Беларусь у сірыйскім канфлікце

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
     Рэспубліка Беларусь
     Сірыйская Арабская Рэспубліка
     Асноўныя інтэрвенты: Злучаныя Штаты Амерыкі, Расійская Федэрацыя, Ісламская Рэспубліка Іран, Турэцкая Рэспубліка

Рэспубліка Беларусь у сірыйскім канфлікце падтрымлівае бок урада Башара Асада. Дзяржава аказвае ўладам розную дапамогу, пачынаючы ад дыпламатычнай і гуманітарнай, заканчваючы пастаўкамі ўзбраенняў. Пасля пачатку ў 2015 годзе ваеннай аперацыі Расіі ў СМІ перыядычна ўздымалася пытанне аб магчымасці задзейнічання беларускіх узброеных сіл. Кіраўніцтва краіны, у тым ліку прэзідэнт Аляксандр Лукашэнка, адмаўляе любыя заявы аб планах па адпраўцы сваіх вайскоўцаў у Сірыю. Тым не менш асобныя грамадзяне і ўраджэнцы Беларусі ў шэрагах УС РФ, ПВК «Вагнер» і ўзброенай апазіцыі прынялі ўдзел у канфлікце.

Роль дзяржавы[правіць | правіць зыходнік]

Афіцыйная пазіцыя[правіць | правіць зыходнік]

Галасаванне па рэзалюцыі ГА ААН А/RES/66/253 (люты 2012 года). Дакумент асудзіў гвалт у Сірыі, падтрымаў рашэнне Лігі арабскіх дзяржаў ад 22 студзеня аб палітычным пераходзе, што мела на ўвазе адстаўку дзеючага ўрада, і папрасіў Генеральнага сакратара прызначыць спецыяльнага пасланца па Сірыі[1].     за     супраць (у т.л. Беларусь)     устрымаліся

З самых першых дзён канфлікту Беларусь актыўна падтрымлівала дзеючы сірыйскі рэжым[2]. Асабліва ярка гэта выяўлялася на пляцоўцы ААН[3].

У лістападзе 2014 года рэспубліка выступіла супраць прыняцця трэцім камітэтам Генеральнай Асамблеі рэзалюцыі, якая ўскладала віну на афіцыйны Дамаск за грубыя парушэнні правоў чалавека ў ходзе баявых дзеянняў. Гэтак жа краіна галасавала і ў снежні 2016 года па рэзалюцыі аб расследаванні ваенных злачынстваў у Сірыі[3]. У снежні 2017 года яна прагаласавала супраць рэзалюцыі Генасамблеі A/RES/72/191 аб палажэнне ў галіне правоў чалавека[4].

На думку палітычнага аглядальніка Аляксандра Шпакоўскага, беларускае кіраўніцтва лічыць, што падобныя абвінавачванні сумніўны і аднабокі. Нібыта ўлічваліся доказы злачынстваў выключна супраць урадавых сіл, а факты супраць паўстанцаў ігнараваліся. Шпакоўскі тлумачыў такую пазіцыю Беларусі па канфлікце не толькі ідэйна-палітычнымі матывамі або станам саюза з Расіяй, але таксама асабістым знаёмствам і ўзаемнай сімпатыяй Лукашэнка і Асада[3].

У красавіку 2018 года Міністэрства замежных спраў Рэспублікі Беларусь асудзіла ракетныя ўдары заходніх краін па Сірыі. У заяве, апублікаванай на Facebook, гаварылася, што тым самым сітуацыя ў краіне фактычна ператвараецца ў міждзяржаўны ўзброены канфлікт. Беларусь заклікала «ўсе залучаныя бакі неадкладна спыніць прымяненне ваеннай сілы і шукаць шляхі ўрэгулявання канфліктаў мірнымі сродкамі і за сталом перамоваў»[5].

Дыпламатычныя намаганні беларускага боку былі высока ацэнены ў Дамаску. Так, напрыклад, у 2015 годзе ў інтэрв’ю тэлеканалу АНТ сірыйскі лідар Башар Асад заявіў, што «Беларусь разам з Расіяй з’яўляецца асноўным гульцом на міжнароднай арэне ў дачыненні да той вайны, якая вядзецца супраць Сірыі»[3].

