Дрысвяты (аграгарадок): Розніца паміж версіямі
[дагледжаная версія] | [дагледжаная версія] |
дрНяма тлумачэння праўкі |
ілюстрацыя |
||
Радок 1: | Радок 1: | ||
⚫ | |||
{{НП-Беларусь |
{{НП-Беларусь |
||
|статус = Вёска |
|статус = Вёска |
||
Радок 65: | Радок 66: | ||
|add3 = |
|add3 = |
||
}} |
}} |
||
⚫ | |||
[[Выява:Пакланнее Вешчуноў.jpg|250px|thumb|Пакланенне Вешчуноў. 16 — 17 ст. Дошка, яечная тэмпера]] |
|||
'''Дрысвяты''' — вёска ў складзе [[Відзаўскі сельсавет|Відзаўскага сельсавета]] [[Браслаўскі раён|Браслаўскага раёна]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]], на паўднёва-ўсходнім беразе возера [[Возера Дрысвяты|Дрысвяты (Друкшай)]]. За 32 км на паўднёвы захад ад [[Браслаў|Браслава]]. |
'''Дрысвяты''' — вёска ў складзе [[Відзаўскі сельсавет|Відзаўскага сельсавета]] [[Браслаўскі раён|Браслаўскага раёна]] [[Віцебская вобласць|Віцебскай вобласці]], на паўднёва-ўсходнім беразе возера [[Возера Дрысвяты|Дрысвяты (Друкшай)]]. За 32 км на паўднёвы захад ад [[Браслаў|Браслава]]. |
||
Радок 76: | Радок 78: | ||
[[Image:Drysviaty plan 17-18 cc.jpg|thumb|Шведскі план астраўной часткі Дрыствят (сяр. 17 ст.)]] |
[[Image:Drysviaty plan 17-18 cc.jpg|thumb|Шведскі план астраўной часткі Дрыствят (сяр. 17 ст.)]] |
||
Востраў Замак злучаўся з берагам возера двума мастамі, якія згадваюцца ў шэрагу гістарычных крыніц. У 1622 мястэчка на востраве згарэла і было адноўлена на беразе. Пэўны час будаваліся дамы і на востраве. У |
Востраў Замак злучаўся з берагам возера двума мастамі, якія згадваюцца ў шэрагу гістарычных крыніц. У 1622 мястэчка на востраве згарэла і было адноўлена на беразе. Пэўны час будаваліся дамы і на востраве. У 1655—1656 гг. падчас [[Вайна Расіі з Рэччу Паспалітай, 1654-1667|Патопу]] мястэчка было занята шведскім аддзелам капітана Юхана фон Уленброка, а на ўмовах падпісанага ў Браславе Акта падданства Швецыі нават лічылася часткай Шведскай кароны. У 1682 [[дзяржаўца]] Дрысвят [[вялікі гетман літоўскі]] [[К. Я. Сапега]] загадаў перанесці ўсе будынкі мяшчан на востраве «''да плацаў сваіх''» у мястэчку. Інвентар [[1722]] яшчэ згадвае на востраве «''двор стары і збудаванняў гаспадарчых 18 з садам нямалым, астраколам абнесены''», пададзена апісанне рэшткаў замка. У мястэчку названа плошча Рынак, які быў з трох бакоў забудаваны, вуліцы Крывая, Залужа, вуліцы ад плябаніі і ад пл. Рынак да маста. У мястэчку меліся 52 дамы, 25 корчмаў (11 піўных і 14 гарэлачных), касцёл, плябанія, царква. Дрысвятам належала 40 валок зямлі, 42 агародных пляца. Налічвалася 350—400 жыхароў, якія займаліся ў асноўным сельскай гаспадаркай, рыбалоўствам, гандлем. Мелася ўсяго тры рамеснікі — кравец, мяснік і півавар. У [[1762]] у мястэчку 39 [[дым]]оў. Па дакументах 17—18 ст. вядомы Дрысвяцкі ключ як частка Віленскай эканоміі. У 18 ст. гэта вялізная тэрыторыя ад [[возера Дзісна]] на поўдні да азёраў [[возера Струста|Струста]] і [[возера Снуды|Снуды]] на поўначы. Меліся 135 вёсак, 667 дымоў, 16 тыс. дзесяцін зямлі. |
