Віцебск

Горад Віцебск Герб Сцяг Краіна Беларусь Каардынаты 55°11′00″ пн. ш. 30°10′00″ у. д. Кіраўнік Мікалай Валер’евіч Арлоў Заснаваны 974 Першая згадка 1021 Плошча 91,81 км² Вышыня цэнтра 172 м і 144 м Водныя аб’екты Заходняя Дзвіна Насельніцтва 347 928 чалавек (2009) Шчыльнасць 3 597 чал./км² Нацыянальны склад беларусы — 80,47 %, рускія — 12,67 %, украінцы — 1,31 %, іншыя — 5,55 % Часавы пояс UTC+03:00 Тэлефонны код +375 212 Паштовы індэкс 2100xx Аўтамабільны код 2 Афіцыйны сайт vitebsk.gov.by (руск.) Віцебск на карце Беларусі

Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ві́цебск — горад абласнога падпарадкавання ў Беларусі, адміністрацыйны цэнтр Віцебскага раёна і Віцебскай вобласці, на рацэ Заходняя Дзвіна пры ўпадзенні ў яе рэк Віцьба і Лучоса. У 300 км ад Мінска. Вузел чыгунак на Маскву, Санкт-Пецярбург, Оршу, Полацк і аўтамабільных дарог (у тым ліку рэспубліканскіх магістраляў М3 і М8) . Порт на рацэ Заходняя Дзвіна. Аэрапорт (пункт пропуску праз дзяржаўную мяжу). Непадалёк ад мяжы з Расіяй. Насельніцтва 347,5 тыс. чал. (2009).

Гісторыя

У летапісах называецца Шаблон:Вызн2, Шаблон:Вызн2, Шаблон:Вызн2, Шаблон:Вызн2, у ням. летапісах — Шаблон:Вызн2 (лац. Vitenbeke)

Паводле падання з Віцебскага летапісу, заснаваны вял.кн. кіеўскай Вольгай у 974 годзе, але Вольга памёрла 11.7.969 году. Калі заснаванне Віцебска звязанае з дзейнасцю Вольгі, то паводле «Аповесці мінулых часоў» у 947 годзе Вольга наведвала міжрэчча Заходняй Дзвіны і Дняпра і заснавала тут пагосты для збору даніны, у т.л. на рэках Мста і Луга, магчыма тады быў заснаваны пагост і на Віцьбе — Віцебск. Гэта не выключана, бо заснаванне пагостаў Вольгай было яе агульнадзяржаўнай праграмай пасля забойства яе мужа Ігара падчас збору празмернай даніны з драўлянаў, а віцебскае месца знаходзілася на важнейшых гандлёвых шляхах, што было удалым месцам для збору як даніны з тутэйшых плямёнаў так і мытаў. Магчыма, складальнік Віцебскага летапісу пераблытаў лічбы, перапісваючы з больш ранняй крыніцы і атрымаў 974 замест 947, магчыма блытаніну ўнеслі яшчэ да яго ранейшыя перапісчыкі, але і магчыма што гэта проста неверагоднае паданне. Сустракаюцца варыянты падання, дзе занаванне Віцебска адносяць да 914 г.)

Упершыню згадваецца ў 1021 годзе, калі разам з Усвятам быў перададзены вял.кн. кіеўскім Яраславам Уладзіміравічам полацкаму князю Брачыславу Ізяславічу пры заключэнні міру. Горад атрымаў назву ад р. Віцьба, на беразе якой ўзнік. З 1101 — цэнтр Віцебскага княства, першы князь Святаслаў Усяславіч, пазней горадам і княствам валодалі яго нашчадкі Васількавічы. У 12—13 ст. цэнтр на гандлёвым шляху па Заходняй Дзвіне. З 1321 году ў складзе ВКЛ, адзін з сыноў вял.кн. Гедзіміна Альгерд пабраўся шлюбам (1318) з адзінай дачкой апошняга віцебскага князя Марыяй, а пасля смерці цесця (1321) сам стаў віцебскім князем. Да 1351 у Віцебску пабудаваныя каменныя Верхні і Ніжні замкі, княскі палац. У 15—16 ст. — буйны гандлёвы і рамесны цэнтр; у 1441 названы ў ліку 15 найбуйнейшых гарадоў ВКЛ. У пач. 16 ст. — цэнтр Віцебскага ваяводства. У выніку войнаў 16—18 ст. неаднаразова спалены і зруйнавы. У 1597 горад атрымаў магдэбургскае права і герб. Пасля Віцебскага паўстання (1623) пазбаўлены магдэбургскага права (адноўлена ў 1644) і іншых прывілеяў. У 14—18 ст. у Віцебску пры праваслаўных, каталіцкіх і пратэстанцкіх храмах і манастырах дзейнічалі школы. У 2-й пал. 18 ст. стаў 2-ім па велічыні (пасля Магілёва) горадам на тэрыторыі сучаснай Беларусі. З 1772 у складзе Расійскай імперыі, 1772—1777 цэнтр Віцебскай правінцыі, з 1796 цэнтр Беларускай, з 1802 — Віцебскай губерні. У 1781 зацверджаны новы герб Віцебска з «Пагоняй». У 19 ст. паскорылася развіццё рамяства. У 1866 праз Віцебск пракладзеная Рыга-Арлоўская чыгунка, пазней чыгуначныя лініі злучылі горад з Масквой, Брэстам, Пецярбургам і Кіевам. У 1898 у Віцебску пушчаны першы ў Беларусі трамвай (гл.: Віцебскі трамвай). З 1919 Віцебск у складзе РСФСР. З 1924 у БССР, цэнтр раёна, у 1924—1930 акругі, з 1938 — Віцебскай вобласці. У Вялікую Айчынную вайну цалкам разбураны.

