Асманская Македонія

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі

Асманская Вардарская Македонія, у гістарыяграфіі сучаснай Рэспублікі Македоніі Асманская Македонія (макед.: Отоманска Македонија) — перыяд гісторыі сучаснай Паўночнай Македоніі, падчас якога яе тэрыторыя знаходзілася пад уладай Асманскай імперыі.

Перадгісторыя[правіць | правіць зыходнік]

У той час, калі ў Анатоліі пачала зараджацца дзяржава асманаў, тэрыторыя сучаснай Паўночнай Македоніі знаходзілася пад уладай сербаў і візантыйцаў. Найбольшая экспансія сербскай дзяржавы адбылася пры Стэфане Душане, які ў 1334 годзе пашырыў сербскую ўладу на тэрыторыі сучасных Паўночнай Македоніі і Албаніі, аднак пасля яго смерці ў 1355 годзе пачаліся звады, і тэрыторыя сучаснай Паўночнай Македоніі апынулася падзеленай на вобласці, што кантраліваліся незалежнымі феадаламі. Да 1365 года склаліся дзве моцныя незалежныя сербскія дзяржавы, што ўзначальваліся двума братамі: Углеш прыняў тытул «дэспата», сталіца яго ўладанняў знаходзілася ў грэцкім Серэ, а Вукашын абвясціў сябе каралём, сталіцай яго ўладанняў быў Прылеп. У 1370 годзе сын Вукашына, вядомы як Кралевіч Марка, стаў суўладцам бацькі.

Усталяванне асманскай улады[правіць | правіць зыходнік]

У 1371 годзе Углеш і Вукашын палі ў бітве на Марыцы. Успадкавалы трон Прылепскага каралеўства Марка прызнаў сябе васалам асманаў. Пасля смерці Марка ў 1395 годзе каралеўства было анексавана, і на яго тэрыторыі быў утвораны Охрыдскі санджак. Трохі раней, у 1392 годзе, быў утвораны Скопскі санджак. Паўднёва-заходняй частка тэрыторыі сучаснай Паўночнай Македоніі ўваходзіла ў склад Візантыі, ёю кіраваў з Салонік Мануіл II Палеалог (сын імператара Іаана V Палеалога).

Паўночна-усходняй часткай тэрыторыі сучаснай Паўночнай Македоніі кіраваў Канстанцін Дэянавіч, які пасля бітвы на Марыцы таксама быў змушаны прызнаць асманскі сюзерэнітэт. У 1395 годзе яму давялося браць удзел у асманскай кампаніі ў Валахіі, дзе ён загінуў у бітве пры Ровіне. Пасля смерці Канстанціна Дэянавіча яго ўладанні таксама былі анексаваны асманамі.

Гісторыя Асманскай Македоніі[правіць | правіць зыходнік]

XV—XVI стагоддзі[правіць | правіць зыходнік]

Пасля Ангорскай бітвы на тэрыторыі сучаснай Паўночнай Македоніі здарылася тры паўстанні: у 1409—1413 гадах паўстаў Мустафа Чэлебі (сын султана Баязіда, які прэтэндаваў на асманскі прастол), потым у 1416 годзе гэтыя землі сталі арэнай Паўстанні Бедрэдзіна Сімаві, а ў 1416—1432 гадах тут бушавала паўстанне Дузме Мустафы. Хоць гэтыя паўстанні і насілі ўнутрыасманскі характар, у іх брала ўдзел і хрысціянскае насельніцтва Македоніі.

Падчас паўстання Скандэрбега праз тэрыторыю сучаснай Паўночнай Македоніі прайшло велізарнае асманскае войска, што апустошыла землі па шляху да Дэбара.

У XVI стагоддзі адбыліся некалькі паўстанняў, выкліканых надмернымі паборамі, але яны былі жорстка падаўлены. Асноўнай формай супраціву асманскаму валадарству стаў сыход у гайдукі.

