Баасісцкі Ірак

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Гістарычная дзяржава
Іракская Рэспубліка (1968—1992)
Рэспубліка Ірак (1992—2003)
араб. الجمهورية العراقية
جمهورية العراق‎‎
Герб Сцяг
Герб Сцяг
Дэвіз: «Алаху Акбар»
Гімн:

(1968-1981)
والله زمان يا سلاحي
Бог гэты час, мая зброя

(1981—2003)
, الفراتين
Зямля Еўфрата[1]
< 
 >
Сталіца Багдад
Найбуйнейшыя гарады Масул, Эрбіль, Басра, Кіркук, Сулейманія
Мова(ы) арабска
Афіцыйная мова арабская
Рэлігія іслам
Грашовая адзінка іракскі дынар
Плошча 437 072 км²
Насельніцтва 24 931 921 чел. (2002)
Форма кіравання прэзідэнцкая рэспубліка
Дзяржаўны лад унітарная дзяржава
Прэзідэнт
 • 17 ліпеня 1968 — 16 ліпеня 1979 Ахмед Хасан аль-Бакр
 • 16 ліпеня 1979 — 9 красавіка 2003 Садам Хусейн

Баасісцкі Ірак (араб. العراق‎‎ — афіцыйная назва — Іракская Рэспубліка (араб. الجمهورية العراقية‎‎) (1968—1992), Рэспубліка Ірак (араб. جمهورية العراق‎‎) (1992—2003)) — дзяржава на Блізкім Усходзе пад праўленнем арабскай сацыялістычнай партыі Баас. Гэты перыяд пачаўся з высокага эканамічнага росту і імклівага росквіту, але скончыўся тым, што Ірак сутыкнуўся з сацыяльнай, палітычнай і эканамічнай стагнацыяй. Сярэднегадавы даход знізіўся як з-за знешніх фактараў, так і з-за ўнутранай палітыкі ўрада. У 2003 годзе ў выніку амерыканскага ўварвання ў краіну, калі паў рэжым Садама Хусейна, баасцкі перыяд у гісторыі краіны скончыўся.

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

1968 год[правіць | правіць зыходнік]

Асноўны артыкул: Рэвалюцыя 17 ліпеня

У адрозненне ад папярэдніх дзяржаўных пераваротаў у гісторыі Ірака, пераварот 1968 года, вядомы як Рэвалюцыя 17 ліпеня, быў, па словах Кона Кафліна, «адносна грамадзянскай справай». Пераварот пачаўся раніцай 17 ліпеня, калі шэраг вайсковых часцей і грамадзянскіх баасістаў захапілі некалькі ключавых урадавых і вайсковых будынкаў; у іх лік уваходзілі Міністэрства абароны, электрастанцыя, радыёстанцыі, усе масты горада і шэраг ваенных баз. Былі перарэзаны ўсе тэлефонныя лініі, а да таго часу некалькім танкам было загадана спыніцца перад прэзідэнцкім палацам. Абдул Рахман Арыф, тагачасны прэзідэнт Ірака, упершыню даведаўся пра пераварот, калі радасныя члены Рэспубліканскай гвардыі пачалі страляць у паветра ў знак «заўчаснага трыумфу». Ахмед Хасан аль-Бакр, кіраўнік аперацыі, распавёў Арыфу аб сваёй сітуацыі праз апаратуру ваеннай сувязі. Арыф папрасіў дадатковы час, на працягу якога ён звязаўся з іншымі вайсковымі часцямі за падтрымкай. Шанцы перамагчы былі мінімальны, таму ён здаўся. Арыф патэлефанаваў аль-Бакр і сказаў яму, што гатовы сысці ў адстаўку; у знак падзякі аль-Бакр гарантаваў яму бяспеку. Намеснікам аль-Бакра, Хардану аль-Тыкрыці і Салаху Амару аль-Алі, было загадана асабіста перадаць Арыфу гэтае паведамленне[2]. Арыф, яго жонка і сын былі хутка адпраўлены першым даступным рэйсам у Лондан, Вялікабрытанія. Пазней той жа раніцай баасісты абвясцілі аб стварэнні новага ўрада. Пераварот быў здзейснены з такой лёгкасцю, што ніхто не загінуў[3]

