Беларусь у сірыйскім канфлікце

Асноўны артыкул: Удзел замежных краін у грамадзянскай вайне ў Сірыі

     Рэспубліка Беларусь
     Сірыйская Арабская Рэспубліка
     Асноўныя інтэрвенты: Злучаныя Штаты Амерыкі, Расійская Федэрацыя, Ісламская Рэспубліка Іран, Турэцкая Рэспубліка

Рэспубліка Беларусь у сірыйскім канфлікце падтрымлівае бок урада Башара Асада. Дзяржава аказвае ўладам розную дапамогу, пачынаючы ад дыпламатычнай і гуманітарнай, заканчваючы пастаўкамі ўзбраенняў. Пасля пачатку ў 2015 годзе ваеннай аперацыі Расіі ў СМІ перыядычна ўздымалася пытанне аб магчымасці задзейнічання беларускіх узброеных сіл. Кіраўніцтва краіны, у тым ліку прэзідэнт Аляксандр Лукашэнка, адмаўляе любыя заявы аб планах па адпраўцы сваіх вайскоўцаў у Сірыю. Тым не менш асобныя грамадзяне і ўраджэнцы Беларусі ў шэрагах УС РФ, ПВК «Вагнер» і ўзброенай апазіцыі прынялі ўдзел у канфлікце.

Роль дзяржавы

Афіцыйная пазіцыя

Галасаванне па рэзалюцыі ГА ААН А/RES/66/253 (люты 2012 года). Дакумент асудзіў гвалт у Сірыі, падтрымаў рашэнне Лігі арабскіх дзяржаў ад 22 студзеня аб палітычным пераходзе, што мела на ўвазе адстаўку дзеючага ўрада, і папрасіў Генеральнага сакратара прызначыць спецыяльнага пасланца па Сірыі.     за     супраць (у т.л. Беларусь)     устрымаліся

Гл. таксама: Спіс рэзалюцый ААН па Сірыі

З самых першых дзён канфлікту Беларусь актыўна падтрымлівала дзеючы сірыйскі рэжым. Асабліва ярка гэта выяўлялася на пляцоўцы ААН.

У лістападзе 2014 года рэспубліка выступіла супраць прыняцця трэцім камітэтам Генеральнай Асамблеі рэзалюцыі, якая ўскладала віну на афіцыйны Дамаск за грубыя парушэнні правоў чалавека ў ходзе баявых дзеянняў. Гэтак жа краіна галасавала і ў снежні 2016 года па рэзалюцыі аб расследаванні ваенных злачынстваў у Сірыі. У снежні 2017 года яна прагаласавала супраць рэзалюцыі Генасамблеі A/RES/72/191 аб палажэнне ў галіне правоў чалавека.

На думку палітычнага аглядальніка Аляксандра Шпакоўскага, беларускае кіраўніцтва лічыць, што падобныя абвінавачванні сумніўны і аднабокі. Нібыта ўлічваліся доказы злачынстваў выключна супраць урадавых сіл, а факты супраць паўстанцаў ігнараваліся. Шпакоўскі тлумачыў такую пазіцыю Беларусі па канфлікце не толькі ідэйна-палітычнымі матывамі або станам саюза з Расіяй, але таксама асабістым знаёмствам і ўзаемнай сімпатыяй Лукашэнка і Асада.

У красавіку 2018 года Міністэрства замежных спраў Рэспублікі Беларусь асудзіла ракетныя ўдары заходніх краін па Сірыі. У заяве, апублікаванай на Facebook, гаварылася, што тым самым сітуацыя ў краіне фактычна ператвараецца ў міждзяржаўны ўзброены канфлікт. Беларусь заклікала «ўсе залучаныя бакі неадкладна спыніць прымяненне ваеннай сілы і шукаць шляхі ўрэгулявання канфліктаў мірнымі сродкамі і за сталом перамоваў».

Дыпламатычныя намаганні беларускага боку былі высока ацэнены ў Дамаску. Так, напрыклад, у 2015 годзе ў інтэрв’ю тэлеканалу АНТ сірыйскі лідар Башар Асад заявіў, што «Беларусь разам з Расіяй з’яўляецца асноўным гульцом на міжнароднай арэне ў дачыненні да той вайны, якая вядзецца супраць Сірыі».

