Берэн і Луціен
Берэн | |
---|---|
англ.: Beren | |
Серыя | Легендарыум Толкіна |
Стваральнік | Дж. Р. Р. Толкін |
Інфармацыя | |
Мянушка | Эрхаміян, Камласт |
Від | чалавек |
Пол | мужчынскі |
Луціен | |
---|---|
англ.: Lúthien | |
Серыя | Легендарыум Толкіна |
Стваральнік | Дж. Р. Р. Толкін |
Інфармацыя | |
Мянушка | Цінувіель |
Від | эльф |
Пол | жаночы |
Бе́рэн (англ.: Beren) і Лу́ціен (англ.: Lúthien) — персанажы фэнтэзійнага свету, створанага Дж. Р. Р. Толкінам.
Берэн — смяротны чалавек, сын Барахіра з Дому Беара . Луціен — несмяротная эльфійская прынцэса, дачка караля эльфаў Элу Цінгала і маі Меліян . Аднойчы сустрэўшыся, яны закахаліся адзін у аднаго і пераадольваюць мноства выпрабаванняў, каб быць разам.
Персанажы Берэна і Луціен упершыню з’яўляюцца ў «Кнізе страчаных паданняў », напісанай Толкінам у 1916—1918 гадах. Пазней іх гісторыя зведвае шматлікія змены. Розныя версіі падання прыводзяцца ў паэме «Лэ пра Лэйціян », хроніках «Шэрыя аналы », пасмяротна складзенай кнізе «Сільмарыліян» і ў зборы тэкстаў, выдадзеных Крыстаферам Толкінам у 2017 годзе пад назвай «Берэн і Луціен». Песню пра Берэна і Луціен Арагорн спявае хобітам у «Валадары пярсцёнкаў». Гісторыя несмяротнай эльфійкі, якая выходзіць замуж за чалавека і выбірае для сябе смяротны лёс, знайшла таксама адлюстраванне ў іншым творы Толкіна — «Паданні пра Арагорна і Арвен ».
Навукоўцы адзначаюць, што Толкін выкарыстоўваў для сваёй гісторыі вялікую колькасць крыніц. У першую чаргу паданне пра Берэна і Луціен заснавана на старажытнагрэчаскім міфе пра Арфея і Эўрыдыку, але таксама ў ім можна знайсці элементы іншых міфаў, легенд і казак розных перыядаў. Сярод іх фінскі эпас «Калевала», валійскі «Мабіногіян », нарвежская «Сага пра Вёльсунгаў », ісландская «Малодшая Эда» і нямецкая народная казка «Рапунцэль ».
Гісторыя Берэна і Луціен таксама мае аўтабіяграфічныя матывы. Імёны «Берэн» і «Луціен» выбіты на надмагіллі Толкіна і яго жонкі Эдыт.
Імёны
[правіць | правіць зыходнік]Імя Берэн на сіндарыне азначае «адважны». Пасля таго, як перажыў атрутны ўкус Кархарота, Берэн атрымаў празванне Эрха́міян — перакладаецца з сіндарыну, як «аднарукі». Іншае празванне — Ка́мласт — Берэн даў сабе, калі прыйшоў да Цінгала без правай рукі, якая дагэтуль сціскала Сільмарыль . У перакладзе з сіндарыну Камласт азначае «пустая рука»[1].
Луціен, верагодна, азначае «дачку кветак» на белерыяндcкім дыялекце сіндарыну, але можа быць перакладзена і як «цвіценне»[2]. Імя Цінувіель, якое даў Луціен Берэн — гэта паэтычная назва салаўя, але ў літаральным перакладзе з сіндарыну азначае «дачка зорных прыцемак»[1].
Кантэкст
[правіць | правіць зыходнік]Берэн — чалавек-адан з народа Беара , сын Барахіра і Эмельдзір. Разам з бацькам ён удзельнічаў у Бітве Раптоўнага Полымя, дзе Барахір прыйшоў на дапамогу каралю Нарготранда Фінраду , за што Фінрад пакляўся ў вернасці Дому Беара. Пасля бітвы Берэн застаўся з бацькам і яго атрадам, якія ў Дартоніяне супрацьстаялі сілам Моргата. Калі ў выніку здрады атрад быў знічтожаны, Берэн, дзякуючы шчасліваму выпадку, застаўся ў жывых[3].