Пераварот атрымаўся дзякуючы ўкладу вайскоўцаў; арабская сацыялістычная партыя Баас была недастаткова моцная, каб узяць уладу ў свае рукі. Партыі Баас атрымалася дамовіцца з намеснікам начальніка ваеннай разведкі Абд ар-Разакам ан-Наіфам і кіраўніком Рэспубліканскай гвардыі Ібрагімам Даудам. І Наіф, і Дауд ведалі, што доўгатэрміновае выжыванне ўрада Арыфа і Тахіра Ях’я выглядае змрочна, але таксама ведалі, што баасісты маюць патрэбу ў іх для поспеху перавароту. За свой удзел у справе Наіф запатрабаваў даць яму пасаду прэм’ер-міністра ў якасці ўзнагароды і сімвала яго сілы. Дауда таксама «ўзнагародзілі» постам; ён стаў міністрам абароны. Аднак не ўсё ішло па плане Наіфа і Дауда; аль-Бакр сказаў кіраўніцтву Баас на сакрэтнай сустрэчы, што гэтыя двое будуць ліквідаваны альбо «падчас, альбо пасля рэвалюцыі»[4].

Аль-Бакр, як кіраўнік ваеннай складовай перавароту, захаваў за сабой пасаду рэгіянальнага сакратара партыі Баас і быў абраны на пасады старшыні Савета рэвалюцыйнага камандавання, прэзідэнта і прэм’ер-міністра. Адразу пасля рэвалюцыі паміж аль-Бакрам і Наіфам разгарнулася барацьба за ўладу. З практычнага пункту гледжання Наіф павінен быў узяць верх; ён быў паважаным афіцэрам, і яго падтрымліваў просты салдат. Аднак аль-Бакр апынуўся больш хітрым, пераканаўчым і арганізаваным, чым Наіф, Дауд і іх прыхільнікі[5]. Адным з першых рашэнняў аль-Бакра пры выкананні службовых абавязкаў было прызначэнне больш за 100 новых афіцэраў у Рэспубліканскую гвардыю. Тым часам Садам Хусейн працаваў над стварэннем партыйнай арганізацыі бяспекі і разведкі для барацьбы з яе ворагамі. 29 ліпеня Дауд адправіўся ў паездку ў Іарданію, каб праінспектаваць іракскія войскі, дыслакаваныя там пасля Шасцідзённай вайны з Ізраілем. На наступны дзень Наіф быў запрошаны на абед у прэзідэнцкі палац з аль-Бакрам, падчас якога Садам уварваўся ў пакой з трыма саўдзельнікамі і пагражаў Наіфу смерцю. Наіф адказаў крыкам; «у мяне чацвёра дзяцей». Садам загадаў Наіфу неадкладна пакінуць Ірак, калі ён хоча жыць[6]. Наіф падпарадкаваўся і быў сасланы ў Марока. Спроба забойства ў 1973 годзе не ўвянчалася поспехам, але ён быў забіты ў Лондане па загадзе Садама ў 1978 годзе. Дауда спасцігла тая ж доля, і ён быў сасланы ў Саудаўскую Аравію[7].

Праўленне аль-Бакра і прыход да ўлады Садама (1968—1979)[правіць | правіць зыходнік]

Ахмад Хасан аль-Бакр, лідар Ірака з 1968 па 1979 год.

