Гедзімінавічы: Розніца паміж версіямі

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
[недагледжаная версія][недагледжаная версія]
Змесціва выдалена Змесціва дададзена
MystBot (размовы | уклад)
др робат Дадаем: fr:Gédiminides
др афармленне
Радок 1: Радок 1:
[[Выява:COA of Gediminaičiai dynasty Lithuania.svg|thumb|[[Герб «Калюмны»]]]]
[[Выява:COA of Gediminaičiai dynasty Lithuania.svg|thumb|[[Герб «Калюмны»]]]]
[[Выява:Coat of arms of Lithuania (1991).png|thumb|[[Герб «Пагоня»]]]]
[[Выява:Coat of arms of Lithuania (1991).png|thumb|[[Герб «Пагоня»]]]]
{{вызнч|1=ГЕДЗІМІНАВІЧЫ}}, {{вызн2|1=Гедымінавічы}} ({{lang-lt|Gediminaičiai}}, {{lang-pl|Giedyminowicze }}) — шматлікі і разгалінаваны арыстакратычны род, прадстаўнікі найвышэйшай арыстакратыі у [[ВКЛ]], [[Польшча|Польшчы]], [[Венгрыя|Венгрыі]], [[Чэхія|Чэхіі]] і [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржаве]] (пазней [[Расія|Расіі]]), нашчадкі сыноў, унукаў і праўнукаў вял.кн. літоўскага [[Гедзімін]]а.
'''Гедзімінавічы''', '''Гедымінавічы''' ({{lang-lt|Gediminaičiai}}, {{lang-pl|Giedyminowicze }}) — шматлікі і разгалінаваны арыстакратычны род, прадстаўнікі найвышэйшай арыстакратыі у [[ВКЛ]], [[Польшча|Польшчы]], [[Венгрыя|Венгрыі]], [[Чэхія|Чэхіі]] і [[Маскоўская дзяржава|Маскоўскай дзяржаве]] (пазней [[Расія|Расіі]]), нашчадкі сыноў, унукаў і праўнукаў вял.кн. літоўскага [[Гедзімін]]а.


Кожны з сыноў Гедзіміна (апроч [[Монвід Гедзімінавіч|Монвіда]] або Мантоўта) пакінуў нашчадкаў, якія мусілі ўтварыць асобныя ўдзельныя дынастыі ў тых княствах, якімі валодалі іх бацькі. Але ва ўмовах ўтварэння цэнтралізаванай дзяржавы ВКЛ, наступныя па Гедзіміне вялікія князі імкнуліся пазбегнуць утварэння ўдзелаў асабліва ў цэнтральнай частцы краіны. Так, [[Новагародак]] пасля смерці [[Карыят Гедзімінавіч|Карыята Гедзімінавіча]] перайшоў у велікакняжацкую ўласнасць, а [[Карыятавічы]] атрымалі ўдзелы на тэрыторыі [[Падолле|Падолля]], адваяванай [[Альгерд]]ам у татар. Увогуле Альгерд імкнуўся рассадзіць сваіх шматлікіх сыноў і пляменнікаў на новадалучаных тэрыторыях (якіх за час свайго панавання ён набыў шмат, выкарыстаўшы часовае аслабленне [[Залатая Арда|Залатой Арды]]).
Кожны з сыноў Гедзіміна (апроч [[Монвід Гедзімінавіч|Монвіда]] або Мантоўта) пакінуў нашчадкаў, якія мусілі ўтварыць асобныя ўдзельныя дынастыі ў тых княствах, якімі валодалі іх бацькі. Але ва ўмовах ўтварэння цэнтралізаванай дзяржавы — ВКЛ, наступныя па Гедзіміне вялікія князі імкнуліся пазбегнуць утварэння ўдзелаў асабліва ў цэнтральнай частцы краіны. Так, [[Новагародак]] пасля смерці [[Карыят Гедзімінавіч|Карыята Гедзімінавіча]] перайшоў у велікакняжацкую ўласнасць, а [[Карыятавічы]] атрымалі ўдзелы на тэрыторыі [[Падолле|Падолля]], адваяванай [[Альгерд]]ам у татар. Увогуле Альгерд імкнуўся рассадзіць сваіх шматлікіх сыноў і пляменнікаў на новадалучаных тэрыторыях (якіх за час свайго панавання ён набыў шмат, выкарыстаўшы часовае аслабленне [[Залатая Арда|Залатой Арды]]).