Луціен — прынцэса эльфаў-сіндар, адзіная дачка Элу Цінгала , караля Дорыята , і яго жонкі маі Меліян . Гэта значыць, у ёй цячэ кроў не толькі каралёў, але і «бостваў». Паводле «Шэрых аналаў», Луціен нарадзілася ў Эпоху Дрэў. Пры яе нараджэнні ў Дорыяце ўпершыню расцвіла кветка ніфрэдзіль. Луціен апісваецца як Ранішняя зорка эльфійскага народа і як самая цудоўная з дзяцей Эру Ілуватара.
Гісторыя кахання несмяротнай Луціен і смяротнага Берэна лічыцца «апорнай» часткай «Сільмарыліяна». Сам Толкін называў яе «ядром міфалогіі»[4].
Сярод нашчадкаў Берэна і Луціен былі Арагорн і Арвен. Арагорн іх нашчадак па лініі Элраса і каралеўскага роду Нуменара, Арвен жа была дачкой Элранда, прапраўнука Луціен, і Келебрыян , стрыечнай праўнучкі Луціен. У процівагу Луціен, яе нашчадак Арвен звалася Вячэрняй зоркай эльфійскага народа, у знак таго, што ў яе прыгажосці адлюстравалася прыгажосць Луціен. Гісторыя Арагорна і Арвен з’яўляецца адлюстраваннем гісторыі Берэна і Луціен[5][6].
Сюжэт падання
[правіць | правіць зыходнік]Сустрэча
[правіць | правіць зыходнік]Берэн упершыню сустрэў Луціен летняю парой у лясах Нельдарэта. У вячэрні час, калі над лесам уставаў месяц, яна кружылася ў танцы на лясной паляне. У зачараванага яе прыгажосцю Берэна адняло мову, а тым часам Луціен знікла ў лясах. Берэн не ведаў яе імя і ў сэрцы называў яе Цінувіель, што азначае Салавей, дачка прыцемкаў. У пошуках Луціен Берэн праблукаў усю восень і зіму. Ён сустрэў яе зноў у перадсвітальны час напярэдадні вясны. Луціен зноў кружылася ў танцы на зялёным пагорку і спявала, і дзе ступала яна, распускаліся кветкі. Тады да Берэна вярнулася мова, і ён усклікнуў «Цінувіель!» Луціен застыла ў здзіўленні, але больш не ўцякала. Яна таксама пакахала Берэна. На світанні яна выслізнула з яго абдымкаў і сышла, а Берэн упаў на зямлю непрытомны. Аднак неўзабаве Луціен вярнулася, і з тых пор яны блукалі па лясах разам[3].
Даэран , які таксама кахаў Луціен, прасачыў за ёй і расказаў пра яе сустрэчы з Берэнам яе бацьку. Цінгал разлютаваўся, паколькі любіў дачку больш за ўсё на свеце і лічыў, што нават эльфійскія прынцы не варты яе, не тое што нейкі смяротны. Калі Луціен прывяла каханага перад трон Цінгала, Берэн папрасіў яе рукі. У вялікім гневе, не зважаючы на перасцярогі Меліян , кароль абвясціў, што калі Берэн хоча рукі Луціен, то няхай прынясе Сільмарыль з жалезнай кароны Моргата . Усе зразумелі, што Цінгал пасылае Берэна на смерць, аднак той не спалохаўся і адправіўся выконваць даручэнне[3].
Палон і вызваленне
[правіць | правіць зыходнік]Берэн адправіўся па дапамогу да Фінрада ў Нарготранд . Трапіўшы ў горад, Берэн нагадаў каралю эльфаў пра яго клятву, і той пагадзіўся пайсці з ім. Аднак падданыя Фінрада адмовіліся рушыць услед за сваім каралём, бо паход здаваўся безнадзейным. Фінрад і Берэн адправіліся ў паход толькі з трынаццаццю спадарожнікамі. На шляху яны знішчылі атрад оркаў і замаскіраваліся пад іх. У такім выглядзе яны хацелі праслізнуць міма Тол-Сірыяна , які быў пад уладай Саўрана, але той заўважыў іх і загадаў прывесці да яго. Фінрад уступіў у чараўніцкі песенны паядынак з Саўранам, але прайграў. Атрад быў кінуты ў вязніцу, але Саўран дарэмна намагаўся выпытаць намеры вандроўнікаў: усе эльфы памерлі, так і не выдаўшы таямніцу пахода. Калі Саўран паслаў ваўкалака забіць Берэна, Фінрад разарваў ланцугі і забіў звера, але сам загінуў. Берэн аплакаў караля і ўпаў у забыццё[3].