Аль-Бакр умацаваў свае пазіцыі ў партыі з дапамогай зноў створанага апарата бяспекі Садама і спецслужбаў. Большая частка 1968 года была выкарыстана для падаўлення небаасісцкіх ідэй і груп; напрыклад, пад камандаваннем Садама была пачата кампанія супраць насерыстаў і камуністаў[8]. Урад стварыў некалькі шпіёнскіх змоў. «Злоўленых» шпіёнаў абвінавацілі ва ўдзеле ў сіянісцкай змове супраць дзяржавы[9]. Камуністычная партыя Ірака (ІКП) скептычна ставілася да новага баасісцкага ўраду, паколькі многія яе члены памяталі антыкамуністычную кампанію, распачатую супраць іх у 1963 годзе. Прыйшоўшы да ўлады, аль-Бакр прапанаваў кіраўнікам ІКП пасады ў новым урадзе, але яны адхілілі гэтую прапанову. У адказ аль-Бакр пачаў сістэматычную кампанію супраць ІКП і тых, хто спачуваў камуністам. Аднак, як адзначаў гісторык Чарлз Трыпэ, кампанія паклала пачатак «цікаўнай гульні», у якой урад напераменку пераследваў партыю і заляцаўся за ёй да 1972—1973 гадоў, калі ІКП было прапанавана і прынята членства ў Нацыянальным прагрэсіўным фронце (НПФ). Прычынай гэтай «цікаўнай гульні» было перакананне партыі Баас у тым, што ІКП больш небяспечная, чым яна была на самай справе. Калі Азіз аль-Хаджы аддзяліўся ад ІКП, стварыў Камуністычную партыю Ірака (Цэнтральнае камандаванне) і пачаў «Народна-рэвалюцыйную вайну» супраць урада, яна была належным чынам падаўлена. Да красавіка 1969 г. «народна-рэвалюцыйнае» паўстанне было задушана, і аль-Хаджы публічна адмовіўся ад сваіх перакананняў[10]. Іншы прычынай гэтай антыкамуністычнай палітыкі было тое, што многія члены партыі Баас адкрыта сімпатызавалі камуністам або іншым сацыялістычным сілам. Аднак на гэтым этапе ні аль-Бакр, ні Садам не мелі дастатковай падтрымкі ўнутры партыі, каб ініцыяваць непапулярную ўнутры яе палітыку; на сёмым рэгіянальным з’ездзе партыі Баас і аль-Бакр, і іншыя вядучыя баасісты выказалі сваю падтрымку «радыкальнаму сацыялізму»[11].

Да сярэдзіны—канца 1970-х гадоў ўлада Садама ў партыі Баас і ва ўрадзе вырасла; ён стаў фактычным лідарам краіны, хоць аль-Бакр застаўся прэзідэнтам, лідарам партыі Баас і старшынёй Савета рэвалюцыйнага камандавання. У 1977 годзе, пасля хвалі пратэстаў шыітаў супраць урада, аль-Бакр адмовіўся ад свайго кантролю над Міністэрствам абароны[12]; Аднан Хайрала Тулфа, зяць Садама, быў прызначаны кіраўніком ваеннага ведамства. Гэта прызначэнне падкрэсліла кланавы характар партыі Баас і ўрада. У адрозненне ад стану Садама, стан аль-Бакра быў на зыходзе. Па краіне пачалі хадзіць чуткі аб дрэнным здароўе прэзідэнта. Да канца 1977 года ён практычна не кантраляваў краіну праз сваю пасаду прэзідэнта. Прычына, па якой Садам не стаў прэзідэнтам да 1979 года, можа быць растлумачаная ўласнай няўпэўненасцю[13]. Перш чым стаць дэ-юрэ кіраўніком дзяржавы, ён ініцыяваў антыкамуністычную кампанію; ІКП не мела рэальнай улады, і большасць яе вядучых службовых асоб пакінулі краіну, былі заключаны ў турмы або пакараны ўрадам Баас. Кампанія была сканцэнтравана не на ІКП, але і на баасістах, якія не падтрымлівалі Садама. Ён ініцыяваў аналагічную кампанію ў 1978 годзе, на гэты раз, каб праверыць, каму лаяльныя некаторыя левыя: баасізму ці сацыялізму. Пасля кампаніі Садам упершыню выйшаў на арэну арабскага свету пад сцягам насерызму і Гамаля Абдэль Насэра, крытыкуючы Кэмп-Дэвідскія пагадненні паміж Анварам Садатам з Егіпта і Дзяржавай Ізраіль[14].

