Аляксей Нічыпаравіч Карпюк

Аляксей Нічыпаравіч Карпюк
Асабістыя звесткі
Дата нараджэння	14 красавіка 1920(1920-04-14)
Месца нараджэння	Страшэва[d], Гміна Грудак, Беластоцкі павет, Падляскае ваяводства, Польшча
Дата смерці	14 ліпеня 1992(1992-07-14) (72 гады)
Месца смерці	Гродна, Гродзенская вобласць, Беларусь
Грамадзянства	Беларусь
Альма-матар	Навагрудскае педагагічнае вучылішча[d] (1941) Гродзенскі педагагічны інстытут (1949)
Месца працы	Гродзенскі педагагічны інстытут Гродзенская праўда Літаратура і мастацтва Інтурыст[d]
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	пісьменнік
Мова твораў	беларуская
Грамадская дзейнасць
Партыя	КПСС Беларускі народны фронт «Адраджэнне»
Член у	ЗБС Бацькаўшчына
Узнагароды
Цытаты ў Вікіцытатніку

Аляксей Карпюк (14 красавіка 1920, в. Страшава каля Гарадка, цяпер Беластоцкае ваяводства, Польшча — 14 ліпеня 1992, Гродна) — беларускі пісьменнік, грамадскі дзеяч. Узнагароджаны ордэнамі Чырвонага Сцяга, Айчыннай вайны I і II ступені, медалямі і залатым крыжам польскага ордэна «Віртуці Мілітары». Заслужаны работнік культуры БССР (1980). Лаўрэат Літаратурнай прэміі СП БССР імя І. Мележа (1986) за кнігу «Сучасны канфлікт»..

Біяграфічныя звесткі

Нарадзіўся ў сялянскай сям’і, бацька быў сябрам КПЗБ. У 1934 годзе скончыў сямігодку і ў 1938—1939 гадах вучыўся ў польскай гімназіі ў Вільні, пасля яе закрыцця, у 1939—1941 гадах — у Навагрудскім педагагічным вучылішчы (разам з У. Калеснікам). У гады нямецка-фашысцкай акупацыі ўваходзіў у склад падпольнай дыверсійнай групы. Падчас адной з дыверсій на чыгунцы (канец 1942 года) быў арыштаваны і адпраўлены ў беластоцкую турму, а адтуль у канцлагер Штутгоф, што адаб’ецца на яго далейшай біяграфіі. Увосень 1943 года ўцёк з лагера і прыняў удзел у партызанскай барацьбе. У 1944 быў камандзірам партызанскага атрада імя К. Каліноўскага на Гродзеншчыне. У 1944—1945 гадах служыў у Савецкай Арміі, удзельнічаў у баях на тэрыторыі Польшчы і Германіі. Двойчы паранены, інвалід II групы. У 1947 годзе ўступіў у КПСС. Скончыў аддзяленне англійскай мовы Гродзенскага педагагічнага інстытута (1949).

Працаваў загадчыкам Сапоцкінскага РАНА (1949—1951), дырэктарам Біскупцкай сямігадовай школы Ваўкавыскага раёна (1951—1953). У друку дэбютаваў у 1953 годзе аповесцю «У адным інстытуце». Член Саюза пісьменнікаў СССР з 1953 года. Працаваў у Гродзенскім педінстытуце (1953—1955), у абласной газеце «Гродзенская праўда» (1955—1957), уласным карэспандэнтам газеты «Літаратура і мастацтва». У 1961 скончыў Вышэйшыя літаратурныя курсы ў Маскве. З 1961 года — загадчык агенцтва «Інтурыст» (Гродна), з 1965 года — сакратар Гродзенскага абласнога аддзялення СП БССР, з 1970 года — упаўнаважаны УААП па вобласці, у 1977—1981 гадах — дырэктар Рэспубліканскага музея атэізму і гісторыі рэлігіі ў Гродна (адзін з самых нацыянальных па духу музеяў Беларусі ў савецкія часы). З 1978 года — зноў сакратар Гродзенскага аддзялення СП БССР, у другой палове 1980-х гадоў актыўна ўдзельнічае ў грамадскім жыцці Гродна: адзін з актывістаў БНФ, адзін з заснавальнікаў ЗБС «Бацькаўшчыны», меў цесныя кантакты з клубам «Паходня».