Гуманітарная дапамога

У сакавіку 2015 года Аляксандр Лукашэнка падпісаў распараджэнне аб аказанні гуманітарнай дапамогі краіне. З тых часоў беларускім пасольствам у Сірыі неаднаразова праводзіліся гуманітарныя акцыі. Сярод такіх — мерапрыемства ў горадзе Алепа ў верасні 2016 года, калі беларускія дыпламаты сумесна з расійскім Цэнтрам па прымірэнні перадалі для патрэб арганізацый аховы здароўя і адукацыі парадку 23 тоны гуманітарных грузаў (харчаванне — 12,5 тоны, рэчавую маёмасць — 4,3 тоны, медыцынскае маёмасць і медыкаменты — 6,2 тоны).

У снежні 2018 года краіна аказала дапамогу Сірыі на агульную суму каля 989 тысяч беларускіх рублёў (каля 460 тысяч долараў). Гэта, у прыватнасці, два самазвала і аўтобус МАЗ, трэнажоры, адзенне, абутак, мэбля, лекі, сухое цэльнае малако, школьныя прыналежнасці. У сакавіку 2019 года ў сірыйскі порт Латакія на Міжземным моры з Беларусі, дастаўлены гуманітарны груз, у тым ліку кампрэсарныя ўстаноўкі, дызель-генератары, інструменты для разборкі завалаў, а таксама школьныя прыналежнасці, парты, дзіцячыя адзенне і абутак. Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь пастановай №190 ад 2 красавіка 2021 года распарадзіўся аказаць Сірыі гуманітарную дапамогу на агульную суму 1,08 млн рублёў.

Усяго за 2015—2021 гады былі перададзены чатыры партыі гуманітарнай дапамогі.

Варта таксама згадаць распараджэнне Лукашэнка, якое было падпісанае ў маі 2017-га і прадугледжвала выдзяленне грашовых сродкаў для арганізацыі адпачынку і аздараўлення ў Беларусі 80 сірыйскіх дзяцей. У далейшым гэтая праграма была падоўжана. Да 2021 года больш за 1000 дзяцей з Сірыі змаглі адпачыць у рэспубліцы.

Пастаўкі ўзбраенняў

Гл. таксама: Экспарт ваеннай прадукцыі Беларусі

На працягу канфлікту Узброеныя сілы Сірыі атрымлівалі ад Беларусі комплексы СПА, стралковую і артылерыйскую зброю, а таксама боепрыпасы да іх. У жніўні 2019 года на сірыйскія МіГ-29 усталяваны беларускія бартавыя комплексы абароны «Талісман».

Асобна варта адзначыць пастаўкі комплексаў РЭБ серыі «Навальніца» вытворчасці канструктарскага бюро «Радар». Упершыню інфармацыя аб з’яўленні гэтай распрацоўкі ў Сірыі з’явілася яшчэ вясной 2018 годзе. Нібыта комплексы выкарыстоўваліся супраць амерыканскіх дронаў. У жніўні 2020 года, па паведамленні Пентагона, у небе над заходняй часткай правінцыі Ідліб былі адначасова страчаны адразу два ўдарна-разведвальных дрона MQ-9 Reaper («Жнец»), якія выляталі парай на баявое заданне з ракетамі AGM-114R9X на борце. Меркавана БПЛА ліквідаваны байцамі ўрадавай арміі, якія выкарыстоўвалі для гэтага беларускую сістэму РЭБ.

Перспектыва ўдзелу УС РБ

Паведамленні

У сродках масавай інфармацыі дыскусія аб магчымасці адпраўкі беларускіх вайскоўцаў у «гарачую кропку» пачалася пасля старту ваеннай аперацыі Расіі ў 2015 годзе. Расійскі журналіст Аляксей Арцахаў прапаноўваў прымусіць беларускага лідара Аляксандра Лукашэнка выконваць «саюзніцкія абавязанні» па АДКБ, каб той паслаў сваю армію ў дапамогу УС РФ.

У пачатку ліпеня 2017 года спецпрадстаўнік расійскага прэзідэнта па сірыйскім урэгуляванні Аляксандр Лаўрэнцьеў заявіў, што Расія звярнулася да краін СНД, у тым ліку і да Беларусі, з прапановай разгледзець пытанне аб накіраванні міратворчага кантынгенту для маніторынгу ў зонах дээскалацыі ў Сірыі. Супадзенне гэтай заявы з канферэнцыяй начальнікаў генеральных штабоў дзяржаў-членаў ААН па пытаннях правядзення аперацый па падтрыманні міру 6—7 ліпеня ў Нью-Ёрку, у якой удзельнічаў начальнік Генеральнага штаба Узброеных Сіл Рэспублікі Беларусь генерал-маёр Алег Белаконеў, дало падставу для розных спекуляцый з нагоды магчымасці такога зыходу.