Гуманітарная дапамога[правіць | правіць зыходнік]

У сакавіку 2015 года Аляксандр Лукашэнка падпісаў распараджэнне аб аказанні гуманітарнай дапамогі краіне. З тых часоў беларускім пасольствам у Сірыі неаднаразова праводзіліся гуманітарныя акцыі. Сярод такіх — мерапрыемства ў горадзе Алепа ў верасні 2016 года, калі беларускія дыпламаты сумесна з расійскім Цэнтрам па прымірэнні перадалі для патрэб арганізацый аховы здароўя і адукацыі парадку 23 тоны гуманітарных грузаў (харчаванне — 12,5 тоны, рэчавую маёмасць — 4,3 тоны, медыцынскае маёмасць і медыкаменты — 6,2 тоны)[3].

У снежні 2018 года краіна аказала дапамогу Сірыі на агульную суму каля 989 тысяч беларускіх рублёў (каля 460 тысяч долараў). Гэта, у прыватнасці, два самазвала і аўтобус МАЗ, трэнажоры, адзенне, абутак, мэбля, лекі, сухое цэльнае малако, школьныя прыналежнасці. У сакавіку 2019 года ў сірыйскі порт Латакія на Міжземным моры з Беларусі, дастаўлены гуманітарны груз, у тым ліку кампрэсарныя ўстаноўкі, дызель-генератары, інструменты для разборкі завалаў, а таксама школьныя прыналежнасці, парты, дзіцячыя адзенне і абутак. Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь пастановай №190 ад 2 красавіка 2021 года распарадзіўся аказаць Сірыі гуманітарную дапамогу на агульную суму 1,08 млн рублёў[6].

Усяго за 2015—2021 гады былі перададзены чатыры партыі гуманітарнай дапамогі[7].

Варта таксама згадаць распараджэнне Лукашэнка, якое было падпісанае ў маі 2017-га і прадугледжвала выдзяленне грашовых сродкаў для арганізацыі адпачынку і аздараўлення ў Беларусі 80 сірыйскіх дзяцей[3]. У далейшым гэтая праграма была падоўжана. Да 2021 года больш за 1000 дзяцей з Сірыі змаглі адпачыць у рэспубліцы[7].

Пастаўкі ўзбраенняў[правіць | правіць зыходнік]

На працягу канфлікту Узброеныя сілы Сірыі атрымлівалі ад Беларусі комплексы СПА, стралковую і артылерыйскую зброю, а таксама боепрыпасы да іх. У жніўні 2019 года на сірыйскія МіГ-29 усталяваны беларускія бартавыя комплексы абароны «Талісман»[8].

Асобна варта адзначыць пастаўкі комплексаў РЭБ серыі «Навальніца» вытворчасці канструктарскага бюро «Радар». Упершыню інфармацыя аб з’яўленні гэтай распрацоўкі ў Сірыі з’явілася яшчэ вясной 2018 годзе. Нібыта комплексы выкарыстоўваліся супраць амерыканскіх дронаў[9]. У жніўні 2020 года, па паведамленні Пентагона, у небе над заходняй часткай правінцыі Ідліб былі адначасова страчаны адразу два ўдарна-разведвальных дрона MQ-9 Reaper («Жнец»), якія выляталі парай на баявое заданне з ракетамі AGM-114R9X на борце. Меркавана БПЛА ліквідаваны байцамі ўрадавай арміі, якія выкарыстоўвалі для гэтага беларускую сістэму РЭБ[10].

Перспектыва ўдзелу УС РБ[правіць | правіць зыходнік]

Паведамленні[правіць | правіць зыходнік]

У сродках масавай інфармацыі дыскусія аб магчымасці адпраўкі беларускіх вайскоўцаў у «гарачую кропку» пачалася пасля старту ваеннай аперацыі Расіі ў 2015 годзе. Расійскі журналіст Аляксей Арцахаў прапаноўваў прымусіць беларускага лідара Аляксандра Лукашэнка выконваць «саюзніцкія абавязанні» па АДКБ, каб той паслаў сваю армію ў дапамогу УС РФ[11].