||
Да канца 18 ст. Дрысвяты былі дзяржаўным уладаннем і аддаваліся ў часовае трыманне ваяводам віленскім. Дзяржаўцамі гэтых уладанняў былі пераважна прадстаўнікі [[род Радзівілаў|роду Радзівілаў]]. Сярод іх крыніцы згадваюць Мікалая (1470—1522), Крыштафа (1547—1603), Караля («Пане Каханку»; 1734—1790). У канцы 17 ст. дзяржаўцам быў вялікі гетман літоўскі і ваявода віленскі К. Я. Сапега. Адміністрацыйна-судовае кіраванне ў Дрысвятах ад імя дзяржаўцы ажыццяўляў намеснік. У 1780 Дрысвяцкі ключ перайшоў у прыватную ўласнасць Радзівілаў (у якасці кампенсацыі за 2 млн злотых, якія дзяржаўны скабр быў вінен магнатам). Ад Радзівілаў Дрысвяты ў 1790 набывае вядомы дзяржаўны дзеяч, кампазітар М. К. Агінскі. У 1794 ён прадае маёнтак і ў гэтым жа годзе ўносіць у фонд [[паўстанне Т. Касцюшкі|паўстання Т. Касцюшкі]] 118 тыс. злотых. У жніўні 1794 паўстанцкі атрад пад камандаваннем М. Агінскага дзейнічае непадалёку ад Дрысвятаў. Пры падаўленні паўстання мястэчка было разрабавана і спалена. Паводле люстрацыі 1794 тут налічвалася 45 дымоў. У канцы 18 ст. існавала парафіяльная школа (1781 — 15 вучняў, 1782 — 19). У 19 ст. Дрысвяты — цэнтр воласці Браслаўскага павета Віленскай губерніі, з 1843 Новааляксандраўскага павета Ковенскай губерніі. Дрысвяцкі ключ распаўся на шэраг дробных маёнткаў. У 1794—1865 Дрысвятамі валодалі Лапацінскія. За ўдзел у паўстанні 1863—1864 гадоў Г. Лапацінская была выслана ў Тамбоўскую губернію, а яе маёмасць распрададзена. 3 1865 уладальнікам Дрысвятаў стаў рыжскі губернатар А. Эцінген, у пачатку 20 ст. маёнткам валодалі бароны Гільдэнбанды. У канцы 19 ст. у мястэчку 205 жыхароў. |
Да канца 18 ст. Дрысвяты былі дзяржаўным уладаннем і аддаваліся ў часовае трыманне ваяводам віленскім. Дзяржаўцамі гэтых уладанняў былі пераважна прадстаўнікі [[род Радзівілаў|роду Радзівілаў]]. Сярод іх крыніцы згадваюць Мікалая (1470—1522), Крыштафа (1547—1603), Караля («Пане Каханку»; 1734—1790). У канцы 17 ст. дзяржаўцам быў вялікі гетман літоўскі і ваявода віленскі К. Я. Сапега. Адміністрацыйна-судовае кіраванне ў Дрысвятах ад імя дзяржаўцы ажыццяўляў намеснік. У 1780 Дрысвяцкі ключ перайшоў у прыватную ўласнасць Радзівілаў (у якасці кампенсацыі за 2 млн злотых, якія дзяржаўны скабр быў вінен магнатам). Ад Радзівілаў Дрысвяты ў 1790 набывае вядомы дзяржаўны дзеяч, кампазітар М. К. Агінскі. У 1794 ён прадае маёнтак і ў гэтым жа годзе ўносіць у фонд [[паўстанне Т. Касцюшкі|паўстання Т. Касцюшкі]] 118 тыс. злотых. У жніўні 1794 паўстанцкі атрад пад камандаваннем М. Агінскага дзейнічае непадалёку ад Дрысвятаў. Пры падаўленні паўстання мястэчка было разрабавана і спалена. Паводле люстрацыі 1794 тут налічвалася 45 дымоў. У канцы 18 ст. існавала парафіяльная школа (1781 — 15 вучняў, 1782 — 19). У 19 ст. Дрысвяты — цэнтр воласці Браслаўскага павета Віленскай губерніі, з 1843 Новааляксандраўскага павета Ковенскай губерніі. Дрысвяцкі ключ распаўся на шэраг дробных маёнткаў. У 1794—1865 Дрысвятамі валодалі Лапацінскія. За ўдзел у паўстанні 1863—1864 гадоў Г. Лапацінская была выслана ў Тамбоўскую губернію, а яе маёмасць распрададзена. 3 1865 уладальнікам Дрысвятаў стаў рыжскі губернатар А. Эцінген, у пачатку 20 ст. маёнткам валодалі бароны Гільдэнбанды. У канцы 19 ст. у мястэчку 205 жыхароў. |
