Барацьба з тэрарызмам на Паўночным Каўказе (2009—2017)

Барацьба з тэрарызмам на Паўночным Каўказе
Асноўны канфлікт: Вайна супраць тэрарызму, Ваенная аперацыя супраць Ісламскай дзяржавы
Супрацоўнікі ЦСП ФСБ падчас спецаперацыі ў Махачкале, Рэспубліка Дагестан, 29 снежня 2010 года.
Дата	16 красавіка 2009 — 19 снежня 2017
Месца	Расія: Чачня Дагестан Інгушэція Кабардзіна-Балкарыя Паўночная Асеція Карачаева-Чаркесія Стаўрапольскі край
Прычына	Перамога Расійскай Федэрацыі ў Другой чачэнскай вайне; Эскалацыя канфлікту і працяг тэрарыстычных актаў пасля адмены рэжыму КТА.
Вынік	Перамога федэральных сіл, разгром бандыцкага падполля, стабілізацыя абстаноўкі на Паўночным Каўказе.
Праціўнікі
Каўказскі эмірат ваенная падтрымка: Аль-Каіда Джамаат Нахчыйчо (з 2 жніўня 2010 па 25 ліпеня 2011) Чачэнская Рэспубліка Ічкерыя (дэ-юрэ да 1 жніўня 2009, дэ-факта да 4 лютага 2010) Расія IДIЛ Вілаят Каўказ (з 23 чэрвеня 2015)
Камандуючыя
Доку Умараў † Алясхаб Кебекаў † Магамед Сулейманаў † Магамед Абдулаеў † Ахмед Закаеў Уладзімір Пуцін Дзмітрый Мядзведзеў Рашыд Нургаліеў Уладзімір Калакольцаў Аляксандр Бортнікаў Рамзан Кадыраў Юнус-бек Еўкураў Руслан Алханаў Абдурашыд Магамедаў Адзільгерэй Магамедтагіраў Рустам Асельдэраў
Сілы бакоў
невядома мясцовыя праваахоўныя органы і сілавікі, вайскоўцы Расгвардзіі, прыкамандзіраваныя з іншых рэгіёнаў РФ атрады сілавікоў
Страты
2537 забiтых i 4715 затрыманых 1114 забiтых i 2579 параненых

Барацьба з тэрарызмам на Паўночным Каўказе (2009—2017) — баявыя дзеянні паміж баевікамі розных ісламісцкіх груповак і супрацоўнікамі праваахоўных органаў Расіі на Паўночным Каўказе, пасля афіцыйнай адмены рэжыму контртэрарыстычнай аперацыі ў Чачэнскай Рэспубліцы. Таксама выкарыстоўваецца назва «ўзброены канфлікт на Паўночным Каўказе».

З 00:00 16 красавіка 2009 года на тэрыторыі Чачні рэжым контртэрарыстычнай аперацыі афіцыйна быў адменены, што лічыцца заканчэннем Другой чачэнскай вайны. Тым не менш канфлікт не спыніўся, больш за тое — меліся прыкметы яго эскалацыі і распаўсюджвання на ўсю тэрыторыю Паўночнага Каўказа.

Да канца 2014 года Нацыянальны антытэрарыстычны камітэт паведамляў аб практычна поўнай ліквідацыі тэрарыстычнага падполля. «Гаворка аб нейкім сістэмна арганізаваным супраціве даўно ўжо не ішла. Структуры кіравання былі страчаныя, калі раней былі ліквідаваныя большасць лідараў і актыўных удзельнікаў. І аб’яўлены ў Дагестане філіял ІД і Імарат Каўказ не праяўлялі сябе якімі-небудзь акцыямі або зваротамі ў апошні час». Па словах кіраўніка Дагестана Рамазана Абдулатыпава, «усе дыверсійна-тэрарыстычныя групы, якія дзейнічалі ў Дагестане, ліквідаваныя». Акрамя таго, аналагічныя заявы ў свой час былі зробленыя кіраўніком Інгушэціі Юнус-бекам Еўкуравым, а таксама МУС Кабардзіна-Балкарыі.

19 снежня 2017 года дырэктар ФСБ Аляксандр Бортнікаў афіцыйна заявіў аб канчатковым разгроме тэрарыстычнага падполля на Паўночным Каўказе.