У пачатку ліпеня 2017 года спецпрадстаўнік расійскага прэзідэнта па сірыйскім урэгуляванні Аляксандр Лаўрэнцьеў заявіў, што Расія звярнулася да краін СНД, у тым ліку і да Беларусі, з прапановай разгледзець пытанне аб накіраванні міратворчага кантынгенту для маніторынгу ў зонах дээскалацыі ў Сірыі. Супадзенне гэтай заявы з канферэнцыяй начальнікаў генеральных штабоў дзяржаў-членаў ААН па пытаннях правядзення аперацый па падтрыманні міру 6—7 ліпеня ў Нью-Ёрку, у якой удзельнічаў начальнік Генеральнага штаба Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь генерал-маёр Алег Белаконеў, дало падставу для розных спекуляцый з нагоды магчымасці такога зыходу[12].

У красавіку 2019 года ізраільскі ваенна-аналітычны партал Debka са спасылкай на «замежныя разведвальныя крыніцы» паведаміў пра гібель беларускіх, іранскіх і паўночнакарэйскіх ваенных спецыялістаў 13 красавіка падчас авіяналёту ізраільскіх ВПС на горад Масьяф. Па сцвярджэнні партала, замежнікі займаліся мадэрнізацыяй ракет наземнага базіравання для Сірыі і «Хезбалы»[13].

У пачатку лютага 2021 года ініцыятыва BYPOL распаўсюдзіла інфармацыю, што беларускія ўлады збіраюць міратворчы кантынгент у 600 вайскоўцаў для адпраўкі ў Сірыю. Як гаварылася ў паведамленні, у Заходнім і Паўночна-Заходнім аператыўных камандаваннях ужо прыйшла дырэктыва аб адборы вайскоўцаў. У сувязі з гэтым, паводле звестак групы BYPOL, вайскоўцы пачалі масава звальняцца з Узброеных Сіл[14].

Новая хваля дыскусій на гэтую тэму здарылася праз год, у лютым 2022 года. У расійскіх СМІ з’явілася сенсацыйная інфармацыя аб тым, што ўрад РФ ухваліў праект пагаднення аб размяшчэнні вайсковага кантынгенту Беларусі ў Сірыі. У распараджэнні, падпісаным прэм’ер-міністрам Міхаілам Мішусціным, поўны тэкст якога быў апублікаваны на афіцыйным партале прававой інфармацыі краіны, было напісана: «Ухваліць прадстаўлены Мінабароны РФ, узгоднены з МЗС і іншымі зацікаўленымі федэральнымі органамі выканаўчай улады, Вярхоўным судом, Следчым камітэтам і папярэдне прапрацаваны з беларускім бокам праект пагаднення паміж урадам РФ і ўрадам Беларусі аб супрацоўніцтве ў галіне аказання гуманітарнай дапамогі Сірыйскай Арабскай Рэспубліцы»[15].

У дакуменце гаворыцца, што Мінск і Масква прынялі да ўвагі афіцыйнае запрашэнне прыняць удзел у місіі па аказанні гуманітарнай дапамогі на тэрыторыі Сірыі і, як было падкрэслена, беларускі вайсковы кантынгент колькасцю да 200 чалавек будзе прыцягвацца да выканання мерапрыемстваў «выключна ў гуманітарных мэтах па-за зонай баявых дзеянняў». Згодна з дакументам, планавалася, што беларускія ваенныя спецыялісты будуць размешчаны ў месцах дыслакацыі расійскай авіяцыйнай групы, а таксама будуць аператыўна падпарадкоўвацца расійскаму цэнтру па прымірэнні варагуючых бакоў і кантролі за перамяшчэннем бежанцаў, але пры гэтым заставацца пад камандаваннем упаўнаважанага органа беларускага боку[15].

Заявы ўладаў[правіць | правіць зыходнік]

Міністэрства абароны Беларусі, МЗС і Дзяржаўны ваенна-прамысловы камітэт Рэспублікі Беларусь абвяргалі любую інфармацыю, звязаную з дадзенай тэмай. Асабліва гэта тычылася паведамленняў BYPOL[14] і Debka[13]. У лютым 2022-га прэзідэнт Аляксандр Лукашэнка падчас скандалу вакол дакумента, падпісанага Мішусціным, назваў гэта фэйкам. Аднак палітык абмовіўся, што некаторую колькасць гадоў таму Асад прасіў адправіць яго ў Сірыю медыкаў[16].

Крытыка паведамленняў[правіць | правіць зыходнік]

Адным з першых, хто паставіў пад сумнеў магчымасць адпраўкі беларускіх вайскоўцаў у Сірыю стаў палітолаг Арсеній Сівіцкі, які ў ліпені 2017 года апублікаваў па гэтым пытанні свой артыкул. Ён паказаў некалькі прычын немагчымасці падобнага зыходу[12].