[[Альгерд]] аддаў [[Полацк]] свайму старэйшаму сыну [[Андрэй Альгердавіч|Андрэю]], а яшчэ чацвёра [[Альгердавічы|Альгердавічаў]] атрымалі княствы ў [[Бранск]]у, [[Кіеў|Кіеве]], [[Чарнігаў|Чарнігаве]] і [[Ратна|Ратне]] (апошняе княства вылучана са складу [[Валынь|Валыні]]). [[Кейстут]] для сваіх сыноў вылучыў часткі ўласных уладанняў: [[Гродна]] і [[Берасце]] (пазней [[Кейстутавічы]] валодалі і Новагародкам). З сыноў [[Нарымонт Гедзімінавіч|Нарымонта]] старэйшы, [[Міхаіл Нарымонтавіч|Міхаіл]], захаваў за сабой бацькоўскі [[Пінск]]. Астатнім яго сынам дасталіся [[Белз]] на захадзе Валыні, [[Старадуб]] на Севершчыне (былой частцы [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскага княства]]) і правы на тыя вотчыны, якія Нарымонт атрымаў ад [[Вялікі Ноўгарад|Вялікага Ноўгарада]]. Сыны [[Яўнут Гедзімінавіч|Яўнута]] захавалі [[Заслаўскае княства]], а іх нашчадкі праз шлюб набылі яшчэ і [[Мсціслаўскае княства]].
[[Альгерд]] аддаў [[Полацк]] свайму старэйшаму сыну [[Андрэй Альгердавіч|Андрэю]], а яшчэ чацвёра [[Альгердавічы|Альгердавічаў]] атрымалі княствы ў [[Бранск]]у, [[Кіеў|Кіеве]], [[Чарнігаў|Чарнігаве]] і [[Ратна|Ратне]] (апошняе княства вылучана са складу [[Валынь|Валыні]]). [[Кейстут]] для сваіх сыноў вылучыў часткі ўласных уладанняў: [[Гродна]] і [[Берасце]] (пазней [[Кейстутавічы]] валодалі і Новагародкам). З сыноў [[Нарымонт Гедзімінавіч|Нарымонта]] старэйшы, [[Міхаіл Нарымонтавіч|Міхаіл]], захаваў за сабой бацькоўскі [[Пінск]]. Астатнім яго сынам дасталіся [[Белз]] на захадзе Валыні, [[Старадуб]] на Севершчыне (былой частцы [[Чарнігаўскае княства|Чарнігаўскага княства]]) і правы на тыя вотчыны, якія Нарымонт атрымаў ад [[Вялікі Ноўгарад|Вялікага Ноўгарада]]. Сыны [[Яўнут Гедзімінавіч|Яўнута]] захавалі [[Заслаўскае княства]], а іх нашчадкі праз шлюб набылі яшчэ і [[Мсціслаўскае княства]].