Калі Берэн трапіў у палон, Луціен адчула нядобрае. Прыйшоўшы да маці за парадай, яна даведалася пра лёс каханага — бо ў Меліян было відзенне — і хацела тут жа бегчы ратаваць Берэна. Яна звярнулася па дапамогу да Даэрана, але той зноў выдаў яе Цінгалу. Кароль замкнуў дачку ў доме, які спецыяльна для гэтага загадаў пабудаваць у кроне магутнага бука. Жадаючы збегчы, Луціен зачаравала свае валасы так, што яны выраслі да небывалай даўжыні. З іх яна спляла чароўны плашч, які рабіў яе нябачнай і насылаў сон, і вяроўку, каб спусціцца. Паддаўшыся чарам валасоў Луціен, вартаўнікі паснулі, і яна збегла[3].

Луціен адправілася ратаваць Берэна і дарогай сустрэла Хуана, ваўкадава з Валінара, надзеленага дарам гаварыць — аднак загаварыць ваўкадаў меў магчымасць толькі тройчы ў жыцці. Хуан прывёў Луціен да свайго гаспадара, Келегорма. Келегорм жа захацеў сам ажаніцца з ёй. Ён паабяцаў дапамагчы ёй, калі яна адправіцца з ім у Нарготранд. Там Луціен апынулася палонніцай Келегорма, ён загадаў сцерагчы яе і забараніў з кім-небудзь гаварыць. Хуан жа пашкадаваў яе і вызваліў, здрадзіўшы тым самым свайму гаспадару. Разам з Луціен яны збеглі з Нарготранда[3].
Яны дабраліся да вострава Саўрана, і Луціен заспявала ў надзеі, што Берэн яе пачуе. Ён азваўся, але Саўран таксама пачуў яе песню. Ён паслаў ваўкоў забіць Хуана, але Хуан забіў іх усіх аднаго за адным. Нарэшце Саўран сам ператварыўся ў наймагутнейшага з ваўкалакаў і выйшаў на бой з Хуанам. Хуан пахіснуўся, але Луціен аслабіла націск Саўрана сваім зачараваным плашчом. Саўран стаў прымаць розныя абліччы, але Хуан адолеў яго. Луціен прымусіла Саўрана аддаць ключы ад вежы. Саўран прыняў выгляд кажана-вампіра і збег. Луціен разбурыла вежу. Яна знайшла Берэна і, палічыўшы яго мёртвым, у роспачы ўпала побач з ім. Але на світанні Берэн апрытомеў. Хуан вярнуўся да Келегорма[3].
Паход за Сільмарылем
[правіць | правіць зыходнік]
Берэн вырашыў выканаць клятву — здабыць Сільмарыль — і хацеў, каб Луціен вярнулася да бацькі, дзе будзе ў бяспецы. Але Луціен адмовілася. Аднойчы яны сустрэлі ў лесе Келегорма і Куруфіна, з якімі быў Хуан. Браты напалі на Берэна. Той з дапамогай Хуана адолеў іх, але пашкадаваў па просьбе Луціен. Куруфін пракляў Берэна, сказаўшы, што яго чакае пакутлівая смерць, а потым стрэліў у Луціен з лука Келегорма, але параніў Берэна. Берэн і Луціен паскакалі на кані, якога Берэн адабраў у Куруфіна. Яны вярнуліся ў Дорыят, там Берэн пакінуў Луціен, пакуль яна спала, і пайшоў у Ангбанд здабываць Сільмарыль[3].
Луціен прыняла аблічча кажана Тхурынгвеціль, а Хуан аблічча ваўка Драўглуіна, каб быць у большай бяспецы. У такім выглядзе яны нагналі Берэна і ўсе разам дабраліся да трона Моргата. Але Моргат сарваў з Луціен маску. Луціен прапанавала Моргату паспяваць для яго. Ахоплены пажадлівасцю, ён пагадзіўся. Спеў Луціен усыпіў Моргата і ўсіх яго прыслужнікаў. Луціен разбудзіла Берэна, і ён выразаў з кароны Моргата Сільмарыль, кінжалам, які адабраў у Куруфіна. Калі Берэн паспрабаваў выразаць другі Сільмарыль, кінжал саслізнуў і парэзаў Моргату шчаку. Берэн і Луціен кінуліся да брамы, там на іх напаў ваўкалак Кархарот. Ён адкусіў Берэну руку, у якой той трымаў Сільмарыль. Луціен адсмактала атруту з раны Берэна і паспрабавала вылечыць Берэна, але беспаспяхова, бо страціла ўсе сілы на ўсыпленне Моргата. Хуан заклікаў арлоў Манвэ, і тыя аднеслі іх у Дорыят[3].