У адказ на іранскую рэвалюцыю некалькі іракскіх шыітаў паўсталі супраць засілля сунітаў ва ўрадзе, што прывяло да краху партыі Баас ў некаторых раёнах краіны. Менавіта ў гэтай сітуацыі Садам заняў пасады прэзідэнта, лідара партыі Баас і Старшыні Савета рэвалюцыйнага камандавання. Ізат Ібрагім ад-Дуры быў прызначаны на пасаду віцэ-старшыні (аналаг пасады віцэ-прэзідэнта на Захадзе)[15]. У вышэйшых эшалонах улады таксама хадзілі чуткі, што аль-Бакр (пры садзейнічанні іракскіх баасістаў, якія выступалі супраць Садама) планаваў прызначыць Хафеза аль-Асада сваім пераемнікам. Адразу пасля таго, як Садам захапіў уладу, больш за 60 членаў партыі Баас і кіраўніцтва ўрада былі абвінавачаны ў распальванні антыіракскай баасісцкай змовы ў супрацоўніцтве з аль-Асадам[16].

Праўленне Садама Хусейна (1979—2003)[правіць | правіць зыходнік]

Аднан Хейралах, міністр абароны Ірака на сустрэчы з іракскімі салдатамі падчас ірана-іракскай вайны.

Як толькі ён стаў прэзідэнтам, вакол Садама быў створаны культ асобы. Яго ўяўлялі як бацьку нацыі і, адпаведна, іракскага народа. Нацыянальныя ўстановы (такія як Нацыянальны сход) былі створаны для ўмацавання яго іміджу, створанага іракскай прапагандысцкай машынай[17]. Партыя Баас таксама спрыяла культу асобы, да 1979 года гэта была агульнанацыянальная арганізацыя, якая стала цэнтрам прапаганды прасадамаўскай літаратуры. Прапагандысцкая кампанія (прынамсі, у пачатку) стварыла ў многіх іракцаў разумнае пачуццё нацыянальнай прыналежнасці[18]. Пратэсты шыітаў не былі падушаны гэтымі прапагандысцкімі кампаніямі, а стварэнне ісламскай рэспублікі ў Іране заахвоціла многіх шыітаў выступіць супраць урада, у якім дамінавалі суніты. Спачатку адносіны паміж Іранам і Іракам былі даволі добрымі, але ідэалагічныя рознагалоссі не маглі вечна заставацца ўтоенымі. Новае іранскае кіраўніцтва складалася з шыіцкіх ісламістаў, а іракскія баасісты былі свецкімі. Іран быў занепакоены рэпрэсіямі іракскага ўрада супраць іракскіх ісламісцкіх шыітаў[19]. У пачатку 1980-х гадоў паміж дзвюма краінамі адбылося некалькі памежных сутыкненняў. Ірак лічыў нядаўна створаны Іран «слабым». У краіне працягваліся грамадзянскія беспарадкі, і іранскія лідары правялі чыстку тысяч афіцэраў і салдат з-за іх палітычных поглядаў[20].

Меркавалася, што ірана-іракская вайна прывядзе да хуткай перамогі Ірака. План Садама складаўся ў тым, каб умацаваць пазіцыі Ірака ў Персідскім заліве і на арэне арабскага свету. Хуткая перамога адновіць кантроль Ірака над усім Шат-эль-Арабам, тэрыторыяй, якую Ірак саступіў Ірану ў 1975 годзе[21]. Садам ануляваў дагавор 1975 года на пасяджэнні Нацыянальнага сходу 17 верасня 1980 года. Неўзабаве пасля гэтага пачалося ўварванне. Садам лічыў, што іранскаму ўраду прыйдзецца «адступіць, каб выжыць». Гэтая кропка гледжання была не толькі памылковай, але і пераацэньвала моц іракскіх Узброеных Сіл, бо іранскі ўрад разглядаў уварванне як выпрабаванне самой рэвалюцыі і ўсіх яе дасягненняў[21]. Ваенны план апынуўся няўлоўным, Ірак лічыў, што іранскі ўрад хутка распадзецца падчас іракскага ўварвання, але гэтага не адбылося. Садам «у рэдкі момант шчырасці прызнаў гэта»[22]. Хоць вайна ішла не так, як планавалася, Ірак пацвердзіў сваё меркаванне аб сітуацыі і заявіў, што перамога ў вайне была справай «нацыянальнага гонару». Большасць кіраўніцтва (і сам Садам) па-ранейшаму лічылі, што Іран абрынецца пад цяжарам іракскай сілы[23].