У красавіку 2019 года ізраільскі ваенна-аналітычны партал Debka са спасылкай на «замежныя разведвальныя крыніцы» паведаміў пра гібель беларускіх, іранскіх і паўночнакарэйскіх ваенных спецыялістаў 13 красавіка падчас авіяналёту ізраільскіх ВПС на горад Масьяф. Па сцвярджэнні партала, замежнікі займаліся мадэрнізацыяй ракет наземнага базіравання для Сірыі і «Хезбалы».

У пачатку лютага 2021 года ініцыятыва BYPOL распаўсюдзіла інфармацыю, што беларускія ўлады збіраюць міратворчы кантынгент у 600 вайскоўцаў для адпраўкі ў Сірыю. Як гаварылася ў паведамленні, у Заходнім і Паўночна-Заходнім аператыўных камандаваннях ужо прыйшла дырэктыва аб адборы вайскоўцаў. У сувязі з гэтым, паводле звестак групы BYPOL, вайскоўцы пачалі масава звальняцца з Узброеных Сіл.

Новая хваля дыскусій на гэтую тэму здарылася праз год, у лютым 2022 года. У расійскіх СМІ з’явілася сенсацыйная інфармацыя аб тым, што ўрад РФ ухваліў праект пагаднення аб размяшчэнні вайсковага кантынгенту Беларусі ў Сірыі. У распараджэнні, падпісаным прэм’ер-міністрам Міхаілам Мішусціным, поўны тэкст якога быў апублікаваны на афіцыйным партале прававой інфармацыі краіны, было напісана: «Ухваліць прадстаўлены Мінабароны РФ, узгоднены з МЗС і іншымі зацікаўленымі федэральнымі органамі выканаўчай улады, Вярхоўным судом, Следчым камітэтам і папярэдне прапрацаваны з беларускім бокам праект пагаднення паміж урадам РФ і ўрадам Беларусі аб супрацоўніцтве ў галіне аказання гуманітарнай дапамогі Сірыйскай Арабскай Рэспубліцы».

У дакуменце гаворыцца, што Мінск і Масква прынялі да ўвагі афіцыйнае запрашэнне прыняць удзел у місіі па аказанні гуманітарнай дапамогі на тэрыторыі Сірыі і, як было падкрэслена, беларускі вайсковы кантынгент колькасцю да 200 чалавек будзе прыцягвацца да выканання мерапрыемстваў «выключна ў гуманітарных мэтах па-за зонай баявых дзеянняў». Згодна з дакументам, планавалася, што беларускія ваенныя спецыялісты будуць размешчаны ў месцах дыслакацыі расійскай авіяцыйнай групы, а таксама будуць аператыўна падпарадкоўвацца расійскаму цэнтру па прымірэнні варагуючых бакоў і кантролі за перамяшчэннем бежанцаў, але пры гэтым заставацца пад камандаваннем упаўнаважанага органа беларускага боку.

Заявы ўладаў

Міністэрства абароны Беларусі, МЗС і Дзяржаўны ваенна-прамысловы камітэт Рэспублікі Беларусь абвяргалі любую інфармацыю, звязаную з дадзенай тэмай. Асабліва гэта тычылася паведамленняў BYPOL і Debka. У лютым 2022-га прэзідэнт Аляксандр Лукашэнка падчас скандалу вакол дакумента, падпісанага Мішусціным, назваў гэта фэйкам. Аднак палітык абмовіўся, што некаторую колькасць гадоў таму Асад прасіў адправіць яго ў Сірыю медыкаў.

Крытыка паведамленняў

Адным з першых, хто паставіў пад сумнеў магчымасць адпраўкі беларускіх вайскоўцаў у Сірыю стаў палітолаг Арсеній Сівіцкі, які ў ліпені 2017 года апублікаваў па гэтым пытанні свой артыкул. Ён паказаў некалькі прычын немагчымасці падобнага зыходу.

Згодна беларускаму заканадаўству і палітычнай пазіцыі беларускага кіраўніцтва, узброеныя сілы могуць быць задзейнічаны за мяжой толькі ў тым выпадку, калі яны прымаюць удзел у міратворчай аперацыі, санкцыянаванай рэзалюцыяй Савета бяспекі ААН. Таксама, як адзначыў палітолаг, нягледзячы на тое, што Беларусь уваходзіць у розныя ваенна-палітычныя кааліцыі з Расіяй, межы адказнасці беларускага боку – заходні стратэгічны кірунак Саюзнай дзяржавы і толькі ў межах тэрыторыі Рэспублікі Беларусь. У дадатак урад палохае складаны клубок супярэчнасцяў розных сіл і праблем з дээскалацыяй.