Луціен вылечыла Берэна, і яны разам прыйшлі да яе бацькі. Берэн сказаў Цінгалу, што Сільмарыль у яго руцэ, а значыць клятва выканана. Калі Цінгал папрасіў паказаць Сільмарыль, Берэн паказаў яму куксу. Яны апавялі Цінгалу, што адбылося, і ў той жа дзень было зладжана вяселле. Тым часам Кархарот, якога Сільмарыль паліў знутры, адначасова даючы яму надзвычайную сілу, разбураў і знішчаў усіх, каго сустракаў, і набліжаўся да Менеграта. Было вырашана зладзіць паляванне. У паляванні ўдзельнічалі Берэн, Цінгал, Хуан, Белег, Маблунг і многія іншыя. Кархарот напаў на Берэна, але Хуан забіў Кархарота, хоць і сам памёр ад ран, атрыманых у сутычцы. Бруха Кархарота распаролі і выцягнулі Сільмарыль. Параненага Берэна прынеслі ў Дорыят, дзе ён памёр у абдымках Луціен[3].
Смерць і новае жыццё
[правіць | правіць зыходнік]
Дух гаруючай Луціен пакінуў цела і адправіўся за Берэнам у пакоі Мандаса. Стаўшы перад ім, яна заспявала песню аб пакутах Эльфаў і Людзей, найвялікшую песню з калі-небудзь праспяваных. Песня так кранула Мандаса, што спачатку ён выклікаў дух Берэна, каб яны сустрэліся, а потым адправіўся да Манвэ прасіць за Берэна і Луціен. Раней ён не рабіў нічога падобнага і міласэрнасцю не вызначаўся. Нават Манве не мог змяніць лёс Людзей. Але яму адкрылася воля Ілуватара, і ён даў Луціен выбар: жыць у Валінары без Берэна або вярнуцца з Берэнам у Серадзем’е і стаць смяротнай. Луціен выбрала Берэна і смерць[3].
Луціен і Берэн пасяліліся ў Асірыяндзе і жылі там да спусташэння Менеграта. Месца, дзе яны жылі, пазней назвалі Дор Фірн-і-Гуінар, Зямля Жывых Мёртвых. У іх нарадзіўся сын Дыяр[7].
Цінгал атрымаў ад Хурына Наўгламір, кара́лі гномаў, якія ён знайшоў у развалінах Нарготранда. Цінгал вырашыў аб’яднаць найвялікшыя творы Гномаў і Эльфаў — Наўгламір і Сільмарыль — і запрасіў кавалёў-гномаў з Нограда. Гномы ўправілі Сільмарыль у каралі, а потым забілі Цінгала і забралі Наўгламір. Берэн забіў у бітве цара Нограда і адабраў у яго каралі, але той перад смерцю паспеў праклясці адабраныя ў гномаў скарбы. Каралі Берэн аддаў Луціен, якая потым насіла іх да самай смерці[8].
Берэн і Луціен памерлі ў той жа год, калі іх сын стаў кіраўніком Дорыята. Ніхто не ведае, дзе яны пахаваны.
Радавод
[правіць | правіць зыходнік]Генеалогія паўэльфаў | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
Раннія версіі
[правіць | правіць зыходнік]У ранніх версіях гісторыі, галоўную гераіню клічуць Цінувіель, а Берэн — эльф (у прыватнасці, нолдар або ном). Замест Саўрана героі сутыкаюцца з Тэвільда, вялізным катом, галоўным ворагам валінарскага ганчака Хуана. Існавала яшчэ адна версія, самая ранняя, у якой Берэн быў чалавекам, але яна не захавалася[9].