Згодна беларускаму заканадаўству і палітычнай пазіцыі беларускага кіраўніцтва, узброеныя сілы могуць быць задзейнічаны за мяжой толькі ў тым выпадку, калі яны прымаюць удзел у міратворчай аперацыі, санкцыянаванай рэзалюцыяй Савета бяспекі ААН. Таксама, як адзначыў палітолаг, нягледзячы на тое, што Беларусь уваходзіць у розныя ваенна-палітычныя кааліцыі з Расіяй, межы адказнасці беларускага боку – заходні стратэгічны кірунак Саюзнай дзяржавы і толькі ў межах тэрыторыі Рэспублікі Беларусь. У дадатак урад палохае складаны клубок супярэчнасцяў розных сіл і праблем з дээскалацыяй[12].

У 2021 годзе ў перспектыве ваеннай аперацыі Беларусі ў Сірыі засумняваўся і калумніст TUT.BY Дзяніс Буркоўскі. Ён у першую чаргу падвергнуў сумневу інфармацыю ад BYPOL. Для невялікай беларускай арміі, на яго думку, будзе вельмі праблематычна выставіць для замежнай місіі кантынгент у некалькі сотняў кантрактнікаў. Плюс да гэтага неабходна ажыццявіць дадатковую падрыхтоўку кадраў, паколькі гаворка ідзе пра «міратворчую» аперацыю[17].

У лютым 2022 года з крытыкай падобнага роду паведамленняў выступіла міжнародная ініцыятыва iSANS. Як адзначыла арганізацыя, у дакуменце за подпісам Мішусціна згадваецца толькі запрашэнне, як мяркуецца, высланае рэжымам Башара Асада беларускаму боку, але ніяк не пагадненне або дагавор аб адпраўцы вайскоўцаў. iSANS выказала здагадку, што разгортванне ў Сірыі кантынгенту з Беларусі можа выклікаць неадназначную рэакцыю нават у прыхільнікаў Лукашэнка, які «неаднаразова абяцаў беларускім маці, што іх сынам ніколі не давядзецца ваяваць у трэціх краінах, адстойваючы чужыя інтарэсы». Таму наўрад-ці б улады рызыкнулі на такую авантуру[15].

Беларусы ў канфлікце[правіць | правіць зыходнік]

Камбатанты[правіць | правіць зыходнік]

Па даных на 2021 год вядома пра 10 грамадзян і ураджэнцаў рэспублікі, якія ўдзельнічалі ў баявых дзеяннях у Сірыі. Чацвёра з іх загінулі.

Імя Паходжанне Статус Заўвагі
Абу Сафія Беларусі (беларускае імя пры нараджэнні невядома) невядома Джыхад супрацоўнік ПВК «Malhama Tactical»
старшы сяржант 103-й гв. АПДБр (да Сірыі)
У снежні 2017 года забіты ў правінцыі Ідліб[18].
(гл. Баі за Ідліб)
Уладзімір Бекіш г. Гродна камандзір разведроты 5-й АТБр Сухапутных войскаў Расіі 19 чэрвеня 2016 загінуў у баі з сіламі ІДІЛ на дарозе з Ітрыі ў Эр-Раку[19].
(гл. Наступленне ад Ітрыі ў бок Ракі (2016))
Руслан Бабінін г. Мінск Расія супрацоўнік ПВК «Вагнер» [20]
Дзяніс Васільеў г. Гродна баец групоўкі «ІДІЛ» 1 снежня 2015 года загінуў у баі з курдскімі ўзброенымі фарміраваннямі на сірыйска-іракскай мяжы[21].
Аляксандр Вячэрнін Віцебская вобласць штурман ваенна-транспартнага самалёта Іл-20 ПКС Расіі 17 верасня 2018 года загінуў падчас крушэння самалёта, па памылцы збітага сірыйскімі СПА у 27 км на захад ад Баніяса[22].
(гл. Катастрофа Іл-20 у Сірыі)
Канстанцін Гірс Віцебская вобласць Расія супрацоўнік ПВК «Вагнер» [20]
Эдвард Давідаў г. Брэст Расія супрацоўнік ПВК «Вагнер» [20]
Сяргей Сазанаў Гомельская вобласць Расія супрацоўнік ПВК «Вагнер» [20]
Аляксандр Ступніцкі Віцебская вобласць Расія супрацоўнік ПВК «Вагнер» [20]
Вадзім Юшкевіч Віцебская вобласць Расія супрацоўнік ПВК «Вагнер» [20]