||
Радок 100: | Радок 102: | ||
== Літаратура == |
== Літаратура == |
||
* Дрысвяты // Памяць : Браслаўскі раён : гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / рэдкал. К. В. Велічковіч і інш. — Мн., 1998. — С. 676—678. |
* Дрысвяты // Памяць : Браслаўскі раён : гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / рэдкал. К. В. Велічковіч і інш. — Мн., 1998. — С. 676—678. |
||
* Катлярчук, А. Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. |
* Катлярчук, А. Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — Вільня, 2007. — С. 78-79. |
||
* Кузняцоў, С. На скрыжыванні трох граніц / С. Кузняцоў // Звязда. — 2005. — 27.9., 28.9. |
* Кузняцоў, С. На скрыжыванні трох граніц / С. Кузняцоў // Звязда. — 2005. — 27.9., 28.9. |
||
* Шпакоўская Г. Дрысвяты / Г. Шпакоўская // Народнае слова. — 2006. — 16.9. |
* Шпакоўская Г. Дрысвяты / Г. Шпакоўская // Народнае слова. — 2006. — 16.9. |
Версія ад 20:42, 24 снежня 2011
Вёска
Дрысвяты
| ||||||||||||||
Дрысвяты — вёска ў складзе Відзаўскага сельсавета Браслаўскага раёна Віцебскай вобласці, на паўднёва-ўсходнім беразе возера Дрысвяты (Друкшай). За 32 км на паўднёвы захад ад Браслава.
Гісторыя
Паводле археалагічных даследаванняў, паселішча ўзнікла на цяперашнем востраве Замак (пл. 0,26 км²), дзе захаваліся гарадзішча, селішча і культурны пласт сярэднявечнага горада. Першапачаткова гарадзішча днепра-дзвінскай культуры. У 11—13 ст. Дрысвяты верагодна з'яўляліся ўмацаваным пунктам на паўночна-заходняй мяжы Полацкай зямлі, невялікім горадам пры крэпасці. Матэрыялы раскопак сведчаць аб даволі высокім узроўні рамеснай вытворчасці, гандлёвых сувязях, знойдзена праселка з кірылічным надпісам.
Назва вёскі паходзіць ад назвы возера. Чаргаванне гукаў «д» і «р» некаторыя даследчыкі звязваюць з фіна-угорскай асновай і перакладаюць як «возера», «вада». Магчыма, назва ўтварылася шляхам трансфармацыі літоўскіх слоў driektis — выцягнутае, расцягнутае, ці drutas — вялікі, шырокі. К. Буга не выключаў, што тапонім паходзіць ад славянскага дрыва — крывавы. У 19 ст., у час русіфікацыі краю, узнікла версія, што назва возера і адпаведна вёскі паходзіць ад слоў тры святыя, нават было створана паданне, што вял. княгіня Алена Іванаўна пабудавала на востраве храм у імя трох свяціцеляў: св. Васіля Вялікага, Рыгора Багаслова і Іаана Златавуста, некаторых тагачасныя выданні пачалі пісаць назву ў форме Трысвяты. У крыніцах паселішча згадваецца пад назвамі Дрысвет, Дрысват, Дрысвата, Ісдрысвата, Дрысвяты.
