Башняны

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі

Башняны (басн.: Bošnjani/Бошњани; адз. л. м. р.: Bošnjanin/Бошњанин, ж. р.: Bošnjanka/Бошњанка; лац.: Bosniensis), што азначае баснійцы, гэта назва, якая паходзіць з сярэднявечча і выкарыстоўваецца для жыхароў Босніі[1][2][3]. Імя выкарыстоўваецца і можа быць знойдзена ў баснійскіх пісьмовых помніках таго перыяду, з'яўляючыся ў венецыянскіх крыніцах не раней за XII-е стагоддзе, згодна з даследаваннем адносін паміж Босніяй і Венецыяй, праведзеным гісторыкам Маркам Шуньічам  (англ.), і ў іншых дакументах прынамсі да пачатку XVI-га стагоддзя і асманскае заваяванне і стабілізацыя ўлады.

Тэрмін «добры басняк» (басн.: dobri Bošnjanin/добри Бошњанин) не быў геаграфічным азначэннем для жыхароў уздоўж ракі Босна, але ён адносіўся да насельніцтва ўсёй сярэднявечнай Босніі, незалежна ад рэлігіі, што можна ўбачыць у розных граматах XIV і XV стст у часы панавання бана Стэфана II Катраманіча, бана Твртка I Катраманіча, караля Стэфана Астоі і інш. У гэтых граматах баснійскія кіраўнікі згадваюць добрых баснякоў як сведкі.[4]

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

Дэмонім «башняны» з’яўляецца ў сярэднявечных дзяржаўных дакументах (хартыях) замежнага і/або баснійскага паходжання, напісаных баснійскай кірыліцай  (англ.), пачынаючы з XII стагоддзя, і выкарыстоўваецца ў дачыненні да баснійскай знаці сярэднявечнай Босніі, іх падданых, сведак у спрэчках, завяшчаннях, палажэннях, іх блізкіх, сваякоў і інш. У прыватнасці, ён выкарыстоўваўся ў граматах баснійскіх магнатаў і каралеўскіх асоб, і Стэфан Тамашэвіч выкарыстоўваў яго адным з апошніх, быўшы баснійскім каралём, яшчэ да асманскай заваёвы Босніі.[5][6][7][8][9]

З’яўляючыся ў шэрагу дакументаў таго перыяду, ён часта спалучаўся са словам «Добры» (Dobri/Добри). Напрыклад, у дакуменце Стэпана Астоі 1417 года згадваецца «i nostri boni Bosnensi», і гэты ж тэрмін выкарыстоўваецца ў дакуменце Стэпана Астоіча 1419 года[10]. Кошкавіч датуе гэты тэрмін Стэфанам II Катраманічам (1322—1353)[11]. Сінтагму «Добрыя Башняны» (Dobri Bošnjani/Добри Бошњани), якая фігуруе ў гістарычных дакументах (хартыях) як сацыяльна-этычная катэгорыя, гісторык Срэчка Джая суадносіць з падобнай сінтагмай «boni homines»[12].

Ацэнка[правіць | правіць зыходнік]

Баснійскі гісторык Пэё Чошкавіч са спасылкай на Фэрда Шышыча і Дамініка Мандзіча апісвае выкарыстанне гэтага тэрміну ў каралеўскіх дакументах як прыналежнасць да баснійскай шляхты без указання рэлігіі падданага[10] і як палітычны тэрмін для адрознення жыхароў уласна Босніі ад людзей з іншых зямель, набытых у часы Каралеўства Боснія і ўключаных у каралеўскі тытул[11].

