Арэвардзі (рэлігійны рух)
Арэвардзі (арм.: Արևորդի, літар. «сыны Сонца») — армянскі рэлігійны рух, пашыраны ў XI-XII стагоддзях у Арменіі і Месапатаміі, нягледзячы на тое, што згадванні пра іх і іх асобныя абшчыны сустракаюцца і ў пазнейшы час.
Думкі адносна прыладдзе руху[правіць | правіць зыходнік]
Гісторык Мікаэл Чамчан лічыць Арэвардзі паганцамі, якія жылі яшчэ падчас Рыгора Асветніка ў асобных памежных паселішчах Арменіі, дзе жыло змяшанае насельніцтва — армяне і іншыя народы. Ерэтыкоў, якіх, паводле дадзеных Маўсеса Харэнацы, пераследаваў Месроп Маштоц у V стагоддзі, Чамчан прымае за Арэвардзі і лічыць іх не армянамі, а выхадцамі з іншых народаў, да якіх далучыліся некаторыя з армян[1].
Яшчэ адзін гісторык Б. Саргсян лічыць, Арэвардзі па паходжанні злучаны з маніхэямі і сустракаліся ў Арменіі значна раней, чым пра іх згадваюць аўтары XI і наступных стагоддзяў[2]. Такой жа думкі прытрымліваецца англійскі арменавед Ф. Конібер (en)[3].
Біскуп Карапет Тэр-Мкртчан піша пра тое, што Арэвардзі нічога агульнага з паўлікіянамі і тандракітамі не маюць, але, магчыма, часамі мелі зносіны з імі і выпрабоўвалі іх уплыў, але які менавіта — невядома. Ён лічыць Арэвардзі армянамі-паганцамі, якія трапілі пад уплыў вавілонскай рэлігіі. Да паведамлення Тамаша Мецапецы пра тое, што Арэвардзі пасля разгрому Тамерланам зноў памножыліся ў Медыне і Амідзе, Тэр-Мкртчан падыходзіць з сумневам, мяркуючы, што названы аўтар пад Арэвардзі мог мець на ўвазе не Арэвардзі Нерсеса Прасвяднага, а сучасных курдаў-язідаў[4].
Гевонд Алішан лічыць Арэвардзі санцахвальнікамі невядомага паходжання, якія выпрабоўвалі ўплыў паўлікіянаў і тандракітаў і існавалі аж да XIX стагоддзя ўлучна[5].
Нарэшце, на думку буйнага гісторыка Магакіі Арманяна Арэвардзі, падобна тандракітам, насамрэч з'яўляюцца армянскімі ерэтыкамі, а глыбокая пашана сонцу, Сатане і таполі набліжае іх да сучасных курдаў-язідаў[6].
Зноскі
- ↑ М. Чамчян, История Армении, т. 1, Венеция, 1784, стр. 398, 766; т. III стр. 86—87 (на др.-арм. яз.).
- ↑ Б. Саргсян, Исследование о ереси манихео-павликианских тондракитов, Венеция, 1893, стр. 31—32 (на арм. яз.).
- ↑ F. Conybeare, The Key of Truth. A Manual of the Paulician Church in Armenia, Oxford, 1898, р. СХХХII.
- ↑ K. Ter-Mkrttschian, Die Paulikianer im Byzantinischen Kaiserreiche und verwandte ketzerische Erscheinungen in Armenien, Leipzig, 1893, S. 101—103.
- ↑ Л. Алишан, «Древние верования армян», стр. 100—104.
- ↑ М. Орманян, Азгапатум (История армянской церкви), т. 1, Константинополь, 1912, стлб. 1425—1426 (на арм. яз.).