Аналіз
[правіць | правіць зыходнік]Сувязь з класічнымі міфамі
[правіць | правіць зыходнік]Філолаг і даследчык Толкіна Том Шыпі пісаў, што гісторыя Берэна і Луціен заснавана ў першую чаргу на старажытнагрэчаскім міфе пра Арфея і Эўрыдыку, але таксама ў ёй можна ўбачыць элементы іншых міфаў, легенд і народных казак. Шыпі адзначае наступныя паралелі[10]:
- Фінскі эпас «Калевала»: барацьба чараўнікоў пры дапамозе спеву;
- Валійскі «Мабіногіян »: пагоня за вепруком Турхам Труйтам ;
- Нарвежская «Сага пра Вёльсунгаў »: ваўкалакі пажыраюць звязаных людзей у цемры;
- Ісландская «Малодшая Эда»: рука ў пашчы ваўка (воўк Фенрыр і бог Цюр);
- Англійская паэма «Быццё B »: «ценевы плашч» сна і нябачнасці;
- Нямецкая народная казка «Рапунцэль »: вяроўка з валасоў, спушчаная з акна.
Спіс запазычанняў Шыпі падагульняў думкай, што на момант напісання гісторыі Берэна і Луціен Толкін «яшчэ не вызваліўся ад мноства сваіх крыніц, як быццам спрабуючы ўключыць туды ўсе ўпадабаныя ім фрагменты больш ранняй літаратуры, замест таго, каб знайсці крыніцу развіцця ўласнай гісторыі ў ёй самой»[10].
Петэр Аструп Сунт праводзіў паралелі, як паміж Берэнам і Арфеем, так і паміж Луціен і Арфеем. Луціен валодае магіяй, і яе роля далёка не такая пасіўная, як роля Эўрыдыкі. Менавіта яна адпраўляецца да Мандаса , уладара царства мёртвых[11]. Бэн Элдан Стывенс дадае, што ў некаторых аспектах гісторыя Толкіна супрацьпастаўляецца старажытнагрэчаскаму міфу. Арфею ўдаецца выратаваць Эўрыдыку з Аіда адзін раз, у той час як Луціен ратуе Берэна тройчы: з палону Саўрана, з Ангбанда і ўмаліўшы Мандаса вярнуць яго да жыцця. У міфе пра Арфея і Эўрыдыку Эўрыдыка сустракае «другую смерць», Арфей неўзабаве таксама памірае. Луціен і Берэн атрымліваюць «другое жыццё» пасля «ўваскрашэння»[12][13].
Дзеянне / Тэма | Берэн | Арфей | Луціен |
---|---|---|---|
Сувязь з прыродай | Так | Так | Так |
Адчайны пошук каханай | Так («Лэ пра Лэйціян ») |
Так | — |
Паўтарэнне імені | «Цінувіель! Цінувіель!» | «Эўрыдыка … Эўрыдыка» («Георгікі » Вергілія) |
— |
Катабасіс , спуск у апраметную | Ідзе ў Дорыят, «небяспечны, страшны, забаронены» горад | Так | — |
Музыкальная маці з магічнымі здольнасцямі | — | Муза Каліёпа | Мая Меліян |
Сіла песні | — | Так | Так |
Магічныя здольнасці | — | Так | Так |
Моліць пра вяртанне каханай/каханага | — | Плутона і Празерпіну | Валу Мандаса |
Казкі і сказанні
[правіць | правіць зыходнік]
Некаторыя даследчыкі, у першую чаргу Рэндэл Хелмс , адзначаюць, што ў паданні пра Берэна і Луціен можна знайсці элементы народных казак, у прыватнасці, валійскага сказання «Кілух і Олвен », якое ўваходзіць у «Мабіногіян» і лічыцца самым раннім тэкстам Артурыяны. Адзін з такіх элементаў — бацька нявесты дае жаніху заданне (або заданні), якое выглядае невыканальным і якое жаніху ўдаецца выканаць[14]. У казцы братоў Грым «Чорт з трыма залатымі валасамі » кароль патрабуе, каб хлопчык дастаў тры залатыя валасінкі з галавы чорта[15]. Яшчэ адзін элемент — сабака караля Артура Кавал , якога можна суаднесці з Хуанам[16].