У 2021 годзе ў перспектыве ваеннай аперацыі Беларусі ў Сірыі засумняваўся і калумніст TUT.BY Дзяніс Буркоўскі. Ён у першую чаргу падвергнуў сумневу інфармацыю ад BYPOL. Для невялікай беларускай арміі, на яго думку, будзе вельмі праблематычна выставіць для замежнай місіі кантынгент у некалькі сотняў кантрактнікаў. Плюс да гэтага неабходна ажыццявіць дадатковую падрыхтоўку кадраў, паколькі гаворка ідзе пра «міратворчую» аперацыю.

У лютым 2022 года з крытыкай падобнага роду паведамленняў выступіла міжнародная ініцыятыва iSANS. Як адзначыла арганізацыя, у дакуменце за подпісам Мішусціна згадваецца толькі запрашэнне, як мяркуецца, высланае рэжымам Башара Асада беларускаму боку, але ніяк не пагадненне або дагавор аб адпраўцы вайскоўцаў. iSANS выказала здагадку, што разгортванне ў Сірыі кантынгенту з Беларусі можа выклікаць неадназначную рэакцыю нават у прыхільнікаў Лукашэнка, які «неаднаразова абяцаў беларускім маці, што іх сынам ніколі не давядзецца ваяваць у трэціх краінах, адстойваючы чужыя інтарэсы». Таму наўрад-ці б улады рызыкнулі на такую авантуру.

Беларусы ў канфлікце

Камбатанты

Па даных на 2021 год вядома пра 10 грамадзян і ураджэнцаў рэспублікі, якія ўдзельнічалі ў баявых дзеяннях у Сірыі. Чацвёра з іх загінулі.

Імя	Паходжанне	Статус	Заўвагі
Абу Сафія Беларусі (беларускае імя пры нараджэнні невядома)	невядома	супрацоўнік ПВК «Malhama Tactical» старшы сяржант 103-й гв. АПДБр (да Сірыі)	У снежні 2017 года забіты ў правінцыі Ідліб. (гл. Баі за Ідліб)
Уладзімір Бекіш	г. Гродна	камандзір разведроты 5-й АТБр Сухапутных войскаў Расіі	19 чэрвеня 2016 загінуў у баі з сіламі ІДІЛ на дарозе з Ітрыі ў Эр-Раку. (гл. Наступленне ад Ітрыі ў бок Ракі (2016))
Руслан Бабінін	г. Мінск	супрацоўнік ПВК «Вагнер»
Дзяніс Васільеў	г. Гродна	баец групоўкі «ІДІЛ»	1 снежня 2015 года загінуў у баі з курдскімі ўзброенымі фарміраваннямі на сірыйска-іракскай мяжы.
Аляксандр Вячэрнін	Віцебская вобласць	штурман ваенна-транспартнага самалёта Іл-20 ПКС Расіі	17 верасня 2018 года загінуў падчас крушэння самалёта, па памылцы збітага сірыйскімі СПА у 27 км на захад ад Баніяса. (гл. Катастрофа Іл-20 у Сірыі)
Канстанцін Гірс	Віцебская вобласць	супрацоўнік ПВК «Вагнер»
Эдвард Давідаў	г. Брэст	супрацоўнік ПВК «Вагнер»
Сяргей Сазанаў	Гомельская вобласць	супрацоўнік ПВК «Вагнер»
Аляксандр Ступніцкі	Віцебская вобласць	супрацоўнік ПВК «Вагнер»
Вадзім Юшкевіч	Віцебская вобласць	супрацоўнік ПВК «Вагнер»

У ліпені 2018 года на брыфінгу Службы бяспекі Украіны згадвалася аб 11 грамадзянах рэспублікі, якія ў складзе расійскага «Вагнера» змагаліся ў Сірыі. Аднак названы імёны толькі шасцярых. Такім чынам, агульная колькасць беларусаў, што прайшлі праз сірыйскі канфлікт, можа дасягаць 15 чалавек.