Упершыню згадвацца ў пач. 15 ст. (1402, 1413) у ВКЛ. На гарадзішчы тады існаваў замак, побач размяшчалася паселішча. Паводле некаторых меркаванняў, што ў Дрысвятах, дзе існаваў вялікакняскі двор, спыняўся фландрскі падарожнік і дыпламат Жыльбер дэ Лануа. У 1517 праз Дрысвяты з пасольствам у Маскву праязджаў дыпламат і падарожнік С. Герберштэйн. 3 16 ст. Дрысвяты згадваюцца як «место», т.б. горад. У фундацыйным акце Жыгімонта Старога ад 6.2.1514 загадвалася: «воеводе… Виленскому пану Миколаю Радивилу державцы Дрысвяцкому, абы збудовал церков Матки Божое набожества светого рымского костёла в месте… Дрысвяцком». 3 Дрысвяцкага касцёла паходзіць вядомы абраз «Пакланенне вешчуноў» (пач. 16 ст.). У 15—16 ст. Дрысвяці замак меў даволі важнае ваеннае значэнне і часта цярпеў ад ваенных дзянняў. Дрысвяты і наваколле мелі статус асобнай тэрытарыяльнай адзінкі — замкавай воласці, якая непасрэдна падпарадкоўвалася ваяводзе віленскаму. На поўнач і ўсход ад мястэчка размяшчаліся гаспадаркі баяраў, якія атрымлалі зямельныя надзелы яшчэ ў часы Вітаўта за абавязак несці ваенную службу. Многія з баярскіх гаспадарак далі пачатак сучасным вёскам у наваколлі Дрысвятаў (Станкавічы, Пашавічы, Бейнары, Анісімавічы і інш.). Пасля адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформы 1565—1566 гадоў Дрысвяты ўвайшлі ў склад Браслаўскага павета.
Востраў Замак злучаўся з берагам возера двума мастамі, якія згадваюцца ў шэрагу гістарычных крыніц. У 1622 мястэчка на востраве згарэла і было адноўлена на беразе. Пэўны час будаваліся дамы і на востраве. У 1655—1656 гг. падчас Патопу мястэчка было занята шведскім аддзелам капітана Юхана фон Уленброка, а на ўмовах падпісанага ў Браславе Акта падданства Швецыі нават лічылася часткай Шведскай кароны. У 1682 дзяржаўца Дрысвят вялікі гетман літоўскі К. Я. Сапега загадаў перанесці ўсе будынкі мяшчан на востраве «да плацаў сваіх» у мястэчку. Інвентар 1722 яшчэ згадвае на востраве «двор стары і збудаванняў гаспадарчых 18 з садам нямалым, астраколам абнесены», пададзена апісанне рэшткаў замка. У мястэчку названа плошча Рынак, які быў з трох бакоў забудаваны, вуліцы Крывая, Залужа, вуліцы ад плябаніі і ад пл. Рынак да маста. У мястэчку меліся 52 дамы, 25 корчмаў (11 піўных і 14 гарэлачных), касцёл, плябанія, царква. Дрысвятам належала 40 валок зямлі, 42 агародных пляца. Налічвалася 350—400 жыхароў, якія займаліся ў асноўным сельскай гаспадаркай, рыбалоўствам, гандлем. Мелася ўсяго тры рамеснікі — кравец, мяснік і півавар. У 1762 у мястэчку 39 дымоў. Па дакументах 17—18 ст. вядомы Дрысвяцкі ключ як частка Віленскай эканоміі. У 18 ст. гэта вялізная тэрыторыя ад возера Дзісна на поўдні да азёраў Струста і Снуды на поўначы. Меліся 135 вёсак, 667 дымоў, 16 тыс. дзесяцін зямлі.