Храналогiя

У 2000-я гады ісламісты стварылі ў шэрагу рэспублік Паўночнага Каўказа ўзброенае падполле з мясцовых жыхароў. Яно пры пагрозай расправы імкнулася навязаць грамадству свае ўяўленні аб нормах паводзін. На сайтах падпольных арганізацый публікаваліся пагрозы смерцю ў адрас дырэктараў школ і настаўнікаў за «антыісламскую прапаганду і дзеянні»: забарона нашэння хіджаба ў школе, размяшчэнне хлопчыкаў і дзяўчынак за адной партай і т. п. Рэгулярна прадстаўнікі афіцыйнага ісламскага духавенства ў Дагестане, Інгушэціі і Кабардзіна-Балкарыi станавіліся аб’ектамі нападу з боку баевікоў. Некаторыя сацыяльныя пласты насельніцтва (варажбіткі, прадпрымальнікі, якiя гандлююць спіртам, жанчыны лёгкіх паводзінаў) падвяргаліся сістэматычным нападам з боку баевікоў (перш за ўсё ў Інгушэціі і Дагестане).

Калі праваахоўным органам патрабавалася раскрыць ўчыненыя злачынствы тэрарыстычнага характару, то яны ў першую чаргу «адпрацоўвалі» спісы ісламскіх фундаменталістаў (салафітаў), якіх, па азначэнні, ўспрымалі як падазроных. Менавіта прадстаўнікі гэтай групы ў першую чаргу траплялі ў аператыўную распрацоўку супрацоўнікаў праваахоўных органаў. У выніку найважнейшай заахвочвальнай прычынай сыходу салафітаў у падполле з’яўлялася жаданне адпомсціць праваахоўным органам.

Па ацэнцы Таварыства «Мемарыял» з восені 2008 года ў Інгушэціі і з вясны 2010 года ў Дагестане выявілася тэндэнцыя пошуку новага курсу, які абапіраецца на дыялог улады з грамадствам, строгае захаванне законнасці пры правядзенні контртэрарыстычных аперацый і барацьбу з карупцыяй. Аднак падполле кампраметавала гэты курс, актывізуючы сваю тэрарыстычную дзейнасць, а супрацоўнікі праваахоўных органаў працягвалі незаконныя дзеянні. Мірнае насельніцтва пакутавала ад дзеянняў як тых, так і іншых.

Нягледзячы на ​​афіцыйную адмену контртэрарыстычнай аперацыі, становішча ў рэгіёне спакайней не стала. Баевікі, вядучыя партызанскую вайну, актывізаваліся, пачасціліся выпадкі тэрарыстычных актаў. Пачынаючы з восені 2009 быў праведзены шэраг буйных спецаперацый па ліквідацыі бандфармаванняў і лідараў баевікоў. У адказ была здзейснена серыя тэрактаў, у тым ліку, упершыню за доўгі час, у Маскве.

Баявыя сутыкненні, тэракты і паліцэйскія аперацыі адбывалiся не толькі на тэрыторыі Чачні, але і на тэрыторыі Інгушэціі, Дагестана, і Кабардзіна-Балкарыі. На асобных тэрыторыях неаднаразова часова ўводзіўся рэжым контртэрарыстычнай аперацыі.

Палітык Віктар Алксніс лічыў, што абвастрэнне можа перарасці ў «трэцюю чачэнскую вайну».

У верасні 2009 года кіраўнік МУС РФ Рашыд Нургаліеў заявіў што за 2009 год на Паўночным Каўказе было нейтралізаваны больш за 700 баевікоў. Кіраўнік ФСБ Аляксандр Бортнікаў заявіў, што на Паўночным Каўказе ў 2009 годзе затрыманыя амаль 800 баевікоў і іх памагатых.

Пачынаючы з 15 мая 2009 года расiйскія сілавыя структуры ўзмацнілі аперацыі супраць атрадаў баевікоў у горных раёнах Інгушэціі, Чачні і Дагестана, што выклікала актывізацыю тэрарыстычнай дзейнасці з боку баевікоў. Да ўдзелу ў контртэрарыстычных аперацыях перыядычна прыцягвалася артылерыя і авіяцыя.

