Фанема: Розніца паміж версіямі

Інтэрактыўны прагляд гісторыі

[недагледжаная версія]

← Папярэдняя праўка Наступная праўка →

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

ВізуальнаВікіразметка

Лінейны

Версія ад 20:10, 15 ліпеня 2007

ФАНЕМА, гук мовы, разгляданы ў сваім функцыянальным аспекце; аб'ект вывучэння фаналогіі.

Уся разнастайнасць гукаў у кожнай мове зводзіцца да параўнальна невялікай колькасці фанем, якія, звычайна, утвараюць рацыянальную і эканомную сістэму (звычайная колькасць фанем у мовах свету вагаецца ад 12 да 80).

У розных фаналагічных школах праблема тоеснасці фанемы трактуецца неаднолькава. Два асноўныя погляды, да якіх можна звесці розныя погляды, гэта:

выдзяленне фанем шляхам устаранення адрозненняў (кантрастная дыстрыбуцыя);
выдзяленне фанем шляхам узмацнення адрозненняў (дадатковая дыстрыбуцыя).

Фанема праяўляецца (рэалізуецца ў мове) у пэўных адменах — алафонах гэтай фанемы.

Крыніцы

Сучасная беларуская мова: Уводзіны. Фанетыка. Фаналогія. Арфаэпія. Графіка. Арфаграфія. Лексікалогія. Лексікаграфія. Фразеалогія. Фразеаграфія: Вучэб. дапам. / Я. М. Камароўскі, В. П. Красней, У. М. Лазоўскі і інш. — 2-е выд., дапрац. і дап. — Мн. : Выш. школа, 1995. — 334 с. ISBN 985-06-0075-6.

@@ Радок 7: / Радок 7: @@
 # выдзяленне фанем шляхам узмацнення адрозненняў (дадатковая дыстрыбуцыя).
-У залежнасці ад фанетычных умоў, у якіх ужываецца фанема, яна праяўляецца (рэалізуецца ў мове) у пэўных адменах — '''алафонах''' гэтай фанемы (ад {{lang-el|allos}} іншы, розны і {{lang-el|phōnē}} гук).
+Фанема праяўляецца (рэалізуецца ў мове) у пэўных адменах — [[алафон]]ах гэтай фанемы.
-Кожны алафон адрозніваецца ад іншага алафона гэтай самай фанемы '''пераменнай прыкметай''', г.зн., такой прыкметай, якая залежыць ад пазіцыі ў слове. Разам з тым, кожны алафон характарызуецца '''пастаяннымі''' (канстытутыўнымі, вызначальнымі) прыкметамі, паводле якіх фанема адрозніваецца ад іншых фанем.
-Напрыклад, у беларускіх словаформах [раса] — [рас°у] фанема <с> праяўляецца ў двух алафонах: [с] і [с°], для якіх пастаяннымі прыкметамі з'яўляюцца: месца ўтварэння (зубныя), спосаб утварэння (фрыкатыўныя) і глухасць, а пераменнай прыкметай з'яўляецца лабіялізаванасць або нелабіялізаванасць зычнага.
-У залежнасці ад фанетычнай пазіцыі фанема рэалізуецца рознымі алафонамі, але ў кожнай пазіцыі толькі адным з іх; у адной і той жа фанетычнай пазіцыі алафоны ўзаемазамяняцца не могуць. Сярод алафонаў звычайна вылучаецца '''асноўны''', тыповы алафон, які характарызуецца найменшай пазіцыйнай абумоўленасцю, г.зн., найменшай залежнасцю алафона ад фанетычных умоваў.
-Пры пазіцыйных чаргаваннях алафоны могуць выступаць або як варыянты фанемы або як яе варыяцыі.
-Варыянт фанемы — алафон фанемы, якасць якога настолькі змяняецца, што ён супадае ў гучанні з алафонам іншай фанемы. Напрыклад, у словах нага, рука першы гук [а] з'ўляеца варыянтам фанем <o> (н{{*|о}}гі) і <э> (р{{*|э}}кі). Варыянты ўзнікаюць пры чаргаваннях з перасякальнымі радамі.
-Варыяцыя фанемы — алафон фанемы, якасць якога змяняецца ў нязначнай ступені, і які не супадае ў гучанні з алафонам іншай фанемы. Напрыклад, у словаформах [сʼ˙аду] — [сʼ˙а˙zʼ], гукі [˙а] і [˙а˙] з'яўляюцца варыяцыяй фанемы <а>. Варыянты ўзнікаюць пры чаргаваннях з паралельнымі радамі.
 == Крыніцы ==