Перайсці да зместу

Бешанковічы

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Гарадскі пасёлак
Бешанковічы
Агульны выгляд Бешанковічаў
Агульны выгляд Бешанковічаў
Герб Сцяг
Герб Сцяг
Краіна
Вобласць
Раён
Каардынаты
Заснаваны
1460
Першая згадка
Гарадскі пасёлак з
Вышыня цэнтра
142 м
Насельніцтва
  • ▼6 819 чал. (1 студзеня 2025)[1]
Часавы пояс
Тэлефонны код
+375 2131
Паштовы індэкс
211361
Аўтамабільны код
2
СААТА
2205551000
Бешанковічы на карце Беларусі ±
Бешанковічы (Беларусь)
Бешанковічы
Бешанковічы (Віцебская вобласць)
Бешанковічы

Бешанко́вічы[2] (трансліт.: Biešankovičy) — гарадскі пасёлак у Віцебскай вобласці Беларусі, цэнтр Бешанковіцкага раёна. Прыстань на левым беразе ракі Дзвіна. Месціцца за 51 км ад Віцебска, 38 км ад чыгуначнай станцыі Чашнікі на лініі Орша — Лепель. Вузел аўтамабільных дарог на Віцебск, Шуміліна, Лепель, Чашнікі, Сянно.

Назва

[правіць | правіць зыходнік]

Паводле географа Вадзіма Жучкевіча, назва Бешанковічы антрапанімічнага паходжання, на гэта верагодна паказваюць існыя прозвішчы тыпу Бешанкоў[3]. Такую думку пацвярджае стары антрапонім XV ст. з-пад Наваградка (Забердава) – «Яковъ Бешенка»[4], а таксама ў тым жа рэгіёне (па іншы бок Нёмана) тапонім Бе́шанкі. У1800 годўзе фіксавалася старое літоўскае (з-пад Вількаміра) прозвішча Бешэніс[5], якое, як мяркуецца, паходзіць ад двухасноўнага імя Be-šenas.

У інтэрнэт-крыніцах пазначаецца, што тапонім Бешанковічы мог пайсці ад слова «бешань» — 'моцная плынь у сярэдзіне ракі'[6], але месца сапраўднага ўжывання гэтага слова невядомая.

Гісторыя

[правіць | правіць зыходнік]

Вялікае Княства Літоўскае

[правіць | правіць зыходнік]

Паводле падання, спачатку Бешанковічы месціліся вышэй па цячэнні Дзвіны, на левым беразе, на месцы цяперашніх Мількавічаў. Пазней былі перанесены на 6,5 км ніжэй[7].

Паводле гісторыка Аляксея Сапунова, населены пункт упершыню ўпамінаецца ў 1447 годзе, калі вялікі князь «Казімір у памяць выратавання сваёй жонкі ў 20-ы дзень ліпеня ад утаплення загадаў пабудаваць у Беларусі шэсць цэркваў у імя святога Ільі-прарока»[8]. Гісторык Восіп Турчыновіч называе 1460 год, калі «у памяць выратавання каралевы Елісаветы ад утаплення 20 ліпеня ў дзень прарока Ільі Казімір загадаў пабудаваць у Беларусі некалькі цэркваў праваслаўных па берагах рэк Дзвіны, Дняпра і Сажа: у Віцебску, Бешанковічах, Магілёве, Крычаве, Оршы і Чэрыкаве, падараваў гэтым храмам у карыстанне перавозы»[9]. У пачатку XVI стагоддзя вёска Бешанковічы ўваходзіла ў склад Крывінскай воласці Полацкага ваяводства Вялікага Княства Літоўскага і належала Друцкім-Сакалінскім.

У 1605 годзе Бешанковічы перайшлі да Язерскіх, з 1615 года — у валоданні аршанскага маршалка М. Адравонжа. У 1630 годзе Бешанковічы набыў ваявода віленскі Казімір Леў Сапега, неўзабаве паселішча атрымала статус мястэчка, а ў 1634 годзе магдэбургскае права. Пры Сапегах Бешанковічы разбудаваліся, у мястэчку штогод праводзіліся 2 кірмашы, самы вядомы быў Петрапаўлаўскі, які пачынаўся 29 чэрвеня (дзень святых Пятра і Паўла) і стаяў 4 тыдні. Штогод на яго з’язджалася да 4—5 тысяч чалавек. У 1650 годзе Казімір Леў Сапега збудаваў тут касцёл.

У 1656 годзе пасля смерці Сапегі Бешанковічы перайшлі ў спадчыну яго стрыечнай пляменніцы Ганне Сапега, якая была жонкай Станіслава Нарушэвіча. З канца XVII ст. праз шлюб іх дачкі Яаны Тэадоры з Янам Агінскім Бешанковічы перайшлі ва ўласнасць Агінскім, пры якіх у мястэчку пабудаваны першыя камяніцы. У Паўночную вайну (1700—1721) у 1708 годзе тут размяшчаліся маскоўскія войскі, тры разы мястэчка наведаў маскоўскі цар Пётр I. З сярэдзіны XVIII ст. Бешанковічы — горад (места), у якім было каля 1,5 тысячы двароў; цэнтр ганчарнага і мылаварнага рамёстваў, вырабу гонты; працаваў гасціны двор. Князь Міхал Казімір Агінскі 2 лютага 1762 года выдаў мяшчанам ліст, якім вызваляў іх ад значнай часткі паншчыны, акрамя згону за млын. Міхал Казімір Агінскі збудаваў у горадзе палац, заклаў парк з некалькімі экзотамі, вадаёмамі, гаспадарчымі пабудовамі.