Адміністрацыйны падзел

• Асноўны артыкул: Адміністрацыйны падзел Віцебска

Дэмаграфія

• 1808 — 10,5 тыс. чал.
• 1825 — 16,9 тыс. чал.
• 1860 — 29,5 тыс. чал.
• 9 лютага 1897 — 65,9 тыс. чал.
• 1920 — 82,5 тыс. чал.
• 1926 — 98.8 тыс. чал.
• 17 лютага 1939—167,3 тыс. чал.
• 26 чэрвеня 1944 — 0,1 тыс. чал.
• 1955—129,8 тыс. чал.
• 15 студзеня 1959—148,3 тыс. чал.
• 1965—189,1 тыс. чал.
• 15 студзеня 1970—230,8 тыс. чал.
• 1975—273,4 тыс. чал.
• 17 студзеня 1979—300,8 тыс. чал.
• 1986—346,5 тыс. чал.
• 2005—342,7 тыс. чал.
• 2006—343,6 тыс. чал.
• 2008—346,9 тыс. чал.
• 2009—347,5 тыс. чал.

Змяненне колькасці насельніцтва Віцебска (18—21 ст.)

Эканоміка

Прадпрыемствы машынабудавання і металаапрацоўкі, лёгкай, хімічнай, харчовай, дрэваапрацоўчай прамысловасці, па вытворчасці будаўнічых матэрыялаў і інш. Віцебск — перспектыўны цэнтр турызму Беларусі міжнароднага значэння. Гасцініцы: «Ветразь», «Дзвіна», «Лучоса», «Эрыдан», гасцініца навучальнага цэнтра прафсаюзаў; гасцінічны комплекс «Віцебск». У межах гарадской забудовы Віцебска функцыянуюць 5 санаторыяў-прафілакторыяў, у т.л. «Бадзёрасць».

Ў 1892—1941 працавала Віцебская купецкая фабрыка аптычных вырабаў.

Транспарт

Асноўны артыкул: Транспарт Віцебска

Культура і спорт

• Віцебскі абласны краязнаўчы музей
• Віцебскі абласны мастацкі музей
• Віцебскі музей Марка Шагала
• Віцебскі гарадскі музей воінаў-інтэрнацыяналістаў
• Віцебскі літаратурны музей
• Віцебскі абласны музей М. Ф. Шмырова
• Віцебскі музей прыватных калекцый
• Музей-сядзіба І. Я. Рэпіна «Здраўнёва»
• Віцебская аматарская астранамічная абсерваторыя
• Віцебскі лядовы палац спорту
• Віцебскі цэнтральны спарціўны комплекс
• Батанічны сад.
• Нацыянальны акадэмічны драматычны тэатр імя Я. Коласа
• Беларускі тэатр «Лялька»
• Абласная філармонія.

У горадзе праводзяцца больш 30 фестываляў, сярод іх найболей вядомыя "Славянскі базар у Віцебску», імя І. І. Салерцінскага, бальных і спартыўных танцаў «Вясновыя россыпы», «Парад надзей», «Віцебская сняжынка», аўтарскай песні «Віцебскі лістапад» і інш. Выдаюцца часопіс "Ідыёт"

Футбольны клуб ФК Віцебск удзельнічае ў Вышэйшай лізе Беларусі.

Хакейны клуб — ХК Віцебск.