XVII стагоддзе[правіць | правіць зыходнік]

Пасля паразы туркаў пад Венай у 1683 годзе пачалося наступленне антытурэцкай Свяшчэннай лігі. У 1689 годзе аўстрыйскія войскі дайшлі да Скоп’я, і горад быў спалены[mk], аднак генерал Сільвіа Пікаламіні памёр ад чумы, а яго войскі былі адкінуты туркамі на поўнач.

XVIII стагоддзе[правіць | правіць зыходнік]

Падрэзанае Охрыдскае архібіскупства, што знаходзілася пераважна ў межах тэрыторыі сённяшняй Паўночнай Македоніі, у XVIII стагоддзі стала цэнтрам зараджэння балгарскага нацыянальнага руху. Аднак, да гэтага часу кіруючыя пасты ў ёй былі большай часткі трывала заняты грэкамі-фанарыётамі, прыхільнікамі грэцкіх нацыянальных ці імперскіх рэстаўрацыйных ідэй. Да сярэдзіны стагоддзя становішча архібіскупства было даволі цяжкім, велікі былі яе абавязкі. Канстанцінопальскі Патрыярх змог пераканаць султана, што незалежныя цэрквы сярод славянаў шкодныя і небяспечныя, ды яшчэ і неплацежаздольныя. У студзеня 1767 года турэцкі султан адняў дыяцэзію ў архібіскупства і перадаў яго Канстанцінопальскаму патрыярхату. 17 мая 1767 года архібіскуп Арсеній II падпісаў акт пра сваю адстаўку, што азначала канец аўтакефаліі.

XIX стагоддзе[правіць | правіць зыходнік]

У 1843 годзе ў якасці рэакцыі на рэформы Танзімата пачалося паўстанне албанскага насельніцтва Македоніі[mk], якое ахапіла Скоп’е, Цетава і Прышціну. У 1844 годзе паўстанне было цалкам падаўлена.

У другой палове XIX стагоддзя адбыліся паўстанні славянскага (у балгарскай гістарыяграфіі — балгарскага) насельніцтва Македоніі — Разлоўскае паўстанне, Куманаўскае паўстанне[mk] і Красненска-Разложскае паўстанне. Яны таксама былі падаўлены асманскімі ўладамі.

УМОРА[правіць | правіць зыходнік]

23 кастрычніка 1893 года была створана балгарская рэвалюцыйная Унутраная македонска-одрынская рэвалюцыйная арганізацыя, якая паставіла сваёй мэтай узброенае змаганне за вызваленне Македоніі і Усходняй Фракіі ад Асманскай імперыі. У гарадах і селах Македоніі была створана сетка нелегальных камітэтаў і кружкоў. Узброеныя атрады УМОРА правялі ў 1898—1903 гадах каля 130 бітваў з турэцкімі карнікамі.

XX стагоддзе[правіць | правіць зыходнік]

Пасля стварэння Балгарскага княства Македонія стала галоўнай мэтай яго вонкавай палітыкі: Балгарыя імкнулася атрымаць тыя тэрыторыі, якія былі ёй абяцаны па Сан-Стэфанскаму міру. Апроч Балгарыі, на паўднёвую частку Асманскай Македоніі, якая мела кампактнае грэчаскае насельніцтва і прадстаўляла сабой тэрыторыю ўласна Гістарычную Македонію, прэтэндавала Грэцыя. На паўночную частку Асманскай Македоніі прэтэндавала таксама Сербія.

У 1903 годзе адбылося Іліндэнскае паўстанне, у выніку якога была ўтворана Крушаўская рэспубліка, аднак паўстанне было жорстка падаўлена асманскімі ўладамі. Младатурэцкая рэвалюцыя была падтрымана і хрысціянскімі жыхарамі Македоніі (у прыватнасці, на бок новых улад перайшоў такі бачны дзеяч УМОРА, як Яне Санданскі). У выніку Балканскіх войн Асманская імперыя пазбавілася Македоніі, тэрыторыя якой была падзелена паміж Сербіяй, Балгарыяй і Грэцыяй. Тэрыторыя атрыманая Сербіяй, атрымала назву Вардарска Банавіна і ўяўляе сабою тэрыторыю сённяшняй Паўночнай Македоніі.