Дональд Рамсфелд, у якасці спецыяльнага пасланца ЗША на Блізкім Усходзе сустракаецца з Садамам Хусэйнам у снежні 1983 года.

У 1982 годзе Іран контратакаваў і паспяхова адціснуў іракцаў назад у Ірак. Толькі ў тым годзе ў палон трапіла каля 40 000 іракцаў. Паразы 1982 года сталі ударам па Іраку. З пагаршэннем эканамічнай сітуацыі з-за падзення коштаў на нафту (і росту ваеннага бюджэту) пагоршыўся узровень жыцця. савет рэвалюцыйнага камандавання і ваеннае камандаванне Баас, рэгіянальнае камандаванне і нацыянальнае камандаванне сустрэліся на пазачарговай сесіі ў 1982 годзе (у адсутнасць Садама), каб абмеркаваць магчымасць прапановы аб спыненні агню іранскаму ўраду. Прапанова аб спыненні агню, зробленая на сустрэчы, была адхілена ўрадам Ірана. Калі б гэта прапанова была прынята, Садам палітычна не выжыў бы, паколькі яго падтрымалі ўсе члены рэгіянальнага камандавання, Нацыянальнага камандавання і Савета рэвалюцыйнага камандавання. Менавіта ў гэты час пачалі распаўсюджвацца чуткі аб тым, што Хусейн сыдзе з пасады прэзідэнта, каб саступіць месца былому прэзідэнту аль-Бакру. Як паказалі падзеі, гэтага не адбылося, і аль-Бакр памёр у 1982 годзе пры загадкавых абставінах[24]. Кровапраліцце падчас канфлікту[25] ледзь не прывяло да паўстання пад правадырствам Махера Абд аль-Рашыда, цесця другога сына Садама[26]. Рашыд пачаў публічную крытыку і заявіў, што чалавечых ахвяр можна было б пазбегнуць, калі б не ўмяшанне Садама ў ваенныя справы[27]. Гэтая канфрантацыя з узброенымі сіламі прывяла да большай незалежнасці ваеннага планавання ад умяшання баасісцкага кіраўніцтва. Неўзабаве пасля гэтага іранскія ВПС зноў усталявалі перавагу ў паветры. Паварот падзей прымусіў іракскі ўрад засяродзіцца на паўсталым Іракскім Курдыстане. Садам прызначыў свайго стрыечнага брата Алі Хасана аль-Маджыда ваенным галоўнакамандуючым у Курдыстане. Аль-Маджыд ініцыяваў кампанію аль-Анфаль, дзе супраць мірных жыхароў ужывалася хімічная зброя. У красавіку 1988 годзе, пасля шэрагу іракскіх ваенных перамог, паміж Іракам і Іранам было дасягнута пагадненне аб спыненні агню[28].

Вайна ў Персідскім заліве (1990—1991) і падзенне рэжыму Садама Хусейна (2003)[правіць | правіць зыходнік]

Асноўны артыкул: Вайна ў Персідскім заліве
Адыходзячыя іракскія войскі сабатавалі кувейцкі нафтавыя свідравіны, выклікаўшы масавыя пажары на нафтавых радовішчах Кувейта.