Вынікам рускай палітыкі Гедзіміна стала хрышчэнне большасці яго нашчадкаў ў [[праваслаўе]]. Паступова яны пранікаліся мясцовымі інтарэсамі сваіх княстваў і практычна цалкам русіфікаваліся, таму часта у крыніцах называліся “рускімі князямі” і “русінамі”. Некаторыя з Гедзімінавічы па розных прычынах выказвалі сімпатыі да [[Вялікае княства Маскоўскае|Вялікага княства Маскоўскага]] асноўнага канкурэнта ВКЛ ў падпарадкаванні княстваў колішняй [[Русь|Русі]] і выяджалі туды часовы або заставаліся там на заўсёды. Часова ў Маскву выязджалі Яўнут Гедзімінавіч, [[Андрэй Альгердавіч|Андрэй]], [[Дзмітрый Альгердавіч|Дзмітрый]] і [[Свідрыгайла Альгердавіч|Свідрыгайла Альгердавічы]], а [[Патрыкей Нарымонтавіч]] з двума малодшымі сынамі, [[Фёдар Патрыкеевіч|Фёдарам]] і [[Юрый Патрыкеевіч|Юрыем]], увогуле застаўся там назаўсёды. Абодва Патрыкеевічы зрабіліся потым важнымі маскоўскімі баярамі. Ад Фёдара пайшоў род князёў [[Хаванскія|Хаванскіх]], а ад Юрыя - князёў [[Патрыкеевы]]х, якія пазней падзяліліся на князёў [[Галіцыны]]х і [[Куракіны]]х (гэтыя роды пакінулі значны адбітак у гісторыі Расіі). Старэйшы сын Патрыкея, [[Аляксандр Патрыкеевіч Старадубскі|Аляксандр Старадубскі]], застаўся ў ВКЛ, у кан. 14 ст. ён быў пераведзены са Старадуба ў [[Карэц]] на Валыні. Яго нашчадкі ўтварылі род князёў [[Карэцкія|Карэцкіх]].
Вынікам рускай палітыкі Гедзіміна стала хрышчэнне большасці яго нашчадкаў ў [[праваслаўе]]. Паступова яны пранікаліся мясцовымі інтарэсамі сваіх княстваў і практычна цалкам русіфікаваліся, таму часта у крыніцах называліся «рускімі князямі» і «русінамі». Некаторыя з Гедзімінавічы па розных прычынах выказвалі сімпатыі да [[Вялікае княства Маскоўскае|Вялікага княства Маскоўскага]] — асноўнага канкурэнта ВКЛ ў падпарадкаванні княстваў колішняй [[Русь|Русі]] і выяджалі туды часовы або заставаліся там на заўсёды. Часова ў Маскву выязджалі Яўнут Гедзімінавіч, [[Андрэй Альгердавіч|Андрэй]], [[Дзмітрый Альгердавіч|Дзмітрый]] і [[Свідрыгайла Альгердавіч]]ы, а [[Патрыкей Нарымонтавіч]] з двума малодшымі сынамі, [[Фёдар Патрыкеевіч|Фёдарам]] і [[Юрый Патрыкеевіч|Юрыем]], увогуле застаўся там назаўсёды. Абодва Патрыкеевічы зрабіліся потым важнымі маскоўскімі баярамі. Ад Фёдара пайшоў род князёў [[Хаванскія|Хаванскіх]], а ад Юрыя — князёў [[Патрыкеевы]]х, якія пазней падзяліліся на князёў [[Галіцыны]]х і [[Куракіны]]х (гэтыя роды пакінулі значны адбітак у гісторыі Расіі). Старэйшы сын Патрыкея, [[Аляксандр Патрыкеевіч Старадубскі|Аляксандр Старадубскі]], застаўся ў ВКЛ, у кан. 14 ст. ён быў пераведзены са Старадуба ў [[Карэц]] на Валыні. Яго нашчадкі ўтварылі род князёў [[Карэцкія|Карэцкіх]].


Пераемнікам Альгерда ў выніку жорсткай міжусобнай барацьбы стаў яго сын ад другой жонкі ([[Ульяна Аляксандраўна Цвярская|Ульяны Цвярской]]) [[Ягайла]]. У 1386 г. ён быў абраны каралём Польшчы пад імем Уладзіслава II. Велікакняжацкую пасаду Ягайла перадаў малодшаму брату [[Скіргайла Альгердавіч|Скіргайлу]], але ў 1392 г. сын Кейстута [[Вітаўт]] дамогся таго, што Ягайла прызнаў яго вялікім князем. Пасля Крэўскай уніі 1385 на змену русізацыі прыйшла паланізацыя Гедзімінавічаў, якая адбывалася на працягу двух наступных стагоддзяў. Пасля смерці Вітаўта у 1430 г. вялікім князем стаў самы малодшы сын Альгерда - [[Свідрыгайла]]. Ён спрабаваў апірацца на прыхільнікаў незалежнасці і рускага вектара палітыкі, але пацярпеў паражэнне. Яго канкурэнт — брат Вітаўта [[Жыгімонт Кейстутавіч]], працягваў прапольскую палітыку.
Пераемнікам Альгерда ў выніку жорсткай міжусобнай барацьбы стаў яго сын ад другой жонкі ([[Ульяна Аляксандраўна Цверская|Ульяны Цверскай]]) [[Ягайла]]. У 1386 г. ён быў абраны каралём Польшчы пад імем Уладзіслава II. Велікакняжацкую пасаду Ягайла перадаў малодшаму брату [[Скіргайла Альгердавіч|Скіргайлу]], але ў 1392 г. сын Кейстута [[Вітаўт]] дамогся таго, што Ягайла прызнаў яго вялікім князем. Пасля Крэўскай уніі 1385 на змену русізацыі прыйшла паланізацыя Гедзімінавічаў, якая адбывалася на працягу двух наступных стагоддзяў. Пасля смерці Вітаўта у 1430 г. вялікім князем стаў самы малодшы сын Альгерда — [[Свідрыгайла]]. Ён спрабаваў апірацца на прыхільнікаў незалежнасці і рускага вектара палітыкі, але пацярпеў паражэнне. Яго канкурэнт — брат Вітаўта [[Жыгімонт Кейстутавіч]], працягваў прапольскую палітыку.