Адраджэнне[правіць | правіць зыходнік]

У аўстра-венгерскі перыяд тэрмін Башняк таксама карыстаўся перавагай да пачатку XX-га стагоддзя і сустракаецца ў творах баснійскіх францысканцаў, такіх як выбітныя члены ордэна, гісторыкі і пісьменнікі Іван Франо Юкіч і Антун Кнежэвіч, якія былі першымі, хто суадносілі назву з этнічным і нацыянальным кантэкстам. Сітуацыя зноў змянілася ў XX-м стагоддзі, калі пераважным стаў тэрмін Басніец (Bosanac; гл. таксама: баснійская мова і баснійцы). Пасля здабыцця Босніяй і Герцагавінай незалежнасці ў пачатку 1990-х гадоў баснякі аднавілі (на той час) архаічны тэрмін Bošnjaciбаснякі — для сваёй нацыянальнай назвы, грунтуючыся на гістарычным этна-геаграфічным значэнні гэтага слова[7].

Зноскі[правіць | правіць зыходнік]

  1. Klaić, Vjekoslav, (1882), Poviest Bosne do propasti kraljevstva, str. 43, Zagreb
  2. Filipović, Muhamed, (1997), Bosna i Hercegovina: najvažnije geografske, demografske, historijske, kulturne i političke činjenice, str. 22
  3. Ćirković, Sima, (1964), Istorija srednjovjekovne bosanske države, str. 350, Beograd
  4. Nakaš, Župarić, Lalić, Dautović, Kurtović, (2018), Codex diplomaticus regni bosnae - povelje i pisma stare bosanske države, pp. 70, 73, 75, 79, 93, 96, 99, 107, 112, 381, Mladinska knjiga Sarajevo
  5. The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century
  6. The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest
  7. а б When Ethnicity Did Not Matter in the Balkans: A Study of Identity in Pre-Nationalist Croatia, Dalmatia, and Slavonia in the Medieval and Early-Modern Periods
  8. Gregor Cremosnik, Bosanske i humske povelje
  9. Aleksandar Solovjev-Vlasteoske Povelje Bosanskih Vladara
  10. а б Pejo Ćošković (June 1996). "Veliki knez bosanski Tvrtko Borovinić". Croatica Christiana Periodica [харвацкая]. 20 (37): 63–64. ISSN 0350-7823. Праверана 15 February 2013. [...] svjedoci [...] označeni izrazima "naši dobri Bošnjani (i nostri boni Bosnensi), što sasvim jasno određuje njihovu stalešku pripadnost bosanskom plemstvu.25 - Navedeni izrazi ne predstavljaju nikakvu etničku ili konfesionalnu odrednicu onih na koje se odnosi, kako se to može napose u historiografskoj literaturi o »Crkvi bosanskoj«, pa s tim u vezi navodimo tek djela nekih istaknutijih autora. Usp. F. ŠIŠIĆ, Vojvoda Hrvoje Vukčić Hrvatinić i njegovo doba (1350–1414), Zagreb, 1902, 236 (dalje: ŠIŠIĆ, Vojvoda Hrvoje); D. MANDIĆ, Bogomilska crkva bosanskih krstjana, Chicago, Ill. 1962, 200, 385 (dalje: MANDIĆ, Bogomilska crkva).
  11. а б Pejo Ćošković (July 2000). "Pogledi o povijesti Bosne i crkvi bosanskoj". Journal - Institute of Croatian History [харвацкая]. 32–33 (1). ISSN 0353-295X. Праверана 15 February 2013. Razlikovanje Bosne od ostalih kasnije stečenih dijelova ostalo je prisutno u titulaturi bosanskih vladara tijekom čitavog srednjeg vijeka. Uvažavanje te složenosti bosanskog državnog prostora može pružiti podlogu i pomoći pri razmišljanju o etničkoj i narodnosnoj pripadnosti srednjovjekovnog bosanskog stanovništva. U tijesnoj vezi s tim je postanak i funkcioniranje naziva Bošnjani kojim su u domaćoj izvornoj građi nazivani politički podanici bosanskih vladara od vremena Stjepana II. Kotromanića. Rjeđe su taj naziv Dubrovčani talijanizirali i pisali kao Bosignani.
  12. Srećko M. Džaja, 2008, “Dobri Bošnjani” i “boni homines” https://vdocuments.mx/srecko-dzaja-dobri-bosnjani-i-boni-homines.html #page=125