Як адзначаецца ў тэматычным дакладзе амерыканскіх ваенных даследчыкаў (2012), «Паўночны Каўказ знаходзіцца ў глыбокім хваравітым стане». У дакладзе рэзюмуецца: «Паўночны Каўказ больш не з’яўляецца сцэнай буйнамаштабных ваенных дзеянняў, якія сканцэнтраваныя ў Чачні, як гэта было ў 1994—1996 гг. і ў 1999—2002 гг. Замест гэтага, супраціў перайшоў у паўстанцкую дзейнасць, ад нізкага да сярэдняга ўзроўню, якая ахоплівае ўвесь рэгіён».

Агульнае зніжэнне колькасці ахвяр канфлікту ў 2013—2014 гадах прайшло адначасова з эскалацыяй канфлікту ў Сірыі і адтокам часткі радыкальна настроенай моладзі ў гэтую краіну.

18 сакавіка 2014 года сайт Каўказ Цэнтр афіцыйна паведаміў аб смерцi аміра Імарата Каўказа Доку Умарава. Новым кіраўніком арганізацыі быў абраны Алясхаб Кебекаў.

Да канца 2014 года Нацыянальны антытэрарыстычны камітэт паведамляў аб практычна поўнай ліквідацыі тэрарыстычнага падполля.

У той жа час шоў працэс прысягі часткі баевікоў «Iсламскай дзяржаве». Са снежня 2014 года прысягу прыносілі асобныя лідары падполля. 21 чэрвеня 2015 года на сэрвісе YouTube з’явілася паведамленне аб тым, што баевікі чатырох вілаятаў «Імарата Каўказ» прысягнулі лідару ІД, якая, у сваю чаргу, прыняла гэтую клятву ў вернасці і заявіла аб стварэнні свайго аддзялення ў рэгіёне.

Заканамерна, што са з’яўленнем вочак ІД і ўзмацненнем яе актыўнасці на Каўказе сілавікі сталі часцей паведамляць аб забойствах паслядоўнікаў «Ісламскай дзяржавы». Абагульняючы шматлікія паведамленні ў снежні 2015 года кіраўнік ФСБ Аляксандр Бортнікаў заявіў, што з 26 лідараў груповак, які прысягне «ісламскай дзяржаве» на Паўночным Каўказе, у 2015 годзе былі забітыя 20.

Стаўшы супернікам ІД ў барацьбе за прыхільнасць узброенага падполля «Імарат Каўказ» прыкметна знізіў актыўнасць — апошняя буйная атака, за якую ўзяла адказнасць арганізацыя, была праведзена баевікамі ў снежні 2014 года.

У ходзе спецаперацыі сілавікоў 19—20 красавіка 2015 года ў прыгарадзе Буйнакске быў забіты яго лідар Алясхаб Кебекаў. Пасля смерці Кебекава IК стаў імкліва губляць свае пазіцыі ў Дагестане.

У канцы мая дасведчаныя крыніцы паведамілі, што новым лідарам «Імарата Каўказ» стаў шарыяцкі суддзя баевікоў і лідар падполля ў Дагестане Магамед Сулейманаў. Аднак ён прабыў лідарам «Імарата» усяго 1,5 месяца і быў забіты ў жніўні таго года.

Адсутнасць інфармацыі аб абранні лідара і суперніцтва з «Ісламскай дзяржавай» дазваляюць казаць пра паслабленне «Імарата Каўказ» і, магчыма, спыненні яго існавання як адзінага цэлага.

У 2017 годзе, па словах кіраўніка Дагестана Рамазана Абдулатыпава, «усё дыверсійна-тэрарыстычныя групы, якія дзейнічалі ў Дагестане, ліквідаваныя». Акрамя таго, аналагічныя заявы ў свой час былі зробленыя кіраўніком Інгушэціі Юнус-бекам Еўкурава, а таксама МУС Кабардзіна-Балкарыі.

Спасылкі

• Ахметова М. Понять дракона // Эксперт. 26.01.2011, № 03 (181)
• Кузнецов А. Кавказ: Война без запаха. Окончание Второй чеченской не принесло мир на Кавказ // Лента.ру, 03.01.2010 — статья, посвящённая обзору ситуации на конец 2009 года
• Хроника насилия // Общество «Мемориал»