[[Альгердавічы]] і [[Кейстутавічы]] карысталіся, апроч герба "[[Герб Калюмны|Калюмны]]", агульнадзяржаўным гербам "[[Герб Пагоня|Пагоня]]" (Уладзіслаў-Ягайла унёс яго і ў дзяржаўны герб Польшчы побач з традыцыйным белым арлом). Пазней іх нашчадкі пачалі ўжываць "Пагоню" ў якасці родавага герба. "Пагоня" стала і эмблемай дынастыі [[Ягелоны|Ягелонаў]], заснаванай сынамі Ягайлы ад шлюбу з княжной [[Соф'я Гальшанская|Соф’яй Гальшанскай]] [[Уладзіслаў Варненчык|Уладзіславам]] і [[Казімір Ягелончык|Казімірам]]. Прадстаўнікі іншых галін Гедзімінавічаў працягвалі існаваць побач з Ягелонамі як найвышэйшая арыстакратыя.
[[Альгердавічы]] і [[Кейстутавічы]] карысталіся, апроч герба «[[Герб Калюмны|Калюмны]]», агульнадзяржаўным гербам «[[Герб Пагоня|Пагоня]]» (Уладзіслаў-Ягайла унёс яго і ў дзяржаўны герб Польшчы побач з традыцыйным белым арлом). Пазней іх нашчадкі пачалі ўжываць «Пагоню» ў якасці родавага герба. «Пагоня» стала і эмблемай дынастыі [[Ягелоны|Ягелонаў]], заснаванай сынамі Ягайлы ад шлюбу з княжной [[Соф'я Гальшанская|Соф'яй Гальшанскай]] [[Уладзіслаў Варненчык|Уладзіславам]] і [[Казімір Ягелончык|Казімірам]]. Прадстаўнікі іншых галін Гедзімінавічаў працягвалі існаваць побач з Ягелонамі як найвышэйшая арыстакратыя.


== Гл. таксама ==
== Гл. таксама ==

Версія ад 21:07, 26 сакавіка 2011

Герб «Калюмны»
Файл:Coat of arms of Lithuania (1991).png
Герб «Пагоня»

Гедзімінавічы, Гедымінавічы (літ.: Gediminaičiai, польск.: Giedyminowicze) — шматлікі і разгалінаваны арыстакратычны род, прадстаўнікі найвышэйшай арыстакратыі у ВКЛ, Польшчы, Венгрыі, Чэхіі і Маскоўскай дзяржаве (пазней Расіі), нашчадкі сыноў, унукаў і праўнукаў вял.кн. літоўскага Гедзіміна.

Кожны з сыноў Гедзіміна (апроч Монвіда або Мантоўта) пакінуў нашчадкаў, якія мусілі ўтварыць асобныя ўдзельныя дынастыі ў тых княствах, якімі валодалі іх бацькі. Але ва ўмовах ўтварэння цэнтралізаванай дзяржавы — ВКЛ, наступныя па Гедзіміне вялікія князі імкнуліся пазбегнуць утварэння ўдзелаў асабліва ў цэнтральнай частцы краіны. Так, Новагародак пасля смерці Карыята Гедзімінавіча перайшоў у велікакняжацкую ўласнасць, а Карыятавічы атрымалі ўдзелы на тэрыторыі Падолля, адваяванай Альгердам у татар. Увогуле Альгерд імкнуўся рассадзіць сваіх шматлікіх сыноў і пляменнікаў на новадалучаных тэрыторыях (якіх за час свайго панавання ён набыў шмат, выкарыстаўшы часовае аслабленне Залатой Арды).