Адукацыя

• Віцебскі дзяржаўны універсітэт імя П.М.Машэрава
• Віцебскі дзяржаўны тэхналагічны універсітэт

Ахова здароўя

Асноўны артыкул: Ахова здароўя Віцебска

Выдатныя мясціны

Як помнік горадабудаўніцтва 16—18 ст. захоўваецца гісторыка-архітэктурная зона з фрагментамі забудовы вуліц, жылымі дамамі, будынкамі грамадзянскіх устаноў 18 — пач. 20 ст.

• Верхні замак, Ніжні замак, Узгорскі замак, Задунайская слабада, Заручайская слабада — помнікі археалогіі
• Віцебскае епархіяльнае жаночае вучылішча
• Віцебская Пакроўская (Казанская) царква
• Віцебская ратуша
• Віцебская Свята-Раства Багародзіцкая царква
• Віцебская Сімяонаўская (Богаяўленская) царква
• Віцебская Спаса-Праабражэнская царква
• Віцебская Спаская царква
• Віцебская Троіцкая царква
• Віцебская Увядзенская царква
• Віцебская Успенская царква
• Віцебскі гарадскі сядзібны дом
• Віцебскі касцёл святой Варвары
• Віцебскі палац губернатара
• Віцебская Дабравешчанская царква
• Дом-музей Марка Шагала
• Віцебскі Пакроўскі сабор
• Свята-Духаў манастыр
• Свята-Троіцкі Маркаў манастыр
• будынак Віцебскага банка
• будынак Віцебскай настаўніцкай семінарыі
• будынак Віцебскага акруговага суда

Партнёрскія гарады

• Гелянджык, Расія
• Зялёна Гура, Польшча
• Нінбург, Германія
• Франкфурт-на-Одэры, Германія
• Харбін, КНР