Творчасць

А. Карпюк вядомы як аўтар твораў пра жыццё Заходняй Беларусі ў першай палове XIX стагоддзя — тэме, якая дазваляла ва ўмовах савецкай цэнзуры раскрываць некаторыя старонкі нацыянальнай гісторыі (аповесць «Данута», раман-быль «Вершалінскі рай» і інш.). Вакол А. Карпюка ў Гродне ў 1960—1970-х гадах узнік своеасаблівы клуб вольнадумнай інтэлігенцыі. У розныя часы з гэтым асяродкам кантактавалі Васіль Быкаў, Данута Бічэль-Загнетава, Вольга Іпатава, Браніслаў Ржэўскі. А. Карпюк падтрымліваў кантакты з пісьменнікамі-дысідэнтамі ў СССР. Сам А. Карпюк пашыраў забароненую ў БССР літаратуру, ліставаўся з А. Салжаніцыным, які перадаў яму для магчымай публікацыі сваю п’есу «Свеча на ветру» і апавяданні «Правая кисть» і «Как жаль!»; кантактаваў з сям’ёй Геніюшаў. Тэлефонныя размовы А. Карпюка пачалі праслухоўваць, у яго кватэры рабіліся тайныя вобыскі. Аднойчы нехта папярэдзіў пра мяркуемы вобыск — тады Карпюк знішчыў лісты А. Салжаніцына, самвыдат (напрыклад, раман Я. С. Гінзбург «Крутой маршрут» і г.д.). Паводле ўспамінаў жонкі Карпюка, «нелегальную прадукцыю… ўначы склалі і ўтапілі, … але нешта і захавалася».

20 чэрвеня 1969 года старшыня КДБ СССР Ю. Андропаў накіраваў у ЦК КПСС сакрэтны ліст, дзе гаварылася: «Комитет государственной безопасности Белоруссии располагает данными о политически нездоровых настроениях белорусских писателей — члена КПСС Карпюка и Быкова… Карпюк нелегально распространяет среди своих знакомых различные пасквили в виде книги Гинзбурга-Аксёнова „Крутой маршрут“ и другие. Отрицательно воздействует на молодёжь… Комитетом госбезопасности Белоруссии с санкции ЦК компартии республики готовятся мероприятия, направленные на предотвращение возможных враждебных акций названных лиц». 21 красавіка 1972 года А. Карпюк быў выключаны з КПСС па абвінавачванні ў нацыяналізме, кулацкім паходжанні, хлусні пра сваё мінулае — лагерныя дакументы (цяпер на месцы гэтага лагера, які знаходзіцца на тэрыторыі Польшчы, створаны музей) былі сфальсіфікаваны афіцэрамі КГБ Фаміным і Клімовічам. У 1970—1972 гадах не мог нідзе ўладкавацца на працу. А. Карпюк прабіваўся да П. Машэрава, і той дапамог яму — у красавіку 1973 года А. Карпюку далі вымову (за выступы супраць афіцыйнай палітыкі партыі) і аднавілі ў партыі. Назіранні за А. Карпюком усё адно працягваліся, але, як сведчаць сучаснікі, «не было ніводнага якога-небудзь прадстаўнічага пісьменніцкага форуму ў Беларусі, дзе б не выступаў Карпюк… ён не саромеўся казаць праўду», «не было ни одного собрания в Союзе писателей, на котором не выступил бы Карпюк и не „врезал“ бы по первое число какому-нибудь освиневшему главначпупсу — партийному или литературному». Сын А.Карпюка Іван напісаў у маі 1976 ліст, адрасаваны Андропаву, дзе гаварылася, што яму, выдатніку МІФІ, не даюць уладкавацца на працу, бо на ім нейкае таўро.

У 1989 годзе А. Карпюк актыўна праяўляе сябе як публіцыст — публікуе шэраг артыкулаў са сваёй трактоўкай, далёкай ад афіцыёзнай ацэнкі, падзей 1939 года. Бюро Гродзенскага абкаму КПБ прымае спецыяльную пастанову пра гэтыя артыкулы, дзе сцвярджаецца, што «Карпюком субъективно, односторонне показана освободительная миссия Красной Армии в сентябре 1939 года, по-своему трактуется отношение жителей к воинам и ход коллективизации в 40-50-е годы». Менавіта гэтая пастанова стала падставаю для напісання Васілём Быкавым артыкула ў абарону Карпюка. А.Карпюк стаў аб’ектам нападак у часопісе «Политический собеседник», дзе пра яго былі пададзеныя фальшывыя звесткі. Карпюк падаў у суд на аўтара артыкула і 2 красавіка 1991 года выйграў працэс. Вярхоўны Суд БССР 12 ліпеня 1991 года пацвердзіў асноўныя пункты судовага выраку. 5 красавіка 1991 года Карпюк выйшаў з КПСС, матывуючы гэта тым, што «разуверыўся ў прынцыпах марксізму-ленінізму ды прыйшоў да высновы, што ідэі яго ўтапічныя, …прыдуманыя бюракратамі ў кабінэтах», але партыйны білет пакінуў сабе «на памяць аб летуценьнях сваёй маладосьці».

