Аляксей Яўлампавіч Туранкоў

Аляксей Яўлампавіч Туранкоў
Асноўная інфармацыя
Дата нараджэння	21 студзеня 1886(1886-01-21)
Месца нараджэння	Санкт-Пецярбург, Расійская імперыя або Беларусь
Дата смерці	27 верасня 1958(1958-09-27) (72 гады)
Месца смерці	Мінск, БССР, СССР
Месца пахавання	Вайсковыя могілкі
Краіна	СССР
Месца працы	Выдавецтва школьных падручнікаў і літаратуры для моладзі
Музычная дзейнасць
Прафесіі	кампазітар
Узнагароды
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Аляксе́й Яўла́мпавіч Туранко́ў (9 (21) студзеня 1886, Санкт-Пецярбург, Расія — 27 верасня 1958, Мінск) — беларускі кампазітар.

Біяграфія

Аляксей Туранкоў у моладасці

З шматдзетнай сям’і дворніка. У 1892 годзе пасля раптоўнай смерці бацькі трапіў у гарадскі прытулак для дзяцей-сірот. У 1895 годзе — у школу т. зв. «салдацкіх дзяцей» пры адным з армейскіх палкоў, дзе вучыўся граць на духавых інструментах, скрыпцы і фартэпіяна. Быў прыхаджанінам палкавой царквы, спяваў у царкоўным хоры. У 1901 годзе (па рэкамендацыі рэгента) накіраваны на трохгадовыя курсы па падрыхтоўцы рэгентаў пры Імператарскай Прыдворнай пеўчай капэле, вывучаў музычна-тэарэтычныя прадметы (гармонію і контрапункт) у А. К. Лядава, наведваў рэгенцкі курс М. А. Сакалова. Адначасова залічаны ў школу прапаршчыкаў. У 1904—1909 гадах  радавым салдатам адбываў вайсковую павіннасць. У 1909—1911 гадах зарабляў прыватнымі ўрокамі, спяваў у рэстаранах і царкоўным хоры. Страціў усіх родных — маці, 8 братоў і сясцёр. У 1911 годзе паступіў у Пецярбургскую кансерваторыю на кампазітарскі курс А. К. Лядава, але неўзабаве пакінуў яе, бо не меў сродкаў плаціць за навучанне. Уладкаваўся альтыстам у першакласны сімфанічны аркестр Паўлаўска (цяпер тэрыторыя Пушкінскага раёна Санкт-Пецярбурга) пад кіраўніцтвам кампазітара і дырэктара Пецярбургскай кансерваторыі А. К. Глазунова. Пры падтрымцы апошняга зноў паступіў (з правам бясплатнага навучання) на кампазітарскае аддзяленне кансерваторыі. У 1914 годзе мабілізаваны на фронт.

Дэмабілізаваўся ў Гомелі, дзе ў 1918—1919 гадах удзельнічаў у заснаванні музычнай школы і Народнай кансерваторыі (у 1920 годзе ператворана ў Дзяржаўную музычную школу 1-й і 2-й ступені, у 1921 — у Дзяржаўны музычны тэхнікум), працаваў у гарадскім сімфанічным аркестры, загадваў музычнай секцыяй гарадскога аддзела народнай адукацыі, кіраваў самадзейнымі харавымі калектывамі. У 1934 годзе пераехаў у Мінск, працаваў артыстам аркестра радыёкамітэта, альтыстам у сімфанічным аркестры. У 1938 годзе быў абраны дэпутатам Вярхоўнага Савета БССР першага склікання. Атрымаў ганаровае званне Заслужаны дзеяч мастацтваў БССР (1940).

28 чэрвеня 1941 года пры спробе пакінуць горад разам з жонкай (В. І. Фалькоўскай) абстраляны нямецкім дэсантам. Жонка загінула, ён, паранены, вярнуўся дамоў, жыў у цешчы (медсястры Н. М. Фалькоўскай). У 1941—1944 гадах працаваў у Выдавецтве школьных падручнікаў і літаратуры для моладзі ў Менску і выдавецтве Канстанціна Езавітава ў Рызе. У 1943 годзе пабраўся шлюбам з Ксеніяй Якаўлеўнай Ваўчок.

Падчас няўдалай аперацыі па вываду кампазітара з горада да партызан быў схоплены і расстраляны сувязны партызанскага атрада. За гэта Туранкоў арыштаваны 22 чэрвеня 1944 года ў Мінску. Асуджаны пазасудовым органам НКУС 23.6.1945 года як «памагаты нямецкіх акупантаў» да 10 гадоў ППК і 5 гадоў пазбаўлення правоў з канфіскацыяй маёмасці. Этапаваны ў адзін з канцлагераў ГУЛАГа, дзе, паводле сведчання Антона Царанкова, ледзь не загінуў ад голаду. Вызвалены, напэўна, да 1947 года. Паводле іншых звестак, знаходзіўся ў лагерах да 14 жніўня 1954 года. Рэабілітаваны судовай калегіяй па крымінальных справах Вярхоўнага суда БССР 21.10.1959 года.

Пахаваны на Вайсковых могілках Мінска.

Творчасць

Адзін з пачынальнікаў жанраў масавай песні, хору, раманса ў беларускай музыцы. Аўтар опер «Кветка шчасця» (лібрэта Вольгі Барысевіч, Петруся Броўкі і Пятра Глебкі, пастаўлена ў 1939 годзе), «Яснае світанне», балета «Лясная казка». Напісаў музыку да многіх драматычных спектакляў («Пінская шляхта» і інш.) і кінафільмаў. Аўтар апрацоўкі беларускіх народных песень.

Асаблівае значэнне ў яго творчасці мае опера «Кветка шчасця», якая вызначаецца паэтычнасцю, лірызмам, сувяззю з нацыянальным музычным фальклорам, дакладнасцю музычных характарыстык у абмалёўцы вобразаў, дасціпным народным гумарам.

Літаратура

• Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі. Энцыклапедычны даведнік у 10 тамах (15 кнігах). Т. 3. Кніга 2 / Укладальнік Л. У. Маракоў. — Мн., 2005.
• Туронак Ю. Беларуская кніга пад нямецкім кантролем (1939—1944). — Мн., 2002.

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Аляксей Яўлампавіч Туранкоў
• У истоков современной белорусской композиторской школы: К 120-летию со дня рождения А. Е. Туренкова (1886—1958) Архівавана 8 снежня 2012. (руск.)