На думку Тома Шыпі[17] і Рычарда Уэста[16], у выпадку з Толкінам да пытання крыніц неабходна ставіцца з асцярожнасцю, бо, па словах самога Толкіна, ён зварыў «суп» з «бычыных костак» сваіх крыніц, і вывучаць варта менавіта суп[18]. Шыпі згодны з Алексам Льюісам і Элізабэт Кары ў тым, што Толкін з высокай доляй верагоднасці выкарыстоўваў «Мабіногіян», бо, несумненна, ведаў «Кілух і Олвен», але знаходзіць малаверагоднай іх здагадку, што Толкін выкарыстоўваў таксама сярэднявечны раман Вальфрама фон Эшэнбаха «Парцыфаль », бо «падабенства не азначае сувязь»[17]. Шыпі таксама дадае, што паляванне на дзіка Турха Труйта — «праўдападобная» аснова для палявання на ваўка Кархарота. З іншага боку, няпоўнае выкананне патрабаванняў волата Ісбададэна па спісе прадметаў, якія трэба здабыць, каб ажаніцца з Олвен, не адпавядае спробе выканаць заданне Цінгала пра Сільмарыль, і «сцэны зусім не падобныя адна на адну!»[17]
Даследчык Толкіна Джон Гарт у сваім артыкуле для «New Statesman » адзначае, што «Паданне пра Берэна і Луціен», натхнёнае танцам Эдыт на лясной паляне, далёкай ад «жывёльнага жаху» акопаў, чакала публікацыі цэлае стагоддзе. Гарт знаходзіць «асобую красу» ў тым, як гісторыя змяняецца «ў некалькі этапаў», пакуль, нарэшце, «не набывае міфічную сілу». Вораг Берэна ператвараецца з ката-дэмана ў Некраманта, а пазней у Саўрана. Гарт адзначае, што калі меркавалася, што гэта згублены арыгінал казкі пра Рапунцэль, то ён дзіўна сугучны больш сучаснаму «пераасэнсаванню казкі, з жаночым персанажам у якасці цэнтральнага», з Луціен, чыю прыгажосць смяротныя не ў сілах апісаць, і якая больш вынаходлівая, чым яе каханы[19].
Аўтабіяграфічны матыў
[правіць | правіць зыходнік]
Гісторыя Берэна і Луціен была створана Толкінам у аўтабіяграфічным ключы: аўтар да пэўнай ступені атаясамляў сябе і сваю жонку Эдыт з гэтымі двума персанажамі.
У лісце сыну Крыстаферу ад 11 ліпеня 1972 года, кажучы аб магільным надпісе для Эдыт, Толкін пісаў:
![]() |
Яна была (і ведала, што была) маёй Луціен[20]. | ![]() |
Далей, у тым жа лісце Толкін дадаваў:
![]() |
Я ніколі не зваў Эдыт „Луціен“ — аднак менавіта яна была крыніцай гэтай гісторыі <…> Упершыню яна была задумана на невялікай лясной палянцы, заросшай балігаловам, пад Русам , у Ёркшыры, дзе <…> яна магла жыць са мной нейкі час. У тыя дні валасы яе былі як воранава крыло, скура — атласная, вочы ззялі ярчэй, чым калі-небудзь на тваёй памяці, і яна ўмела спяваць — і танцаваць. Але легенда сказілася, я пакінуты, і мне не дадзена прасіць перад няўмольным Мандасам[20]. | ![]() |
Толкін і яго жонка пахаваны на могілках Вулверкат на поўначы Оксфарда. Надпіс на іх надмагіллі падкрэслівае паралелі паміж Толкінам і Берэнам і Эдыт і Луціен[21].
Адаптацыі
[правіць | правіць зыходнік]Вобразы Берэна і Луціен знайшлі адлюстраванне ў працах шэрагу мастакоў-ілюстратараў, сярод іх Тэд Нэсміт[22], Алан Лі[23], Анке Айсман[24][25], Джэф Мюрэй[26] і іншыя.
Гісторыі, у якіх фігуруюць Берэн і Луціен, не былі экранізаваны. Аднак у самім Серадзем’і іх лёс стаў легендарным, таму іх аповеды пра іх гісторыю сустракаюцца ў адаптацыях іншых твораў. Так, у радыёадаптацыі «Валадар Пярсцёнкаў », створанай «BBC Radio 4 » у 1981 годзе, Арагорн апавядае гісторыю Берэна і Луціен хобітам Фрода, Сэму, Мэры і Піпіну, як гэта было ў кнізе «Братства Пярсцёнка». Гэтая ж гісторыя з’яўляецца ў анімацыйным фільме Ральфа Бакшы «Валадар пярсцёнкаў » 1978 года. У пашыранай версіі фільма Пітэра Джэксана «Уладар пярсцёнкаў: Брацтва пярсцёнка» таксама з’яўляецца алюзія на гісторыю Берэна і Луціен. Падчас падарожжа з Бры ў Раздол Фрода чуе, як Арагорн спявае ноччу песню пра Луціен, і пытаецца ў яго, што з ёй здарылася. Арагорн адказвае, што яна памерла[27].