Да канца 18 ст. Дрысвяты былі дзяржаўным уладаннем і аддаваліся ў часовае трыманне ваяводам віленскім. Дзяржаўцамі гэтых уладанняў былі пераважна прадстаўнікі роду Радзівілаў. Сярод іх крыніцы згадваюць Мікалая (1470—1522), Крыштафа (1547—1603), Караля («Пане Каханку»; 1734—1790). У канцы 17 ст. дзяржаўцам быў вялікі гетман літоўскі і ваявода віленскі К. Я. Сапега. Адміністрацыйна-судовае кіраванне ў Дрысвятах ад імя дзяржаўцы ажыццяўляў намеснік. У 1780 Дрысвяцкі ключ перайшоў у прыватную ўласнасць Радзівілаў (у якасці кампенсацыі за 2 млн злотых, якія дзяржаўны скабр быў вінен магнатам). Ад Радзівілаў Дрысвяты ў 1790 набывае вядомы дзяржаўны дзеяч, кампазітар М. К. Агінскі. У 1794 ён прадае маёнтак і ў гэтым жа годзе ўносіць у фонд паўстання Т. Касцюшкі 118 тыс. злотых. У жніўні 1794 паўстанцкі атрад пад камандаваннем М. Агінскага дзейнічае непадалёку ад Дрысвятаў. Пры падаўленні паўстання мястэчка было разрабавана і спалена. Паводле люстрацыі 1794 тут налічвалася 45 дымоў. У канцы 18 ст. існавала парафіяльная школа (1781 — 15 вучняў, 1782 — 19). У 19 ст. Дрысвяты — цэнтр воласці Браслаўскага павета Віленскай губерніі, з 1843 Новааляксандраўскага павета Ковенскай губерніі. Дрысвяцкі ключ распаўся на шэраг дробных маёнткаў. У 1794—1865 Дрысвятамі валодалі Лапацінскія. За ўдзел у паўстанні 1863—1864 гадоў Г. Лапацінская была выслана ў Тамбоўскую губернію, а яе маёмасць распрададзена. 3 1865 уладальнікам Дрысвятаў стаў рыжскі губернатар А. Эцінген, у пачатку 20 ст. маёнткам валодалі бароны Гільдэнбанды. У канцы 19 ст. у мястэчку 205 жыхароў.
У 1-ю сусветную вайну восенню 1915 паселішча акупіравана на кароткі тэрмін немцамі, вызвалена расійскімі войскамі і з'яўлялася прыфрантавым мястэчкам. У час баявых дзеянняў амаль цалкам разбурана. У 1918—1919 дзейнічаў валасны ваенна-рэвалюцыйны камітэт. У ліпені 1920 Дрысвяты былі заняты часцямі Чырвонай Арміі пад камандаваннем Г. Гая. У 1920—1930-я Дрысвяты — цэнтр гміны Браслаўскага павета, 74 дамы, 375 жыхароў (1931). У гады Вялікай Айчыннай вайны ў наваколлі дзейнічала Дрысвяцкая брыгада Арміі Краёвай. Вызвалены 10.7.1944 г. 517-м стралковым палком 166 сд 1-га Прыбалтыйскага фронту.
У 1952—1953 па ініцыятыве суседніх калгасаў Беларусі, Літвы і Латвіі ў Дрысвятах пабудавана ГЭС «Дружба народаў». Урачысты пуск станцыі адбыўся 19.7.1953. У 1971 годзе 99 гаспадарак, 275 жыхароў. У 1995—142 двары, 376 жыхароў. Быў цэнтрам сельсавета. Цэнтр саўгаса «Авангард».
Культура
Маюцца сярэдняя школа, клуб, бібліятэка, фельчарска-акушэрскі пункт, аддзяленне сувязі, 2 крамы.
Шмат паданняў звязаны з востравам Замак. Па водле аднаго з іх, замак і мястэчка былі знішчаны ў час вайны са шведамі. Перад гэтым усё самае каштоўнае схавалі ў падзямеллі пад замкам. 3 таго часу нікому не ўдавалася пабываць там.
Выдатныя мясціны
- Селішча і гарадзішча на востраве Замак
- грунтавы могільнік ва ўрочышчы Пашавічы
- рэшткі парка 19 ст.
- Петра-Паўлаўская царква (1908, арх. А. Шпакоўскі)
- Дрысвяцкі Петра-Паўлаўскі касцёл (1929, арх. Л. Вітан-Дубейкаўскі)
- рэшткі абарончых умацаванняў 1-й сусветнай вайны
Літаратура
- Дрысвяты // Памяць : Браслаўскі раён : гісторыка-дакументальныя хронікі гарадоў і раёнаў Беларусі / рэдкал. К. В. Велічковіч і інш. — Мн., 1998. — С. 676—678.
- Катлярчук, А. Швэды ў гісторыі й культуры беларусаў. — Вільня, 2007. — С. 78-79.
- Кузняцоў, С. На скрыжыванні трох граніц / С. Кузняцоў // Звязда. — 2005. — 27.9., 28.9.
- Шпакоўская Г. Дрысвяты / Г. Шпакоўская // Народнае слова. — 2006. — 16.9.
- Шыдлоўскі К. Дрысвяты / К. Шыдлоўскі // Браслаўская звязда. — 1992. — 22.1., 29.1., 1.2., 5.2., 19.2., 22.2., 26.2.