У ліпені 2018 года на брыфінгу Службы бяспекі Украіны згадвалася аб 11 грамадзянах рэспублікі, якія ў складзе расійскага «Вагнера» змагаліся ў Сірыі. Аднак названы імёны толькі шасцярых[20]. Такім чынам, агульная колькасць беларусаў, што прайшлі праз сірыйскі канфлікт, можа дасягаць 15 чалавек.

У 2018 годзе ў матэрыяле Уладзіміра Шлыкава ў праграме «Вот так» на тэлеканале «Белсат» было агучана, што ісламісцкую ПВК «Malhama Tactical», звязаную з арганізацыяй «Хаят Тахрыр аш-Шам», узначаліў ураджэнец рэспублікі Абу Салман Беларусі (не блытаць з Абу Сафія Беларусі). Папярэдні кіраўнік, узбек Абу Рофік, перадаў свае паўнамоцтвы, але застаўся ў кампаніі[18]. Як адзначыў расійскі журналіст і ваенны аглядальнік Алег Блохін у сваім Telegram-канале, Абу Салман Беларусі служыў у 103-й Віцебскай брыгадзе[23].

Аднак у 2020 годзе ў адным з пастоў праекта «Д///ихад» заяўлялася, што Беларусі і Рофік — адзін і той жа чалавек, які хаваецца пад рознымі асобамі. Сапраўднае імя кіраўніка ПВК — Сухроб Балтабаеў. Нібыта на фотаздымках, як Беларусі, так і Рофік хаваюць свае твары за балаклавай, але ў поглядзе адгадваецца падабенства. У сваю чаргу адмін Telegram-канала «Reverse Side Of the Medal» (RSOTM), які спецыялізуецца на лакальных канфліктах, барацьбе з тэрарызмам і эксклюзівах ПВК «Вагнера», змог займець кантактныя даныя Беларусі, што апынуліся ідэнтычныя кантактам Рофіка[24]. Аўтар таксама падаў аўдыёзапіс для параўнання галасоў абодвух[25]. Тым не менш у 2021 RSOTM перагледзеў свае погляды, паколькі была выяўлена магіла Рофіка[26]. Паводле Блохіна, ён загінуў яшчэ ў 2019 годзе[23].

Пытанне аб суадносінах асоб беларуса Беларусі і ўзбека Рофіка яшчэ застаецца адкрытым.

Выкраданні[правіць | правіць зыходнік]

  • У жніўні 2013 года паўстанцкая групоўка «Фронт аль-Нусра» паланіла беларуску Святлану Маркіяновіч і яе малдаўскую сяброўку Карыну Кальца. Баевікі абвінавацілі іх у шпіянажы на «Хезбалу». Відэа з затрыманымі дзяўчатамі было апублікавана на YouTube. У верасні палонніцы здзейснілі ўцёкі. Яны вылезлі з вокнаў дома, спусціліся па канатах і схаваліся ў мячэці, імам якой не здаў уцекачоў. Затым дыпламаты вывезлі іх у Ліван, а адтуль вярнулі дадому[27].

Эвакуацыя[правіць | правіць зыходнік]

У перыяд 2012—2015 гг. Рэспубліка Беларусь актыўна вывозіла сваіх грамадзян з «гарачай кропкі». Значнае садзейнічанне эвакуацыі беларусаў аказалі улады Расіі і Украіны.

30 жніўня 2012 года сямёра беларусаў украінскім бортам вылецелі ў Кіеў разам з украінцамі, палякамі і сірыйцамі. Мерапрыемства па эвакуацыі праводзілася з удзелам МЗС, МНС, Мінабароны Украіны і яе авіякампаніямі. Акрамя таго, падтрымку аказала Міжнародная арганізацыя па міграцыі[28].

Ноччу 9 верасня 2013 года борт МНС Расіі з пяццю грамадзянамі рэспублікі прызямліўся ў аэрапорце Дамадзедава. Паводле інфармацыі беларускага пасольства ў Сірыі, у краіне яшчэ заставаліся каля 85 грамадзян РБ[29].