Персанажы Берэна і Луціен станавіліся крыніцай натхня для іншых аўтараў. Так, персанаж Берэка Паўрукага з «Хронік Томаса Ковенанта » Стывена Дональдсана , верагодна, пераклікаецца з персанажам Толкіна[28].
Ушанаванне
[правіць | правіць зыходнік]У гонар Луціен названы род дагістарычных млекакормячых жывёл — цінувіель (Tinuviel), і біялагічны від, які належыць да гэтага рода — цінувіэль эўрыдыка (Tinuviel eurydice)[29].
Крыніцы
[правіць | правіць зыходнік]- ↑ а б Tolkien 1987, частка III «Этымалогіі».
- ↑ Noel, Ruth S. The Languages of Tolkien's Middle-earth. — Houghton Mifflin, 1974. — P. 166. — ISBN 978-0-3952-9129-0.
- ↑ а б в г д е ё ж з і к Tolkien 1977, раздзел 19 «Пра Берэна і Луціен»
- ↑ Carpenter 2023, ліст №165, у выдавецтва «Houghton Mifflin Co.», 30 чэрвеня 1955.
- ↑ Tolkien 2004, Appendix A: The Tale of Aragorn and Arwen.
- ↑ Bowman, Mary R. (October 2006). "The Story Was Already Written: Narrative Theory in "The Lord of the Rings"". Narrative. 14 (3): 272–293. doi:10.1353/nar.2006.0010. JSTOR 20107391. S2CID 162244172.
- ↑ Tolkien 1977, раздзел 20 «Пра Пятую Бітву: Нірнаэт Арнаэдыяд»
- ↑ Tolkien 1977, раздзел 22 «Пра Падзенне Дорыята»
- ↑ Tolkien 1984, кніга 2, раздзел 1 «Гісторыя Цінувіель».
- ↑ а б Shippey 2005, pp. 294–295.
- ↑ а б Williams 2021, раздзел Sundt, Peter Astrup. Orpheus and Eurydice in Tolkien's Orphic Middle-earth. pp. 165–189.
- ↑ Williams 2021, раздзел Stevens, Ben Eldon. Middle-earth as Underworld: From Katabasis to Eucatastrophe. pp. 113–114.
- ↑ Carpenter 2023, ліст №153, Пітэру Гасцінгсу, верасень 1954
- ↑ Glyn Hnutu-healh. Culhwch and Olwen . Arthurian Legends (6 студзеня 2020). Архівавана з першакрыніцы 30 кастрычніка 2020. Праверана 6 жніўня 2020.
- ↑ Dickerson, Matthew; O'Hara, David (2006). From Homer to Harry Potter. Brazos Press. pp. 141–142. ISBN 978-1-44120-214-7.
- ↑ а б Beal, Jane (2014). "Orphic Powers in J.R.R. Tolkien's Legend of Beren and Lúthien". Journal of Tolkien Research. 1 (1). Article 1.
- ↑ а б в Shippey, Tom (2010). "A Question of Source". Reviews. Mallorn (49): 10–12. JSTOR 48614691.
- ↑ Tolkien 1983, p. 120.
- ↑ Garth, John (27 May 2017). "Beren and Lúthien: Love, war and Tolkien's lost tales". New Statesman. Праверана 31 July 2020.
- ↑ а б Carpenter 2023, ліст №340, Крыстаферу Толкіну, 11 ліпеня 1972 года
- ↑ Birzer, Bradley J. (13 May 2014). J. R. R. Tolkien's Sanctifying Myth: Understanding Middle-earth. Open Road Media. pt. 35. ISBN 978-1-4976-4891-3.
- ↑ Працы Тэда Нэсміта на яго афіцыйным сайце: Lúthien (vignette), Tevildo and Tinúviel, Lúthien escapes the treehouse, Lúthien Escapes upon Huan (1998), Lúthien, Lúthien at Tol Galen, Lúthien at Tol Galen (2020), Lúthien reveals herself to Celegorm, Beren and Lúthien Approach Angband, Beren and Lúthien are Flown to Safety, Lúthien tends Beren's wound, Lúthien's Lament before Mandos.