Вядомыя ўраджэнцы і жыхары

• Яўген Агрэст (нар. 1966), шахматыст, шматразовы чэмпіён Швецыі
• Міхась Адзярыха (1904—1938), краязнавец, педагог, ахвяра рэпрэсій сталінізму
• Заір Азгур (1908—1994), беларускі скульптар
• Святлана Акружная, народная артыстка Беларусі, актрыса
• Альгерд, вялікі князь літоўскі
• Жарэс Алфёраў, расійскі фізік, лаўрэат Нобелеўскай прэміі па фізіцы 2000 года
• Міхал Анцаў (1865—1945), кампазітар, харавы дырыжор і педагог; адзін з арганізатараў Народнай кансэрваторыі ў Віцебску
• Арцём Арашонак, пісьменнік, перакладчык, сябра Саюзу беларускіх пісьменнікаў
• Мікалай Багародскі (1877—1937), гісторык, краязнавец, публіцыст; ахвяра сталінскіх рэпрэсій
• Анатоль Багатыроў (1913—2003), народны артыст Беларусі, кампазітар
• Яўген Бартніцкі, паэт, каталіцкі святар
• Міхаіл Бахцін (1895—1975), расійскі філосаф, літаратуразнавец і тэарэтык мастацтва
• Афанасій Белабародаў (1903—1990), савецкі военачальнік, двойчы Герой Савецкага Саюза
• Андрэй Бембель (1905—1986), беларускі скульптар
• Анатоль Бонч-Асмалоўскі (1857—1930), грамадска-палітычны дзеяч, публіцыст, мемуарыст
• Васіль Быкаў (1924—2003), пісьменнік, грамадскі дзеяч
• Восіп Вайніловіч (1860—1890), рэвалюцыянер-народнік, публіцыст
• Язэп Васілевіч (1870—1934) беларускі грамадска-палітычны дзеяч, педагог, археолаг, публіцыст
• Ялегі Пранціш Вуль (1835 — 1880-я), беларускі паэт
• Арцём Вярыга-Дарэўскі (1816—1884), беларускі паэт, драматург, публіцыст і даследчык фальклору, адзін з пачынальнікаў новай беларускай літаратуры
• Іван Гарбачэўскі (1800—1869), дзекабрыст, мемуарыст
• Карл-Філіп Врангель фон Гібенталь (1786—1860), вынаходнік гіпсавай імабілізацыі ў медыцыне, вядомы практык-эпідэміёлаг
• Іосіф-Еўзель Гінцбург (1812—1878), расійскі філантроп, фінансіст, барон
• Карл Грыгаровіч (1868—1921), беларускі скрыпач і педагог; інтэрпрэтатар скрыпічнай і квартэтнай класікі
• Таццяна Дзягілева, мадэль
• Хацкель Дунец (1897—1937), крытык, публіцыст, ахвяра рэпрэсій сталінізму
• Андрэй Духоўнікаў, мастак, дызайнер
• Сцяпан Жабінскі (1894— ?), рэдактар газеты «Звязда», грамадскі дзеяч, ахвяра рэпрэсій сталінізму
• Святлана Залеская-Бень, спявачка, рэжысёр
• Іван Казак, скульптар
• Міхаіл Казінік, прафесар, скрыпач, эксперт Нобелеўскага канцэрта
• Канстанцін «Бязрукі», князь полацкі (13-е ст.)
• Навум Кіслік (1925—1998), беларускі пісьменнік і перакладчык
• Генадзь Кісялёў (1931—2008), беларускі літаратуразнавец, архівіст і пісьменнік
• Францішак Дыянізі Князьнін (1750—1807), польскі паэт, адзін з першых збіральнікаў беларускага фальклёру
• Уладзімір Краснянскі, музеязнавец, архівіст
• Іасафат Кунцэвіч (1580—1623), царкоўны і палітычны дзеяч ВКЛ, прылічаны каталіцкай царквой да ліку святых
• Сяргей Кухто, мастак
• Лазар Лагін (1903—1979), савецкі пісьменнік
• Міхаэль Сямёнавіч Лайтман, заснавальнік Міжнароднай Акдэміі кабалы
• Тодар Лебяда (1914—1970), беларускі драматург, паэт, празаік, публіцыст
• Тадэвуш Лада-Заблоцкі (1811—1847), беларускі паэт, перакладчык
• Дзмітрый Лугаўской (1918—1989), лётчык Савецкіх ВПС, Герой Савецкага Саюза (1944)
• Валеры Магучы, скульптар
• Казімір Малевіч (1878—1935), рускі мастак-авангардыст
• Марыя Віцебская, жонка вялікага князя літоўскага Альгерда
• Аркадзь Маўзон (1918—1977), беларускі савецкі драматург
• Пётр Машэраў (1918—1980), савецкі партыйны дзеяч, Герой Савецкага Саюза
• Вячаслаў Насевіч, беларускі гісторык, кандыдат гістарычных навук (1991), кіраўнік аддзелу Дзяржаўнай геральдычнай службы (пазней — геральдыкі і генеалогіі) (1993—1997); дырэктар Беларускага навукова-даследніцкага цэнтру электроннай дакументацыі (з 1998)
• Мікалай Нікіфароўскі (1845—1910), беларускі этнограф і фалькларыст
• Сяргей Парсюкевіч, прадпрымальнік
• Алесь Пушкін, мастак
• Іягуда Пэн (1854—1937), мастак, педагог, адна з ключавых постацяў «яўрэйскага рэнесансу» у беларускім мастацтве першай трэці 20 ст.
• Аляксандр Раманоўскі (1915—1955), беларускі і аўстралійскі мастак.
• Еўдакім Раманаў (1855—1922), беларускі этнограф, фалькларыст і археолаг
• Аркадзь Розенгольц (1889—1938), савецкі дзяржаўны дзеяч; наркам знешняга гандлю СССР (1930—1937); ахвяра сталінскіх рэпрэсій
• Ілля Рэпін (1844—1930), рускі мастак
• Іван Салярцінскі (1902—1944), расійскі савецкі музыказнавец, тэатральны і музычны крытык
• Аляксей Сапуноў (1851—1924), гісторык, археограф
• Казімір Семяновіч (~1600 — ~1651), ваенны інжынер, артылерыст; адзін з пачынальнікаў ракетнай справы ў Еўропе; аўтар кнігі «Вялікае мастацтва артылерыі» (1650)
• Аляксандр Семянтоўскі-Курыла (1821—1893), беларускі і ўкраінскі гісторык
• Таццяна Севярынец, грамадскі дзеяч
• Франц Сіўко, пісьменнік (нар. 1953)
• Алег Скавародка, мастак
• Сяргей Сотнікаў, мастак
• Зінаіда Стагурская (1971—2009), велагоншчыца
• Стэфанія Станюта (1905—2000), актрыса
• Уладзімір Стукаліч (1856—1918), літаратуразнавец, гісторык, юрыст
• Арон Трайнін (1883—1957), савецкі вучоны-правазнавец
• Фёдар Вясна, набліжаны баярын Вітаўта, сакольнічы, стараста віцебскі (1394—1396)
• Вацлаў Федаровіч (1848—1911), беларускі краязнавец, калекцыянер, юрыст
• Марк Фрадкін (1914—1990), савецкі кампазітар
• Вера Харужая (1903—1942), дзяячка вызваленчага руху ў Заходняй Беларусі, адна з арганізатараў антыфашысцкага падполля ў Віцебску, публіцыстка
• Улляна Цвярская, жонка вялікага князя літоўскага Альгерда
• Алег Цывінскі, беларускі і амерыканскі эканаміст, прафесар Ельскага універсітэта
• Усяслаў Васількавіч (~1100 — пасля 1180), князь полацкі (1162—1167; 1167 — пасля 1180)
• Марк Шагал (1887—1985), французскі мастак-авангардыст
• Леў Шапялевіч (1863—1909), гісторык літаратуры і археолаг
• Аляксандр Шлюбскі (1897—1941), беларускі літаратуразнаўца, этнограф, фалькларыст, бібліёграф
• Фёдар Шмакаў, народны артыст СССР
• Мінай Шмыроў (1881—1964), арганізатар партызанскага руху ў Віцебскай вобласці, Гeрой Савецкага Саюза
• Павел Шэйн (1826—1900), беларускі педагог, этнограф, фалькларыст
• Пётр Явіч (1918—2008) мастак, вучань І. Пэна
• Мікалай Мікалаевіч Яроменка (малодшы) (1949—2001), народны артыст Расіі, акцёр
• Мікалай Яроменка (старэйшы) (1923—2000), народны артыст СССР, акцёр
• Андрэй Каладынскі
• Рыгор Абрамавіч Багарад
• Рыгор Самуілавіч Жалязняк
• Андрэй Робертавіч Кавалёў