17 жніўня 2015 года расійскі бок вывез 54 сваіх суайчыннікаў, а таксама некалькіх грамадзян Сірыі, Украіны, Казахстана і Беларусі[30]. 17 кастрычніка таго ж года яшчэ восем беларусаў вярнуліся ў рэспубліку на Іл-76 расійскага МНС[31].

Зноскі[правіць | правіць зыходнік]

  1. A/RES/66/253
  2. Лукашенко: Беларусь с первых дней конфликта в Сирии была на стороне ее народа и руководства // БЕЛТА, 22 июля 2019
  3. а б в г д е Александр Шпаковский. Беларусь и Сирия: от дипломатии до военного сотрудничества Архівавана 27 кастрычніка 2018. // IMHOclub : портал. — 30 мая 2017.
  4. 2017 UNGA Resolutions Condemning Countries (15 лістапада 2017).
  5. США, Великобритания и Франция бомбардировали Сирию. Беларусь осудила этот шаг, Россия собирает членов ОДКБ // Onliner, 14 апреля 2017
  6. Гуманитарная помощь Сирии в 1 млн: Каким странам и как помогает Беларусь
  7. а б Гуманітарнае супрацоўніцтва Рэспублікі Беларусь і Сірыйскай Арабскай Рэспублікі на афіцыйным сайце беларускага пасольства ў Дамаску
  8. В какие страны Беларусь поставляет оружие?
  9. Беларусь выходит в лидеры на рынке средств радиоэлектронной борьбы, Не исключено, что белорусская электроника двойного назначения применялась в ходе боевых действий в Сирии (4 мая 2018)
  10. Белорусская «Гроза-С» в Сирии вырвала зубы у американских «Жнецов» // Discred, 15 сентября 2020
  11. Российские СМИ: А почему белорусы не воюют вместе с нами в Сирии? // Хартия'97, 29 ноября 2015
  12. а б в Арсений Сивицкий. Почему военные из Беларуси не отправятся в Сирию // Thinktanks.by : сайт белорусских исследований. — 19 июля 2017.
  13. а б Израильские СМИ сообщили о гибели белорусских специалистов в Сирии, Беларусь опровергает Архівавана 21 верасня 2019.
  14. а б Минобороны прокомментировало информацию об отправке белорусских солдат в Сирию (руск.)(недаступная спасылка). EX-PRESS.BY (1 лютага 2021). Архівавана з першакрыніцы 1 лютага 2021. Праверана 5 сакавіка 2021.
  15. а б в О роли Беларуси в сирийском конфликте // iSANS : международная инициатива. — 8 февраля 2022.
  16. Георгий Нестеров. Александр Лукашенко назвал фейком новость об отправке белорусских военных в Сирию // Lenta.ru, 8 февраля 2022
  17. Денис Бурковский. Правда ли, что 600 белорусских солдат могут отправиться в Сирию? Разбираемся в вопросе Архівавана 5 лютага 2021. // TUT.BY, 1 февраля 2021
  18. а б О попавших в «Malhama Tactical» джихадистов, гражданах Белоруссии. (видео) | soldat.pro — Военные специалисты. Обьединяем лучших!
  19. Погибший в Сирии гродненец был командиром роты разведки
  20. а б в г д е ё СБУ: Мы идентифицировали личности 11 белорусов из ЧВК Вагнера, воевавших в Сирии
  21. "Разгружал арбузы на рынке, потом уехал за границу". Соседи о белорусе, который воевал за ИГИЛ
  22. Уроженец Беларуси погиб в Сирии при крушении
  23. а б Пост Олега Блохина
  24. Пост RSOTM 1
  25. Пост RSOTM 2
  26. Пост RSOTM 3
  27. Белоруска Светлана Маркиянович сбежала из сирийского плена
  28. Из Сирии эвакуированы 7 белорусов Архівавана 14 мая 2021.
  29. Еще 5 белорусов эвакуированы из Сирии рейсом российского МЧС Архівавана 14 мая 2021. // Белтелерадиокомпания, 9 сентября 2013
  30. Спецборт МЧС России эвакуировал белорусов и украинцев из Сирии
  31. Эвакуированных из Сирии белорусов отправили из Москвы на родину // СБ. Беларусь Сегодня, 17 октября 2015

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]