Сацыніянства: Розніца паміж версіямі

[дагледжаная версія]

Змесціва выдалена Змесціва дададзена

Лінейны

Версія ад 02:22, 14 кастрычніка 2011

Антытрынітарызм або арыянства, пазней сацыянства — кірунак кальвінісцкага руху, які з'явіўся з-за расколу на тле дыскусій вакол до́гмата пра Тройцу.

У Рэчы Паспалітай

Частка кальвіністаў Рэчы Паспалітай, якая прызнала традыцыйную інтэрпрэтацыю догмата пра Тройцу за непраўдзівую, утварыла ў 1562—1565 гадах уласны Збор, які яны называлі «меншым». Самі кальвінісцкія дысідэнты не называлі сябе арыянамі або антытрынітарыямі, называліся проста хрысціянамі або «братамі» («польскі братамі» і «літоўскімі братамі» — у залежнасці ад падданства). У 2-й пал. 16 ст. шматлікія арыянскія абшчыны ў ВКЛ былі ў Лоску, Клецку, Любчы, Іўі, Навагрудку. Арыяне мелі органы самакіравання, склікалі агульныя сіноды. Падзяляліся на 2 кірункі — памяркоўны і радыкальны.

Арыяне не былі арганізацыйна і ідэалагічна аднародным рухам, іх дзейнасць складалася з асабістых і групавых ініцыятываў, якія абмяркоўваліся на сумесных сустрэчах і ўхваляліся або адхіляліся. Пэўная ідэалагічная і арганізацыйная ўнармаванасць у арыянства з'явілася ў кан. 16 — пач. 17 ст., гэта ўніфікацыя звязаная з дзейнасцю Фаўста Соцына.

У 1-й пал. 17 ст. Арыянскі Збор Рэчы Паспалітай перарастае ў з'яву агульнаеўрапейскай значнасці. Цэнтрам рэчыпаспалітаўскага арыянства быў Ракаў, дзе адбываліся Сіноды і ў 1602 быў заснаваны Гімназіум, які пазней пераўтварыўся ў Вышэйшую школу. Таксама ў Ракаве знаходзілася арыянская друкарня, выданні якой былі вядомыя ў Еўропе.

Арыяне зведалі ганенні як з боку каталіцкай царквы, так і артадаксальны пратэстантаў. У 1638, паводле пастановы Сейма Рэчы Паспалітай, Гімназіум і друкарня ў Ракаве былі зачыненыя, а спроба арыянаў закласці новы цэнтр у Кіселіне на Валыні не мела поспеху. У 1658 Сейм Рэчы Паспалітай абвясціў, што арыяне на працягу 3 год павінны перайсці ў каталіцтва або выехаць з краіны пад страхам смерці. Большасць арыянаў падпарадкавалася пастанове, але вышэйшае кіраўніцтва, у т.л. усе ідэолагі, выехалі ў Нідэрланды. Хутка па эміграцыі рэчыпаспалітаўскіх арыянаў у Нідэрландах пачалі зваць «польскімі братамі» без розніцы на выхадцаў з Польшчы ці Літвы. У Нідэрландах у 1665—1668 пад кіраўніцтвам А. Вішаватага пачала выдавацца г. зв. Bibliotheca Fratrum Polonorum (Бібліятэка братоў польскіх), апошні том якой выйшаў у 1692 годзе.

Гл.таксама

Якуб з Калінаўкі, Пётр з Ганёндза, Павел з Візны, Пётр Гезка, Марцін Чаховіц, Лаўрэнцій Крышкоўскі, Сымон Будны, Васіль Цяпінскі, Пётр Бластус Кміта

Літаратура

Царква: Пратэстанцкія цэрквы // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т.. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя.
Антытрынітарыі // Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т.. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя.

@@ Радок 1: / Радок 1: @@
 '''Антытрынітарызм''' або '''арыянства''', пазней '''сацыянства''' — кірунак кальвінісцкага руху, які з'явіўся з-за расколу на тле дыскусій вакол [[Догмат|до́гмата]] пра Тройцу.
-== Арыя ==
-[[Арыя]] (Ἄρειος, 256 - 336) быў хрысціянскім прэсвітэрам ў Александрыі, Егіпет.
 == У Рэчы Паспалітай ==
@@ Радок 8: / Радок 5: @@
 Арыяне не былі арганізацыйна і ідэалагічна аднародным рухам, іх дзейнасць складалася з асабістых і групавых ініцыятываў, якія абмяркоўваліся на сумесных сустрэчах і ўхваляліся або адхіляліся. Пэўная ідэалагічная і арганізацыйная ўнармаванасць у арыянства з'явілася ў кан. 16 — пач. 17 ст., гэта ўніфікацыя звязаная з дзейнасцю [[Фаўст Соцын|Фаўста Соцына]].
-==Два думкамі паміж польскімі братамі==
-===[[Арыянства]]===
-Першапачаткова польскія браты выступалі супраць вучэння аб Тройцы, але яны не пярэчаць супраць дактрыны, што Хрыстос існаваў да яго нараджэння, а на думку арыянства ў чацвёртым стагоддзі. Пасля прыходу італьянцаў, браты сталі прымаць больш радыкальныя хрысталогія, што Ісус не існаваў да яго нараджэння.
-===[[Соцыянства]]===
 У 1-й пал. 17 ст. Арыянскі Збор Рэчы Паспалітай перарастае ў з'яву агульнаеўрапейскай значнасці. Цэнтрам рэчыпаспалітаўскага арыянства быў [[Вёска Ракаў, Ракаўская гміна|Ракаў]], дзе адбываліся Сіноды і ў 1602 быў заснаваны Гімназіум, які пазней пераўтварыўся ў Вышэйшую школу. Таксама ў Ракаве знаходзілася арыянская друкарня, выданні якой былі вядомыя ў Еўропе.
 Арыяне зведалі ганенні як з боку каталіцкай царквы, так і артадаксальны пратэстантаў. У 1638, паводле пастановы Сейма Рэчы Паспалітай, Гімназіум і друкарня ў Ракаве былі зачыненыя, а спроба арыянаў закласці новы цэнтр у Кіселіне на Валыні не мела поспеху. У 1658 Сейм Рэчы Паспалітай абвясціў, што арыяне на працягу 3 год павінны перайсці ў каталіцтва або выехаць з краіны пад страхам смерці. Большасць арыянаў падпарадкавалася пастанове, але вышэйшае кіраўніцтва, у т.л. усе ідэолагі, выехалі ў Нідэрланды. Хутка па эміграцыі рэчыпаспалітаўскіх арыянаў у Нідэрландах пачалі зваць «польскімі братамі» без розніцы на выхадцаў з Польшчы ці Літвы. У Нідэрландах у 1665—1668 пад кіраўніцтвам [[А. Вішаваты|А. Вішаватага]] пачала выдавацца г. зв. ''Bibliotheca Fratrum Polonorum'' (Бібліятэка братоў польскіх), апошні том якой выйшаў у 1692 годзе.
-== Гл.таксама ==
+=== Гл.таксама ===
 [[Якуб з Калінаўкі]], [[Пётр з Ганёндза]], [[Павел з Візны]], [[Пётр Гезка]], [[Марцін Чаховіц]], [[Лаўрэнцій Крышкоўскі]], [[Сымон Будны]], [[Васіль Цяпінскі]], [[Пётр Бластус Кміта]]