Фотагалерэя

• Помнік М. Шагалу (аўтар - В. Магучы) ля дома, у якім жыў мастак
  Помнік М. Шагалу (аўтар - В. Магучы) ля дома, у якім жыў мастак
• 
  Арт-цэнтр Марка Шагала
• 
  Дом-музей Марка Шагала
• 
  Свята-Пакроўскі кафедральны сабор
• Дабравешчанская царква (12 ст.)
  Дабравешчанская царква (12 ст.)
• 
  Віцебская ратуша

Гл. таксама

• Адукацыя
• Конныя мяшчане
• Беларускае слова (1941)
• Віцязь
• Юр'ева горка
• Віцебскае гета

Літаратура

• Алексеев Л. В. По Западной Двине и Днепру в Белоруссии: [путеводитель] / Л. В. Алексеев. — М.: Искусство, 1974. — 143 с.: ил.
• Алексеев Л. В. Полоцкая земля в IX—XIII вв.: (Очерки истории Северной Белоруссии) / Л. В. Алексеев; АН СССР, Институт археологии. — М.: Наука, 1966. — 295 с., 3 л. карт.: ил., карт.
• Любезный мне город Витебск…. Мемуары и документы. Конец XVIII — начало XIX в. / Вступ. ст., науч., коммент., сост., публ. В. А. Шишанова. Мн.: Асобны Дах, 2005. 40 с.[1]
• Сцяпунін І. Г. І. Успенкі шў Віцебску // Помнікі гісторыі і культуры БЕларусі. — 1971. — № 1.
• Шибеко З. Из истории Витебских археологических «курсов» // Неман. — 1980. — № 6.
• Шишанов В. А. Витебский музей современного искусства история создания и коллекции. 1918—1941. — Минск: Медисонт, 2007. — 144 с.[2]
• Шишанов В. Основание Витебска: ещё одна версия // Витебский курьер. 1998. № 33. 5 мая. С.1. Текст на сайте http://www.oli-art.com
• Шишанов В. 974, 947 или 914? // Витебский проспект. 2005. № 45. 10 нояб. С.3.[3]
• Шишанов В. Последний император на Витебщине // Витебский проспект. 2008. № 27. 4 июля. С.3. [4].
• Изобразительное искусство Витебска 1918—1923 гг. в местной периодической печати : библиограф. указ. и тексты публ. / сост. В. А. Шишанов. — Минск : Медисонт,2010. — 264 с.[5]

У Сеціве

• Прыдзвінскі край — горад Віцебск
• Vitebsk regional museum
• Museum — manor I.E.Repin's Zdravnevo
• Віцебская LJ суполка
• Новы форум Віцебска
• Энциклопедия Витебска
• Витебский форум
• Народныя навіны Віцебска
• Витебский сайт
• Гістарычны сайт горада Віцебск
• Віцебскі інфармацыйны сервіс Віцебск.by
• Сайт о Витебске.
• Шишанов В. А. Витебский музей современного искусства: история создания и коллекции (1918—1941)[6]
• Пра Віцебск у «Электроннай яўрэйскай энцыклапедыі»
• Афіцыйны сайт Віцебскага абласнога краязнаўчага музея
• План Віцебска 1904 г.pdf