Пасля вайны Кувейт наўмысна павялічыў здабычу нафты ў краіне. Гэта прывяло да зніжэння сусветных коштаў на нафту. У адказ Садам прыгразіў ўварвацца ў Кувейт, калі ён працягне павялічваць здабычу нафты (што, тым не менш, Кувейт зрабіў). Саудаўская Аравія, напалоханая ваеннай моцай Садама, пераканала Кувейт знізіць здабычу нафты. Аднак, калі Кувейт знізіў здабычу нафты, Венесуэла павялічыла здабычу. Садам затым загадаў ўварвацца ў Кувейт, каб вырашыць эканамічныя праблемы краіны, з заяўленай мэтай аб’яднання Ірака (многія іракцы лічылі Кувейт часткай Ірака)[29]. 18 ліпеня 1990 г. Садам запатрабаваў, каб Кувейт кампенсаваў Іраку нафту, якую ён (па словах Садама) скраў, і ануляваў доўг Ірака перад Кувейтам. Кіраўніцтва краіны не адрэагавала, і 2 жніўня 1990 года іракскія вайскоўцы пачалі ўварванне ў Кувейт. Уварванне выклікала міжнародны пратэст; Арганізацыя Аб’яднаных Нацый, ЗША і Вялікабрытанія асудзілі ўварванне і ўвялі санкцыі супраць Ірака, а Савецкі Саюз і некалькі арабскіх дзяржаў таксама асудзілі ўварванне. Джордж Буш-старэйшы, прэзідэнт Злучаных Штатаў, запатрабаваў неадкладнага вываду іракскіх войскаў з Кувейта. У адказ Садам зрабіў краіну іракскай правінцыяй[30]. Вайна ў Персідскім заліве была ініцыяваная кааліцыяй на чале са Злучанымі Штатамі, якой удалося выйграць вайну менш чым за год[31].

Увечары 24 лютага, за некалькі дзён да таго, як у Сафване было падпісана пагадненне аб спыненні агню ў ходзе вайны ў Персідскім заліве. Радыёстанцыя «Голас вольнага Ірака» (фундаваная і кіраваная Цэнтральным разведвальным кіраваннем) перадала іракцам заклік падняцца і зрынуць Садама. Па радыё выступаў Салах Амар аль-Алі, былы член партыі Баас і кіруючага савета рэвалюцыйнага камандавання. Паведамленне Аль-Алі заклікала іракцаў зрынуць «злачыннага тырана Ірака», «зладзіць рэвалюцыю», бо «Садам пакіне поле бою, калі пераканаецца, што катастрофа ахапіла кожную вуліцу, кожны дом і кожную сям’ю ў Іраку»[32]. Мяркуючы, што Злучаныя Штаты на іх баку, у сакавіку 1991 г. пачалося агульнанацыянальнае паўстанне супраць праўлення Садама, якое было задушана[33]. Кааліцыя паспяхова ўстанавіла беспалётную зону, каб спыніць прасоўванне сіл Садама. Замест акупацыі Іракскага Курдыстана была створана Курдская Аўтаномная рэспубліка з тысячамі іракскіх вайскоўцаў, размешчаных на іракска-курдскай мяжы[34]. Падаўленне паўстання прымусіла тысячы людзей пакінуць свае дамы і бегчы ў Турцыю або Іран. 2 і 3 красавіка 1991 года Турцыя і Іран адпаведна паднялі гэтае пытанне ў Савеце Бяспекі ААН. Савет Бяспекі прыняў рэзалюцыю 688, у якой гаварылася, што Ірак павінен дазволіць доступ міжнародным гуманітарным арганізацыям і адкрыта паведамляць аб урадавых рэпрэсіях[35].

Ірак перажыў яшчэ адзін перыяд беспарадкаў у пачатку 1999 года пасля забойства Махамада Махамада Садэка ас-Садра іракскімі сіламі бяспекі[36].

Асноўны артыкул: Уварванне ў Ірак (2003)

Пасля тэрактаў 11 верасня прэзідэнт ЗША Джордж Буш-малодшы ўключыў Садама ў сваю «Вось зла». У 2002 годзе Савет Бяспекі ААН прыняў рэзалюцыю 1441, у якой гаварылася, што Ірак не выканаў сваіх абавязацельстваў, патрэбных ААН. Злучаныя Штаты і Вялікабрытанія выкарыстоўвалі рэзалюцыю 1441 як падставу для вайны. Уварванне ў краіну пад кіраўніцтвам ЗША ў 2003 годзе вымусіла партыю Баас і Садама сысці ў падполле[37]. Пазней у тым жа годзе Садам быў схоплены і пакараны ў 2006 годзе[38].

