асноўны артыкул: Гісторыя даасізму

Фармаванне даасізму

Даасізм у стабільнай рэлігійнай арганізацыі аформіўся толькі ва II стагоддзее, але шматлікія сведчанні кажуць, што даасізм паўстаў істотна раней, ва ўсякім разе ў V — III стагоддзях да н. э. ужо мелася развітая традыцыя, якая падрыхтавала элементы вучэння, актыўна выкарыстоўваныя ў сярэднія стагоддзі.

Асноўнымі крыніцамі даасізму паслужылі містычныя і шаманскія культы царства Чу і іншых «варварскіх» дзяржаў на поўдні Кітая, вучэнне аб неўміручасці і магічныя практыкі, якія развіліся ў царстве Ці і філасофская традыцыя паўночнага Кітая.

Філасофскія складанні, якія адносяцца да даасізму, пачынаюцца з эпохі Што змагаюцца Царстваў (Чжаньго) у V стагоддзе да н. э., практычна адначасова з вучэннем Канфуцыя. Традыцыя лічыць заснавальнікам даасізму легендарнага Жоўтага Імператара Хуандзі.

Іншым заснавальнікам даасізму лічыцца старажытнакітайскі мудрэц Лао-цзы. Даоскай традыцыяй яму прыпісваецца аўтарства адной з асноўных кніг даасізму — «Дао Дэ Цзін» кіт. 道德經. Гэты трактат з'явіўся ядром, вакол якога стала фармавацца вучэнне даасізму.

Іншым знакамітым тэкстам ранняга даасізму з'яўляецца Чжуан-цзы, аўтарам якога з'яўляецца Чжуан Чжоу (369—286 гг. да н. э.), вядомы пад імем Чжуан-цзы, у гонар якога і названа яго твор.

У пачатку 2 тысячагоддзі н. э. постаць Лао-цзы абагаўляецца, распрацоўваецца складаная іерархія бажаствоў і дэманаў, узнікае культ, у якім цэнтральнае месца займаюць варажбу і абрады, «выганяючыя» злых духаў. Пантэон даасізму ўзначаліў Яшмавы ўладар (Шан-дзі), які пачытаўся як бог неба, вышэйшае бажаство і бацька імператараў («сыноў неба»). За ім вынікалі Лао-цзы і творца міру — Пань-гу.

Першыя даоскія школы

Даасізм як рэлігійная арганізацыя з'явіўся пазней. Перадумовай узнікнення даасізму з'явілася Паўстанне Жоўтых павязак, а афармленне даасізму адбылося падчас позняй дынастыі Хань, у другой палове II стагоддзеа н. э. Чжан Даолін заснаваў школу Нябесных Настаўнікаў і стаў яе першым патрыярхам. Трэці Нябесны настаўнік Чжан Лу смог атрымаць у кіраванне тэрыторыю ў горах правінцыі Сычуань, якая стала першай даоскай тэакратычнай дзяржавай. Даоская дзяржава патрывала паразу ад Цао Цао у 215 і спыніла сваё існаванне.

Пазней утвараліся іншыя даоскія школы. Важную ролю ў развіцці даасізму згулялі школы Маошань (яна жа Шанцын) і Лінбао.

У літаратуры (уключаючы кітайскую) нярэдка абмяркоўваецца магчымасць запазычанняў становішчаў даасізму з індыйскай філасофіі, або наадварот, перанясенні даасізму ў Індыю і падстава тамака будызму. Паказваецца таксама падабенства з кітайскай філасофіяй індыйскай канцэпцыі безаблічнага Абсалюту, эманацыя якога стварыла бачны фенаменальны мір і зліцца з якім (сысці ад фенаменальнага міру) было мэтай брахманаў. Гэтае пытанне неаднаразова ставіўся ў розных даоскіх школах. Аднак дэталёвае даследаванне адпрэчвае гіпотэзу прамога запазычання.

