Бельскі павет (Смаленская губерня)

Бельскі павет
Герб
Краіна	Расійская імперыя
Уваходзіць у	Смаленская губерня
Адміністрацыйны цэнтр	Белы
Дата ўтварэння	1708
Дата скасавання	30 верасня 1929
Насельніцтва	165,2 тыс. (1 897)
Плошча	11,0 тыс. км²

Бельскі павет (руск.: Бельский уезд) — адміністрацыйная адзінка ў складзе Расійскай імперыі, самы буйны па тэрыторыі і колькасці насельніцтва ў былой Смаленскай губерні, які займаў каля 1/5 ўсёй яе тэрыторыі. Існаваў у 1708—1929 гадах. Цэнтр — горад Белы.

Гісторыя

Бельскі павет у сучаснай сетцы раёнаў

Юрыдычна Бельскі павет быў аформлены ў 1708 годзе ў ходзе адміністрацыйнай рэформы Пятра I, калі ён быў аднесены да Смаленскай губерні.

З часу прыгоннага права паўночная частка павета, якая прымыкае да Асташкаўскага і Ржэўскага паветаў Цвярской губерні, аддаленая ад суднаходных рэк і праязных дарог, якая адрознівалася бясплоддзем глеб, называлася Сібір. Граф Шараметаў, які меў тут шырокія вотчыны, спасылаў сюды сваіх непакорлівых прыгонных, так узнік гэты арыгінальны тапонім.

На Бельскі павет прыходзіцца найбольшая колькасць зарэгістраваных у крыніцах і гісторыка-краязнаўчай літаратуры хваляванняў, звязаных з правядзеннем у жыццё «Палажэнняў 19 лютага» (33 хвалявання, што складае больш за чвэрць усіх хваляванняў гэтага перыяду ў Смаленскай губені). У паслярэформавы час сельская гаспадарка павета, прыстасоўваючыся да рынкавых адносінаў, перабудоўваўся, пра што сведчыць значны рост пасеваў тэхнічных культур — лёну (з пачатку 90-х гг. Гг. ХIХ ст. Да 1-й сусветнай вайны — амаль утрая) і бульбы (за той жа перыяд — удвая) за кошт скарачэння пасеваў збожжавых у яравога палетка. Частка сялян займалася неземляробчым адыходам: у сярэдзіне 90-х гг. ХIХ ст. бралі пашпарты для гэтай мэты каля 11 % мужчын і да 2 % жанчын. Асноўным заняткам большасці адходнікаў быў сплаў лесу да Рыжскага порту з Бельскай рачной прыстані, частка сялян сыходзіла на заробкі на тэкстыльныя прадпрыемствы Пецярбургскага і Маскоўскага раёнаў. Заможныя сяляне займаліся возніцтвам.

1 студзеня 1919 года пастановай I з’езда КП(б) Беларусі Бельскі павет уключаўся ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня разам з іншымі тэрыторыямі Смаленскай губерні быў перададзены ў склад РСФСР.

У 1929 годзе Смаленская губерня і ўсе яе паветы былі скасаваныя, а іх тэрыторыя ўвайшла ў новую Заходнюю вобласць.

У выніку размежаванняў з суседнімі губернямі, якія завяршыліся да ліпеня 1944 г., большая частка Бельскага павета трапіла ў Цвярскую вобласць. У Смаленскай вобласці застаўся Холм-Жыркоўскі раён і некаторыя іншыя тэрыторыі.

Насельніцтва

У насельніцтве рэзка пераважалі прыгонныя сяляне (40 790 чал. мужчынскага полу, больш 7 100), дзяржаўных сялян было ўсяго толькі 2 698 чал. Напярэдадні адмены прыгоннага права ў павеце налічвалася 1 029 дваранскіх маёнткаў (амаль 20 % да агульнага іх колькасці ў губерніі), сярод іх пераважалі дробнамаянтковыя (уладальнікі да 20 душ сялян) — іх было 612, буйнамаёнткавых (больш за 500 душ) — толькі 5 маёнткаў. Прыгонным сялянам належала боле 203,6 тысяч дзесяцін зямлі, у сярэднім па 5,3 дзесяціны на душу, у выніку рэформа 1861 г. засталося каля 169 тысяч дзесяцін (змяншэнне на 17,1 %).

1868 г.

• рускія — 69 642;
• беларусы — 37 984;
• іншыя — 263;

Па дадзеных перапісу 1897 года ў павеце пражывала 165,2 тыс. чал. у тым ліку рускія — 99,0 %. У горадзе Белы пражывала 6952 чел.

Літаратура

• Географическо-статистический словарь Российской империи / Составил П. Семенов при участии В. Зверинского. — Т. 1.- СПб, 1863
• Указатель фабрик и заводов Европейской России и Царства Польского / Составил П. А. Орлов. — СПб, 1887
• Иделевич Т. П. Изменения в административно-территориальном делении Смоленской области (1708—1961) // Материалы по изучению Смоленской области. — Выпуск IV. — Смоленск, 1961.