Араксі Таўмасаўна Бабаян

Араксі Таўмасаўна Бабаян
Араксі Таўмасаўна Бабаян
	арм.: Արաքսի Թովմասի Բաբայան
Дата нараджэння	5 мая 1906
Месца нараджэння	Ерэван, Эрыванскі павет[d], Эрыванская губерня, Каўказскае наместніцтва[d], Расійская імперыя;
Дата смерці	13 лютага 1993 (86 гадоў)
Месца смерці	Ерэван, Арменія;
Месца пахавання	Nubarashen Cemetery[d];
Грамадзянства	Расійская імперыя; СССР; Арменія;
Род дзейнасці	хімік
Навуковая сфера	арганічная хімія
Месца працы	Ерэванскі зоаветэрынарны інстытут[d]; Ерэванскі дзяржаўны медыцынскі ўніверсітэт імя Мхітара Герацы;
Навуковая ступень	доктар хімічных навук
Навуковае званне	прафесар[d]; акадэмік (1968);
Альма-матар	Ерэванскі дзяржаўны ўніверсітэт (1929); Нацыянальны політэхнічны ўніверсітэт Арменіі (1937);
Партыя	УКП(б);
Член у	Нацыянальная акадэмія навук Рэспублікі Арменія;
Узнагароды	;

Араксі Таўмасаўна Бабаян (арм.: Բաբայան Արաքսի Թովմասի, 5 мая 1906, Ерэван — 13 лютага 1993, Ерэван) — выбітны армянскі хімік-арганік. Заслужаны дзеяч навукі і тэхнікі Армянскай ССР (1961), акадэмік Акадэміі навук Армянскай ССР (1968, член-карэспандэнт з 1956).

Біяграфія[правіць | правіць зыходнік]

Араксі Таўмасаўна Бабаян нарадзілася 5 мая 1906 года ў Ерэване.

У 1928 годзе скончыла сельскагаспадарчы факультэт Ерэванскага дзяржаўнага ўніверсітэта, а ў 1937 годзе скончыла хімічны факультэт Ерэванскага політэхнічнага інстытута.

У 1928—1958 годах працавала ў Ерэванскім ветэрынарным інстытуце (пазней — Ерэванскі зоаветэрынарны інстытут). У 1939 годзе прапанавала спосаб сінтэзу ацэтыленавых у-гліколяў (рэакцыя Фаворскага-Бабаян). Вывучыла шчолачнае і тэрмічнае расшчапленне амоніевых салей. З 1945 года — прафесар.

У 1953 годзе адкрыла каталітычнае дзеянне салей амонію пры алкілаванні ${\ce {C^-}}$ , ${\ce {N^-}}$ , ${\ce {O^-}}$ і ${\ce {SH^-}}$ кіслот галагеналкіламі ў водна-шчолачным асяроддзі. Адкрыла тры новыя рэакцыі:

дэгідрахларыравання — расшчаплення чацвярцёвых салей амонію,
перагрупоўкі — расшчаплення (унутрымалекульнае С-алкілаванне пры нуклеафільным замяшчэнні),
цыклізацыі — расшчаплення (унутрымалекульны дыенавы сінтэз).

З 1935 года супрацоўнік Хімічнага інстытута Армянскага філіяла АН СССР (з 1957 года Інстытут арганічнай хіміі Акадэміі навук Армянскай ССР).

У 1942—1955 гадах — загадчык кафедрай хіміі Ерэванскага медыцынскага ўніверсітэта. У 1949—1953 гадах намеснік дырэктара па навуцы, у 1955—1957 гадах — кіруючы сектарам арганічнай хіміі, з 1957 года кіруючы лабараторыяй аміназлучэнняў. У 1956 годзе выбрана членам-карэспандэнтам Акадэміі навук Армянскай ССР. У 1961 годзе Араксі Бабаян прысвоена званне Заслужанага дзеяча навукі і тэхнікі Армянскай ССР. У 1968 годзе абрана акадэмікам Акадэміі навук Армянскай ССР.

Дэпутат Вярхоўнага Савета Армянскай ССР II—IV скліканняў. У 1976—1983 гадах — адказны рэдактар «Армянскага хімічнага часопіса».

Араксі Таўмасаўна Бабаян сканала 13 лютага 1993 года ў Ерэване.

Узнагароды[правіць | правіць зыходнік]

Ордэн Працоўнага Чырвонага Сцяга
Ордэн Дружбы народаў
Ордэн «Знак Пашаны» (27 красавіка 1967) — за дасягнутыя поспехі ў развіцці савецкай навукі і ўкараненні навуковых дасягненняў у народную гаспадарку^[3]
Заслужаны дзеяч навукі і тэхнікі Армянскай ССР (1961).

Зноскі

↑ ^а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з ^і Армянская савецкая энцыклапедыя / пад рэд. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q164396"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124405912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6429958"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a>
↑ ^а ^б ^в ^г ^д ^е Armenian Concise Encyclopedia — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124405912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13053618"></a>
↑ Вестник АН СССР 1967, с. 85.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Торосян Г. К 100-летию Аракси Товмасовны Бабаян // Химический журнал Армении. — 2006. — Т. 59. — № 2. — С. 3—5.
Аракси Товмасовна Бабаян // Химический журнал Армении. — 2001. — Т. 54. — № 3—4. — С. 3.
Памяти академика А. Т. Бабаян(арм.) = Ակադեմիկոս Ա. Թ. Բաբայանի հիշատակին // Армянский химический журнал. — 1994. — Т. 47. — № 1—3. — С. 3—4.
Волков В. А., Вонский Е. В., Кузнецова Г. И. Бабаян Аракси Товмасовна // = Выдающиеся химики мира. — М.: Высшая школа, 1991. — 656 с.
Бабаян Аракси Товмасовна // [= Армянская советская энциклопедия] / В. А. Амбарцумян. — Ер., 1976. — Т. 2. — С. 185. — 720 с.
Вацуро К. В., Мищенко Г. Л. [= Именные реакции в органической химии]. — М.: «Химия», 1976. — 528 с.
Азатян В. Д. Развитие химии в Армянской ССР в 1920—1967 годах // Армянский химический журнал. — 1967. — Т. 20. — № 10. — С. 767—778.
Награждение работников науки орденами и медалями СССР // Вестник АН СССР. — 1967. — Т. 37. — № 7. — С. 82—96.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

Профіль Араксі Таўмасаўны Бабаян на афіцыйным сайце НАН РА

[_79c3caa78713c188-1] а ^б ^в ^г ^д ^е ^ё ^ж ^з ^і Армянская савецкая энцыклапедыя / пад рэд. Վ. Համբարձումյան, Կ. Խուդավերդյան — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q164396"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124405912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q6429958"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q2657718"></a>

[_0392737a864e5b55-2] а ^б ^в ^г ^д ^е Armenian Concise Encyclopedia — Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990.
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q124405912"></a><a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13053618"></a>

[FOOTNOTEВестник_АН_СССР196785-3] Вестник АН СССР 1967, с. 85.

[1]

[2]

[3]