Лао-цзы не мог прынесці ў Індыю філасофію, з якой тамака былі знаёмыя не менш за за полтысячелетия да яго нараджэння. Можна толькі выказаць здагадку, што сам факт вандраванняў паказвае, што і ў то падалены час яны не былі немагчымымі і што, такім чынам, не толькі з Кітая на захад, але і з захаду (у тым ліку і з Індыі) у Кітай маглі перамяшчацца людзі і іх ідэі.

У сваёй пэўнай практычнай дзейнасці даасізм у Кітаі мала чым нагадваў практыку брахманизма. На кітайскай глебе рацыяналізм асільваў любую містыку, прымушаючы яе сыходзіць у бок, забівацца ў куты, дзе яна толькі і магла захоўвацца. Так здарылася і з даасізмам. Хоць у даоскім трактаце «Чжуан-цзы» (IV—III стст. да н. э.) гаворыцца аб тым, што жыццё і смерць — паняцці адносныя, акцэнт зроблены на жыццё і то, як яе варта арганізаваць.

Містычныя ідэалы ў гэтым трактаце, выражавшиеся, у прыватнасці, у згадваннях аб фантастычным даўгалецці (800, 1200 гадоў) і неўміручасці, якіх могуць дасягнуць праведныя пустэльнікі, приблизившиеся да Дао, згулялі немалаважную ролю ў трансфармацыі філасофскага даасізму ў даасізм рэлігійны. Тут мы бачым асноўнае разыходжанне з большасцю рэлігій: імкненне да неўміручасці замяняе імкненне да добрага замагільнага жыцця.

Фармаванне канону

Да V стагоддзеу н. э. складаецца даоскі канон Дао цзан (Скарбніца Дао), уключалы ўжо больш 250 даоскіх тэкстаў па ўзоры Буддийского Канону. Канчаткова Дао цзан аформіўся ў 1607 году, калі да яго была дададзеная апошняя група з 56 складанняў. У сваім сучасным выглядзе Дао цзан уяўляе збор 1488 складанняў.

Развіццё даасізму

Даасізм амаль ніколі не быў афіцыйнай рэлігіяй — хутчэй уяўляў сабой рух народных мас, самотных навукоўцаў і пустэльнікаў. Але ў нетрах даасізму рэгулярна нараджаліся або ўсплывалі новыя ідэі, якія натхнялі навукоўцаў, палітыкаў, пісьменнікаў. Сялянскія бунты ў Кітаі і паўстанні са звяржэннем дынастый зараджаліся таксама ў нетрах даасізму.

Заняпад даасізму ў Цынскую эпоху

Вядома, што імператар Кансі (1654 — 1722) скептычна ставіўся да ўсякага роду забабонам і містычным практыкам. Што не дзіўна, т.к. ён быў маньчжурам і яму гэтыя кітайскія "мудраванні" і ўся кітайская філасофія былі да лямпачкі. Так, калі падчас аднаго з вандраванняў па поўдні Кітая нейкі прастачына паднёс яму трактат аб дасягненні неўміручасці пасродкам алхіміі, Канси загадаў шпурнуць яму кнігу зваротна. Даосы высокага рангу таксама не складаліся ў яго ў фаворы.

Даасізм у цяперашні час

На тэрыторыі даоскага храма Чан Чунь (Вечная Вясна) у Ухане Даасізм мінуў доўгі шлях эвалюцыі і ў XX стагоддзе ўвайшоў як традыцыйная кітайская рэлігія. Пасля прыходу ў Кітаі да ўлады камуністаў у 1949 году даасізм падвергнуўся значнаму ганенню. Пасля рэформаў Дэн Сяопіна ў 1978 году становішча стала паляпшацца. За апошнія гады адкрылася вялікая колькасць даоскіх храмаў і кляштараў. У некаторай ступені адраджэнне даасізму абавязанае росту папулярнасці тэхнікі цы гун, якая непасрэдна ўзыходзіць да даоскай унутранай алхіміі. Даасізм у сучасным выглядзе ўяўляе сабой рэлігію, з пышным вонкавым пластом (абрады, рытуалы, храмы) і хупавым унутраным, эзатэрычным, улучальным у сябе тэхнікі для ўдасканалення цела, розуму і духу.