Альгерд аддаў Полацк свайму старэйшаму сыну Андрэю, а яшчэ чацвёра Альгердавічаў атрымалі княствы ў Бранску, Кіеве, Чарнігаве і Ратне (апошняе княства вылучана са складу Валыні). Кейстут для сваіх сыноў вылучыў часткі ўласных уладанняў: Гродна і Берасце (пазней Кейстутавічы валодалі і Новагародкам). З сыноў Нарымонта старэйшы, Міхаіл, захаваў за сабой бацькоўскі Пінск. Астатнім яго сынам дасталіся Белз на захадзе Валыні, Старадуб на Севершчыне (былой частцы Чарнігаўскага княства) і правы на тыя вотчыны, якія Нарымонт атрымаў ад Вялікага Ноўгарада. Сыны Яўнута захавалі Заслаўскае княства, а іх нашчадкі праз шлюб набылі яшчэ і Мсціслаўскае княства.

Вынікам рускай палітыкі Гедзіміна стала хрышчэнне большасці яго нашчадкаў ў праваслаўе. Паступова яны пранікаліся мясцовымі інтарэсамі сваіх княстваў і практычна цалкам русіфікаваліся, таму часта у крыніцах называліся «рускімі князямі» і «русінамі». Некаторыя з Гедзімінавічы па розных прычынах выказвалі сімпатыі да Вялікага княства Маскоўскага — асноўнага канкурэнта ВКЛ ў падпарадкаванні княстваў колішняй Русі і выяджалі туды часовы або заставаліся там на заўсёды. Часова ў Маскву выязджалі Яўнут Гедзімінавіч, Андрэй, Дзмітрый і Свідрыгайла Альгердавічы, а Патрыкей Нарымонтавіч з двума малодшымі сынамі, Фёдарам і Юрыем, увогуле застаўся там назаўсёды. Абодва Патрыкеевічы зрабіліся потым важнымі маскоўскімі баярамі. Ад Фёдара пайшоў род князёў Хаванскіх, а ад Юрыя — князёў Патрыкеевых, якія пазней падзяліліся на князёў Галіцыных і Куракіных (гэтыя роды пакінулі значны адбітак у гісторыі Расіі). Старэйшы сын Патрыкея, Аляксандр Старадубскі, застаўся ў ВКЛ, у кан. 14 ст. ён быў пераведзены са Старадуба ў Карэц на Валыні. Яго нашчадкі ўтварылі род князёў Карэцкіх.

Пераемнікам Альгерда ў выніку жорсткай міжусобнай барацьбы стаў яго сын ад другой жонкі (Ульяны Цверскай) Ягайла. У 1386 г. ён быў абраны каралём Польшчы пад імем Уладзіслава II. Велікакняжацкую пасаду Ягайла перадаў малодшаму брату Скіргайлу, але ў 1392 г. сын Кейстута Вітаўт дамогся таго, што Ягайла прызнаў яго вялікім князем. Пасля Крэўскай уніі 1385 на змену русізацыі прыйшла паланізацыя Гедзімінавічаў, якая адбывалася на працягу двух наступных стагоддзяў. Пасля смерці Вітаўта у 1430 г. вялікім князем стаў самы малодшы сын Альгерда — Свідрыгайла. Ён спрабаваў апірацца на прыхільнікаў незалежнасці і рускага вектара палітыкі, але пацярпеў паражэнне. Яго канкурэнт — брат Вітаўта Жыгімонт Кейстутавіч, працягваў прапольскую палітыку.

Альгердавічы і Кейстутавічы карысталіся, апроч герба «Калюмны», агульнадзяржаўным гербам «Пагоня» (Уладзіслаў-Ягайла унёс яго і ў дзяржаўны герб Польшчы побач з традыцыйным белым арлом). Пазней іх нашчадкі пачалі ўжываць «Пагоню» ў якасці родавага герба. «Пагоня» стала і эмблемай дынастыі Ягелонаў, заснаванай сынамі Ягайлы ад шлюбу з княжной Соф'яй Гальшанскай Уладзіславам і Казімірам. Прадстаўнікі іншых галін Гедзімінавічаў працягвалі існаваць побач з Ягелонамі як найвышэйшая арыстакратыя.

Гл. таксама