Творы

Выйшлі кнігі аповесцей і апавяданняў «Дзве сасны» (1958), «Данута» (1960), «Мая Гродзеншчына» (нарыс, 1960), «Пушчанская адысея» (1964), «Чаго мы варты» (бібліятэка газеты «Голас Радзімы», 1970), «След на зямлі: Скарбы і здабыткі маёй Гродзеншчыны» (1972), «Вершалінскі рай» (1974), «Ольга Корбут» (1977), «Свежая рыба» (1978), «Партрэт» (1983), «Сучасны канфлікт» (1985), «Дзве сястры» (казка, 1986), раман «Карані» (1988). У 1991 годзе напісаў аповесць «Белая дама», дзе ўзнавіў падзеі беларускай гісторыі часоў ВКЛ. Выбраныя творы ў 2 тамах выйшлі у 1980 і 1990—1991 гадах, а таксама Выбраныя творы (2007) у серыі «Беларускі кнігазбор».

Ушанаванне памяці

• Імя А. Н. Карпюка носіць адна з вуліц Гродна
• Мемарыяльная шыльда усталяваная на будынку № 49 па вуліцы Элізы Ажэшкі ў Гродне

Дакументы

• ANH. F-3 (Аляксей Карпюк);
• Центр Хранения Современной Документации. Фонд 5, опись 61, ед. хранения 8182 (ролик № 009867).
• Постановление Бюро Гродненского обкома КПБ "Об обращении и письмах ветеранов войны и труда в обком КПБ на публикации А. Н. Карпюка в газете «Гродненская гравда» // Гродненская правда 23.12.1989;

Крыніцы

• Быков В. В железной раковине // Литературная газета. № 14, 04.06.1990;
• Леденеев Я. Истина дороже всего // Политический собеседник. 1990, № 10;
• Бабич Д. Он был в России больше, чем поэт… 14 малоизвестных фактов из жизни Ю. В. Андропова // Комсомольская правда. 16.10.1992;
• Бабич Д. Как «жучки» точили книги Быкова // Комсомольская правда. 16.02.1993;
• Тарас В. На острове воспоминаний // Нёман. 1998, № 5;
• Каментар-інтэрвію з Карпюком да артыкула ў «Гродненской правде» за 23 снежня 1989 году // Рэанімова. 1990, № 1 (7).

Літаратура

• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 4: Кадэты — Ляшчэня / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (галоўны рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн. : БелЭн, 1997. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0041-2.
• Карпюк Аляксей // Беларускія пісьменнікі (1917—1990): Даведнік / Склад. А. К. Гардзіцкі. Нав. рэд. А. Л. Верабей. — Мн.: Мастацкая літаратура, 1994. — 653 с.: іл. — ISBN 5-340-00709-X.
• Дэмакратычная апазіцыя Беларусі. 1956—1991 гг. Персанажы і кантэксты. Рэд. А. Дзярновіч. — Мн., 1999. ISBN 985-6374-08-1
• У «Беларускім кнігазборы» выйшаў зборнік твораў Аляксея Карпюка(недаступная спасылка) // Наша Ніва on-line: Культура / 16:46, 5 лютага 2008.
• Карпюк Аляксей // Беларускія пісьменнікі: Біябібліяграфічны слоўнік. У 6 т. / пад рэд. А. І. Мальдзіса. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 1992—1995.

Спасылкі

• Карпюк А. З гісторыі гродзенскага моста, 1392—1944 Архівавана 15 сакавіка 2008. (: эсэ) // «Беларусь», 1983, № 2, с. 22-25. — Эл. рэсурс harodnia.com
• Памятная шыльда на доме № 49 па вуліцы Элізы Ажэшкі ў Горадн