- ↑ Працы Алана Лі на сайце «Arthur»: Lúthien Tinúviel
- ↑ J R R Tolkien: The Lay of Leithian (англ.). Сайт Анке Айсман . Праверана 18 студзеня 2025.
- ↑ Працы Анке Айсман на сайце «Arthur»: Lúthien, Daeron and Lúthien, Daeron spies on Beren and Lúthien, Beren's trial, Lúthien prepares her escape from Hírilorn, The parting, Beren Recovers a Silmaril.
- ↑ Працы Джэфа Мюрэя на яго сайце: Lúthien, Luthien.
- ↑ Angel Shaw. The Lord Of The Rings Extended Editions, Ranked By How Much They Improve The Movie (англ.). Сайт «ScreenRant» (18 жніўня 2024). Праверана 18 студзеня 2025.
- ↑ Shippey 2007.
- ↑ L. M. Van Valen (1978). "The beginning of the Age of Mammals" (PDF). Evolutionary Theory. 4: 45–80. Taxonomic summary
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]Кнігі
[правіць | правіць зыходнік]- Carpenter, Humphrey. J. R. R. Tolkien: A Biography. — New York: Ballantine Books, 1977. — ISBN 978-0-04-928037-3.
- Carpenter, Humphrey (ed.). The Letters of J. R. R. Tolkien: Revised and Expanded Edition. — New York: Harper Collins, 2023. — ISBN 978-0-35-865298-4.
- Shippey, Tom. The Road to Middle-Earth: How J. R. R. Tolkien Created a New Mythology. — Third ed. — HarperCollins, 2005. — ISBN 978-0-261-10275-0.
- Tolkien, J. R. R. The Lord of the Rings. — 50th Anniversary Edition. — London: HarperCollins Publishers, 2004 [1955]. — 1184 p. — ISBN 978-0-00-718236-7.
- Tolkien, J. R. R. The Silmarillion / Christopher Tolkien (ed.). — Boston: Houghton Mifflin, 1977. — ISBN 978-0-395-25730-2.
- Tolkien, J. R. R. The Monsters and the Critics, and Other Essays / Christopher Tolkien (ed.). — George Allen and Unwin, 1983. — ISBN 0-04-809019-0.
- Tolkien, J. R. R. The Book of Lost Tales. Vol. 1 / Christopher Tolkien (ed.). — Boston: Houghton Mifflin, 1984. — ISBN 0-395-35439-0.
- Tolkien, J. R. R. The Lays of Beleriand / Christopher Tolkien (ed.). — Boston: Houghton Mifflin, 1985. — ISBN 0-395-39429-5.
- Tolkien, J. R. R. The Lost Road and Other Writings / Christopher Tolkien (ed.). — Boston: Houghton Mifflin, 1987. — ISBN 0-395-45519-7.
- Williams, Hamish (ed.). Tolkien and the Classical World / Christopher Tolkien (ed.). — Zurich: Walking Tree, 2021. — ISBN 978-3-905703-45-0.
Артыкулы
[правіць | правіць зыходнік]- Burns, Marjorie. Old Norse Literature(англ.) // Michael D. C. Drout. J. R. R. Tolkien Encyclopedia: Scholarship and Critical Assessment. — Routledge, 2007. — P. 474. — ISBN 978-0-415-96942-0.
- Shippey, Tom. Literature, Twentieth Century: Influence of Tolkien(англ.) // Michael D. C. Drout. J. R. R. Tolkien Encyclopedia: Scholarship and Critical Assessment. — Routledge, 2007. — P. 380. — ISBN 978-0-415-96942-0.
- Walsh, John. Descent(англ.) // Michael D. C. Drout. J. R. R. Tolkien Encyclopedia: Scholarship and Critical Assessment. — Routledge, 2007. — P. 124. — ISBN 978-0-415-96942-0.
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]- Jeff LaSala. Lúthien: Tolkien's Badass Elf Princess (англ.). Tor.com (14 верасня 2016). Праверана 18 студзеня 2025.
Гэты артыкул уваходзіць у лік добрых артыкулаў беларускамоўнага раздзела Вікіпедыі. |