Гл. таксама[правіць | правіць зыходнік]

Зноскі[правіць | правіць зыходнік]

  1. ↑ Dougherty, Beth K.; Ghareeb, Edmund A. (7 November 2013). Historical Dictionary of Iraq. Scarecrow Press. ISBN 9780810879423 – via Google Books.
  2. ↑ Coughlin 2005, p. 53
  3. ↑ Coughlin 2005, p. 54
  4. ↑ Coughlin 2005, p. 55.
  5. ↑ Coughlin 2005, pp. 56–57.
  6. ↑ Coughlin 2005, p. 57.
  7. ↑ Coughlin 2005, p. 58
  8. ↑ Tripp 2010, p. 188
  9. ↑ Tripp 2010, pp. 188–189
  10. ↑ Tripp 2010, p. 189
  11. ↑ Tripp 2010, pp. 189–190
  12. ↑ http://countrystudies.us/iraq/106.htm
  13. ↑ Tripp 2010, p. 209
  14. ↑ Tripp 2010, p. 210
  15. ↑ Tripp 2010, pp. 212–213
  16. ↑ Tripp 2010, p. 214
  17. ↑ Tripp 2010, p. 217.
  18. ↑ Tripp 2010, p. 218–219
  19. ↑ Tripp 2010, pp. 221–222
  20. ↑ Tripp 2010, p. 223
  21. ↑ а б Tripp 2010, p. 224
  22. ↑ Tripp 2010, pp. 224–225
  23. ↑ Tripp 2010, p. 225
  24. ↑ Tripp 2010, p. 227
  25. ↑ Coughlin 2005, pp. 209, 218–219
  26. ↑ Coughlin 2005, p. 219
  27. ↑ Coughlin 2005, p. 220
  28. ↑ Tripp 2010, pp. 233–239
  29. ↑ Roberts, Paul (2005). The End of Oil: On the Edge of a Perilous New World. Houghton Mifflin Harcourt. p. 105. ISBN 978-0-618-56211-4.
  30. ↑ Arnold, James (2008). Saddam Hussein's Iraq. Twenty-First Century Books. p. 70. ISBN 978-0-8225-8665-4.
  31. ↑ Finlan, Alastair (2008). The Gulf War of 1991. Rosen Publishing Group. pp. 12–13. ISBN 978-1-4358-7498-5.
  32. ↑ Fisk, Robert (2005). The Great War for Civilisation: The Conquest of the Middle East. Fourth Estate. pp. 646–647. ISBN 978-0-00-720383-3.
  33. ↑ Cohen, Warren (2005). America's Failing Empire: U.S. foreign relations since the Cold War. Wiley-Blackwell. p. 25. ISBN 978-1-4051-1427-1.
  34. ↑ Fenton, Neil (2004). Understanding the UN Security Council: Coercion or Consent?. Ashgate Publishing, Ltd. p. 39. ISBN 978-0-7546-4092-9.
  35. ↑ Fenton, Neil (2004). Understanding the UN Security Council: Coercion or Consent?. Ashgate Publishing, Ltd. p. 40. ISBN 978-0-7546-4092-9.
  36. ↑ Dan Murphy (27 April 2004). "Sadr the agitator: like father, like son". The Christian Science Monitor. Archived from the original on 4 February 2011. Retrieved 1 February 2013.
  37. ↑ Tucker, Spencer (2010). The Encyclopedia of Middle East Wars: The United States in the Persian Gulf, Afghanistan, and Iraq Conflicts. Vol. 1. ABC-CLIO. pp. 1304–1305. ISBN 978-1-85109-947-4.
  38. ↑ Schier, Steven (2009). Panorama of a Presidency: How George W. Bush Acquired and Spent his Political Capital. M.E. Sharpe. p. 143. ISBN 978-0-7656-1693-7

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Баасісцкі_Ірак&oldid=4481781"