У 2018 годзе ў матэрыяле Уладзіміра Шлыкава ў праграме «Вот так» на тэлеканале «Белсат» было агучана, што ісламісцкую ПВК «Malhama Tactical», звязаную з арганізацыяй «Хаят Тахрыр аш-Шам», узначаліў ураджэнец рэспублікі Абу Салман Беларусі (не блытаць з Абу Сафія Беларусі). Папярэдні кіраўнік, узбек Абу Рофік, перадаў свае паўнамоцтвы, але застаўся ў кампаніі. Як адзначыў расійскі журналіст і ваенны аглядальнік Алег Блохін у сваім Telegram-канале, Абу Салман Беларусі служыў у 103-й Віцебскай брыгадзе.

Аднак у 2020 годзе ў адным з пастоў праекта «Д///ихад» заяўлялася, што Беларусі і Рофік — адзін і той жа чалавек, які хаваецца пад рознымі асобамі. Сапраўднае імя кіраўніка ПВК — Сухроб Балтабаеў. Нібыта на фотаздымках, як Беларусі, так і Рофік хаваюць свае твары за балаклавай, але ў поглядзе адгадваецца падабенства. У сваю чаргу адмін Telegram-канала «Reverse Side Of the Medal» (RSOTM), які спецыялізуецца на лакальных канфліктах, барацьбе з тэрарызмам і эксклюзівах ПВК «Вагнера», змог займець кантактныя даныя Беларусі, што апынуліся ідэнтычныя кантактам Рофіка. Аўтар таксама падаў аўдыёзапіс для параўнання галасоў абодвух. Тым не менш у 2021 RSOTM перагледзеў свае погляды, паколькі была выяўлена магіла Рофіка. Паводле Блохіна, ён загінуў яшчэ ў 2019 годзе.

Пытанне аб суадносінах асоб беларуса Беларусі і ўзбека Рофіка яшчэ застаецца адкрытым.

Выкраданні

• У жніўні 2013 года паўстанцкая групоўка «Фронт аль-Нусра» паланіла беларуску Святлану Маркіяновіч і яе малдаўскую сяброўку Карыну Кальца. Баевікі абвінавацілі іх у шпіянажы на «Хезбалу». Відэа з затрыманымі дзяўчатамі было апублікавана на YouTube. У верасні палонніцы здзейснілі ўцёкі. Яны вылезлі з вокнаў дома, спусціліся па канатах і схаваліся ў мячэці, імам якой не здаў уцекачоў. Затым дыпламаты вывезлі іх у Ліван, а адтуль вярнулі дадому.

Эвакуацыя

У перыяд 2012—2015 гг. Рэспубліка Беларусь актыўна вывозіла сваіх грамадзян з «гарачай кропкі». Значнае садзейнічанне эвакуацыі беларусаў аказалі улады Расіі і Украіны.

30 жніўня 2012 года сямёра беларусаў украінскім бортам вылецелі ў Кіеў разам з украінцамі, палякамі і сірыйцамі. Мерапрыемства па эвакуацыі праводзілася з удзелам МЗС, МНС, Мінабароны Украіны і яе авіякампаніямі. Акрамя таго, падтрымку аказала Міжнародная арганізацыя па міграцыі.

Ноччу 9 верасня 2013 года борт МНС Расіі з пяццю грамадзянамі рэспублікі прызямліўся ў аэрапорце Дамадзедава. Паводле інфармацыі беларускага пасольства ў Сірыі, у краіне яшчэ заставаліся каля 85 грамадзян РБ.

17 жніўня 2015 года расійскі бок вывез 54 сваіх суайчыннікаў, а таксама некалькіх грамадзян Сірыі, Украіны, Казахстана і Беларусі. 17 кастрычніка таго ж года яшчэ восем беларусаў вярнуліся ў рэспубліку на Іл-76 расійскага МНС.

Літаратура

• Александр Шпаковский. Беларусь и Сирия: от дипломатии до военного сотрудничества Архівавана 27 кастрычніка 2018. // IMHOclub : портал. — 30 мая 2017.
• Арсений Сивицкий. Почему военные из Беларуси не отправятся в Сирию // Thinktanks.by : сайт белорусских исследований. — 19 июля 2017.
• О роли Беларуси в сирийском конфликте // iSANS : международная инициатива. — 8 февраля 2022.
  • Версія на англійскай мове
  • Версія на белорускай мове
  • Версія на рускай мове
• Гуманітарнае супрацоўніцтва Рэспублікі Беларусь і Сірыйскай Арабскай Рэспублікі // Афіцыйны сайт беларускага пасольства ў Дамаску.
  • Версія на англійскай мове
  • Версія на беларускай мове
  • Версія на рускай мове