Баляслаў Прус

Баляслаў Прус
польск.: Aleksander Głowacki
Асабістыя звесткі
Імя пры нараджэнні	Аляксандр Главацкі
Псеўданімы	Bolesław Prus
Дата нараджэння	20 жніўня 1847(1847-08-20)[…]
Месца нараджэння	Грубешаў, Грубяшоўскі павет, Люблінскае ваяводства, Польшча
Дата смерці	19 мая 1912(1912-05-19)[…] (64 гады)
Месца смерці	Варшава, Царства Польскае, Расійская імперыя
Пахаванне	Старыя Павонзкі
Грамадзянства	Польшча  Расійская імперыя
Альма-матар	Варшаўскі ўніверсітэт
Прафесійная дзейнасць
Род дзейнасці	журналіст, філосаф, пісьменнік, літаратурны крытык, празаік, навэліст, раманіст
Гады творчасці	1872 — 1912
Мова твораў	польская
Узнагароды
Подпіс
Творы ў Вікікрыніцах
Медыяфайлы на Вікісховішчы
Цытаты ў Вікіцытатніку

Баляслаў Прус, сапр.: Аляксандр Главацкі (польск.: Bolesław Prus; 20 жніўня 1847, Грубяшоўскі павет — 19 мая 1912, Варшава) — польскі пісьменнік.

Біяграфія

Нарадзіўся ў сям’і збяднелага шляхціча Антоні Главацкага і Апалоніі (у дзявоцтве Трэмбіньскай). Свой пазнейшы псеўданім Аляксандр Главацкі ўзяў у адпаведнасці з назвай радавога герба Прус І. Калі хлопчыку было 3 гады, памерла яго маці, а ва ўзросце 9 гадоў ён страціў бацьку і перайшоў пад апеку бабулі — Марцыяны Трэмбіньскай, што жыла ў Пулавах. Калі памерла і яна, будучы пісьменнік пераехаў да цёткі Даміцэлі Альжэўскай у Люблін. У 1861 годзе трапіў пад апеку старэйшага на 13 гадоў брата Лявона Главацкага, што працаваў настаўнікам гісторыі.

Вучыўся ў Люблінскім ліцэі, адкуль у 1863 г. пайшоў у паўстанне 1863—1864 гадоў. 1 верасня ён быў паранены і трапіў у рускі палон, але дзякуючы маладому ўзросту, а таксама спрыянню цёткі, пасля выхаду са шпіталя атрымаў дазвол вярнуцца ў Люблін і пасяліцца з сям’ёй. 20 студзеня 1864 года арыштаваны за ўдзел у паўстанні і да красавіка знаходзіўся ў турме. Вайсковы суд пастанавіў пазбавіць яго шляхецкага звання і аддаць пад апеку дзядзькі Клеменса Альжэўскага. Пасля выхаду з турмы Аляксандр працягнуў навучанне ў Люблінскім ліцэі, які скончыў 30 чэрвеня 1866 года. У тым жа годзе паступіў у Галоўную школу ў Варшаве на матэматычна-фізічны факультэт. Зарабляў на жыццё самастойна, працаваў гувернёрам, даваў урокі, аднак асаблівых прыбыткаў гэта не прыносіла. У 1869 годзе Аляксандр быў вымушаны сысці з трэцяга курса праз матэрыяльныя цяжкасці. Пасля спрабаваў вучыцца ў Пулавах у Інстытуце сельскай і лясной гаспадаркі, але хутка зноў вярнуўся ў Варшаву, дзе быў вымушаны змяніць шэраг розных прац.

З 1872 году пачалася яго журналісцкая дзейнасць у шэрагу выданняў: «Niwa», «Kurier Warszawski», «Ateneum», «Nowiny» і інш., для якіх ён пісаў артыкулы і фельетоны. У 1874—1875 гадах выйшлі яго раннія мастацкія творы.

14 студзеня 1875 года Баляслаў Прус ажаніўся з Актавіяй Трэмбіньскай, далёкай сваячкай сваёй маці. З гэтага часу жонка старанна клапацілася пра яго здароўе (пісьменнік пакутаваў на агорафобію). Сваіх дзяцей у іх не было, а іх прыёмны сын Эміль у 18 гадоў забіў сябе праз нешчаслівае каханне.

Творчасць

У 1874 г. дэбютаваў апавяданнямі «Жыхар Паддашша» і «Якубаў сон», аўтар раманаў «Клопаты бабулі» (1874) і «Палац і хаціны» (1875). У пач. 1880-х напісаў свае найлепшыя кароткія апавяданні «Антэк», «Шарманка», «Грахі маленства», «Камізэлька» (выйшлі ў зборніку «Першыя апавяданні», 1881). У 1885 г. выйшла аповесць Б. Пруса «Фарпост». У 1889 годзе стварыў буйны празаічны твор, раман «Лялька», дзе ўзнаўляецца панарама жыцця Варшавы ў 1878—1879 гадах, а разам з тым і гісторыя трох пакаленняў польскіх ідэалістаў. Шырокая карціна жыцця Варшавы і правінцыі пададзеная таксама ў рамане «Эмансіпанткі» (1893). Сусветную славу пісьменніку зрабіў гістарычны раман «Фараон» (1896). У апошняе дзесяцігоддзе жыцця Б. Прус напісаў раман «Дзеці» (1909), дзе адлюстраваная рэвалюцыя 1905—1907 гадоў у Расіі. Стварыў вобраз рускага студэнта-сацыяліста ў рамане «Перамены» (застаўся няскончаным).

Беларускія пераклады

Самы ранні пераклад твору Баляслава Пруса на беларускую мову зрабіў Міхал Чарнецкі (апавяданне «Міхалка», 1930). Янка Брыль пераклаў шэраг апавяданняў: «На канікулах», «Антэк», «Грахі маленства», «Шарманка», «Камізэлька», «Стасевы прыгоды», «Цені», «Жывы тэлеграф», «Міхалка» (зборнік «Грахі маленства», 1981). На беларускую мову яго перакладаў Пятро Бітэль (апавяданне «На канікулах»). Раман «Лялька» з’явіўся ў перакладзе Галіны Жарко і Міколы Хаўстовіча ў 2017 годзе.

Літаратура

• Хрэстаматыя па літаратуры народаў свету (ч.1). — Мн., 1995.
• Лялька / Перакл. з польскай Галіна Жарко і Мікалай Хаўстовіч. — Мн.: Выдавец Уладзімір Сіўчыкаў, 2017.

Спасылкі

• prajdzisvet.org