Багіня са змеямі
Багіня са змеямі — шэраг вотыўных статуэтак з розных матэрыялаў (фаянс, тэракота, бронза, слановая косць і інш.) з выявай жанчыны са змеямі. Першыя тры, якім далі адпаведнае імя, былі знойдзены Артурам Эвансам у 1903 г. падчас раскопак у Кносе і інтэрпрэтаваны ім як артэфакты Мінойскай цывілізацыі. Жаночыя статуэткі са змеямі знаходзілі да заканчэння раскопак у 1930 г. Іх агульная колькасць не вызначана, паколькі многія прадаваліся ў прыватныя калекцыі і не фіксаваліся ў каталогах. У нашы дні большасць з іх лічацца падробкамі.
Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]
У 1903 г. падчас раскопак у Кносе брытанскай экспедыцыяй на чале з Артурам Эвансам у каменных скрынях у памяшканні побач з палацавым комплексам былі знойдзены 3 жаночыя фаянсавыя статуэткі. Адносна добра захавалася толькі адна, большая па памерах. Другая, самая меншая, не мела галавы, а трэцяя, прамежкавая па памерах, захавалася толькі ў выглядзе ніжняй часткі да таліі. Дзве першыя статуэткі былі рэканструяваны, але дакладнасць рэканструкцыі ў нашы дні аспрэчваецца.
У нашы дні дзве статуэткі з першай знаходкі экспануюцца ў Археалагічным музеі Іракліяна. Акрамя таго, вядомы і вывучаны спецыялістамі іншыя падобныя статуэткі: вырабленая са слановай косці, што захоўваецца ў Бостанскі музей (вядома з 1914 г.), стэатытавая статуэтка ў Мастацкім музеі Уолтэрса ў Балтымары (вядома з 1929 г.), тэракотавая статуэтка з Гарціны каля Кноса, бронзавая статуэтка ў Берліне. Колькасць статуэтак, што трапілі ў прыватныя калекцыі і не былі каталагізаваны, дакладна не вядома. Мяркуецца, што большасць з іх захоўваецца ў ЗША.
У 1920-я гг. грэчаская паліцыя выявіла 3 падробленыя статуэткі тыпу багінь са змеямі, знайшла майстэрню, што іх вырабляла, але судовыя разборы так і не пачаліся. Артур Эванс адпрэчыў здагадку, нібы іншыя статуэткі таксама могуць быць падробкамі, і заявіў, што сучасныя яму майстры не ўмеюць ствараць прадметы падобнай якасці. У канцы XX ст. амерыканскі эксперт Кенет Лапацін вывучыў 15 статуэтак, захоўваемых у ЗША, і прыйшоў да высновы, што ніводная з іх не была выраблена ў перыяд існавання Мінойскай цывілізацыі.
Апісанне[правіць | правіць зыходнік]
Першыя 3 кноскія статуэткі выраблены з фаянсу і пакрыты шкляным глазурам з абпаленага кварцу. Маюць выгляд жанчын у пышнай вопратцы, з шырокай спадніцай і аголенымі грудзьмі, якія трымаюць у руках змей. Меншая з гэтых фігурак мае вышыню 29,5 см, яна трымае змей у паднятых руках. Яе галава і шыя былі рэканструяваны, прычым пасля рэканструкцыі галава набыла галаўны ўбор, увенчаны выявай жывёлы з сямейства каціных. Прыналежнасць галаўнога ўбору менавіта гэтай статуэтцы была вырашана Артурам Эвансам аднаасобна. Але пазней эксперты паставілі пад сумненне правільнасць рэканструкцыі.
Найбольшая статуэтка вышынёй 34,2 см — у высокім галаўным уборы, адна змяя аплятае яе рукі і спіну, іншая змяя вузлом абплятае яе талію і грудзі, трэцяя сядзіць на галаўным уборы. Гэтая фігурка таксама прыйшла не ў ідэальным стане: яна была рэканструявана на падставе захаванага торса, правай рукі, галавы і шапкі, карыстаючыся параўнаннем з меншай статуэткай.
Вопратка выяўленых жанчын адпавядае выявам прыдворных паннаў на фрэсках Кноскага палаца. Тым не меней, менавіта рэканструкцыя гэтых фрэсак выклікае найбольшыя сумненні сярод сучасных спецыялістаў.
Інтэрпрэтацыі[правіць | правіць зыходнік]
Артур Эванс адназначна лічыў статуэткі артэфактамі Мінойскай цывілізацыі і сведчаннем шанавання старажытнай багіні. Крытыкі заўважаюць, што думка пра гэта з’явілася ў яго пасля прачытання артыкула Дж. Дж. Фрэзера, у якім той рэканструяваў культ багіні-маці ў старажытнай Малой Азіі. Статуэткі сталі важнымі ў тлумачэнні рэлігійных уяўленняў мінойцаў, паказанні на глыбокую старажытнасць іх культуры, пазней выкарыстоўваліся даследчыкамі і грамадскімі дзеячамі ў якасці доказу тэорыі матрыярхату.
На працягу XX ст. гісторыкі, культуролагі, пісьменнікі і грамадскія дзеячы высунулі некалькі гіпотэз, якія тлумачылі знешні выгляд статуэтак і наяўнасць у іх змеяў. Іх імкнуліся звязаць з вядомымі блізкаўсходнімі, старажытнагрэчаскімі і старажытнаегіпецкімі артэфактамі, называлі папярэдніцамі Афіны і іншых багінь Старажытнай Грэцыі. Некаторыя ставілі пад сумненне тое, што статуэткі адлюстроўвалі багінь, паколькі яны болей нагадваюць жрыц або нават простых верніц.
Змеяў інтэрпрэтавалі як сувязь з хатнімі бажаствамі мінойскіх манархаў, палеалітычнымі вераваннямі, замагільным светам, культам урадлівасці. На апошняе могуць таксама паказваць аголеныя грудзі выяў. Існуе здагадка, што аголеныя грудзі сімвалізуюць жалобу.
Іншыя змяіныя багіні[правіць | правіць зыходнік]
- Апі (багіня) — змеяногая багіня — прамаці скіфаў[1]
- Рэненутэт — старажытнаегіпецкая багіня ўрадлівасці.
- Афіна Палада
- Медуза Гаргона
- Гігіея
- Нагі
Зноскі
Літаратура[правіць | правіць зыходнік]
- Лазука, Б. Гісторыя сусветнага мастацтва. Ад старажытных часоў па XVI стагоддзе / Б. А. Лазука. — Мн.: Беларусь, 2010. ISBN 978-985-01-0894-4
- Gere, C. Knossos and the Prophets of Modernism / C. Gere. — University of Chicago Press, 2009. ISBN 9780226289540
- Marinatos, N. Sir Arthur Evans and Minoan Crete: Creating the Vision of Knossos / N. Marinatos. — London, New York: I.B.Tauris, 2015. ISBN 9781780768113