Палац Храптовічаў. Напалеон Орда, 1876 г.

Пасля першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772) Бешанковічы былі падзелены на 2 часткі, задзвінская частка Бешанковічаў з 500 дварамі апынулася ў складзе Расійскай імперыі. Граніца праходзіла па Дзвіне, праз што была пабудавана галоўная мытня. У 1783 годзе Агінскі зрабіў даравальны запіс, паводле якога Бешанковічы сталі ўласнасцю Іахіма Храптовіча. З 1785 года пачаўся эканамічны заняпад Бешанковічаў, прычынай былі некалькі пажараў і перавод галоўнай мытні ў Полацк і Талачын. На 1785 год на частцы Вялікага Княства Літоўскага было 1000 двароў, дзейнічалі касцёл і царква.

Пад уладай Расійскай імперыі

[правіць | правіць зыходнік]
Праект царквы, 1863 г.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Бешанковічы цалкам апынуліся ў складзе Расійскай імперыі. Расійскія ўлады панізілі статус паселішча да мястэчка Лепельскага павета Віцебскай губерні; у гэты час больш за чвэрць ягоных жыхароў займаліся толькі сельскай гаспадаркай. У вайну 1812 года з 11 ліпеня да 20 кастрычніка Бешанковічы займалі французскія войскі, некалькі дзён тут месціўся штаб Напалеона. У верасні 1821 года на агляд расійскай гвардыі ў мястэчка прыязджаў расійскі імператар Аляксандр I.

На 1868 год у Бешанковічах 392 будынкі; працавалі народнае вучылішча, 2 гарбарныя заводы, бровар, 115 крам, у наваколлі 17 вадзяных і ветраных млыноў. Ужо ў сярэдзіне XIX стагоддзя галоўныя вуліцы былі брукаванымі. З 1881 года Дзвіной з Улы на Віцебск рэгулярна хадзіў параход, а з 1892 года — 4 параходы. Паводле вынікаў перапісу 1897 года, у мястэчку было 1099 будынкаў. У пачатку XX стагоддзя — 7 мураваных і 1243 драўляныя дамы, пошта, тэлеграф, царкоўна-прыходская школа, 3 народныя вучылішчы, 127 крам, лякарня.

  • Бешанковічы за часамі вайны 1812 года
  • Агульны выгляд мястэчка
    Агульны выгляд мястэчка
  • Царква Святога Мікалая
    Царква Святога Мікалая
  • Царква Святых Апосталаў Пятра і Паўла
    Царква Святых Апосталаў Пятра і Паўла
  • Царква Святых Апосталаў Пятра і Паўла
    Царква Святых Апосталаў Пятра і Паўла
  • Палац Храптовічаў
    Палац Храптовічаў
  • Сінагога
    Сінагога
  • Пераход цераз раку
    Пераход цераз раку
  • Каля мястэчка
    Каля мястэчка

Найноўшы час

[правіць | правіць зыходнік]

26 лістапада 1917 года ўладу ў мястэчку захапілі бальшавікі. Пасля лютаўскага наступлення 1918 года нямецкіх войскаў Бешанковічы апынуліся ў прыфрантавой паласе. У сувязі з заняццем немцамі большай часткі Лепельскага павета яго выканаўчы камітэт часова быў пераведзены ў Бешанковічы.

25 сакавіка 1918 года згодна з Трэцяй Устаўной граматай Бешанковічы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 года згодна з пастановай І з’езда КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня маскоўскія бальшавіцкія ўлады адабралі мястэчка разам з іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР; у Лепельскім (1919—1923) і Бачэйкаўскім паветах (1923—1924).

У 1924 годзе ў выніку першага ўзбуйнення Бешанковічы вернуты ў склад БССР. З 1924 года цэнтр Бешанковіцкага раёна Віцебскай акругі (да 1930 года), з 1938 года — гарадскі пасёлак у Віцебскай вобласці.

У Другую сусветную вайну з 6 ліпеня 1941 года да 25 чэрвеня 1944 года пад акупацыяй Германіі.

7 чэрвеня 1966 года ў мяжу гарадскога пасёлка Бешанковічы ўключана вёска Стрэлка[10].

  • Бешанковічы на старых здымках
  • Палац Храптовічаў, да 1918 г.
    Палац Храптовічаў, да 1918 г.
  • Палац Храптовічаў, 1903 г.
    Палац Храптовічаў, 1903 г.
  • Касцёл Святых Казіміра і Рафала, 1913 г.
    Касцёл Святых Казіміра і Рафала, 1913 г.
  • Касцёл з боку апсіды, 1913 г.
    Касцёл з боку апсіды, 1913 г.
  • Інтэр’ер касцёла, 1913 г.
    Інтэр’ер касцёла, 1913 г.
  • Помнік, 1910-я гг.
    Помнік, 1910-я гг.
  • Царква на Задзвінскай Слабодцы, да 1918 г.
    Царква на Задзвінскай Слабодцы, да 1918 г.
  • Параходная прыстань і свірны Храптовічаў, да 1918 г.
    Параходная прыстань і свірны Храптовічаў, да 1918 г.

Насельніцтва

[правіць | правіць зыходнік]
  • 1552 — 34 двары
  • 1750 — 5,5 тыс. чал.
  • 1897 — 4 423 чал.[11]
  • 1939 — 4,3 тыс. чал.[11]
  • 1969 — 4,7 тыс. чал.[11]
  • 2004 — 8,2 тыс. чал.
  • 2008 — 7,9 тыс. чал.
  • 2009 — 7,9 тыс. чал.
  • 2010 — 7,3 тыс. чал.
  • 2016 — 6 701 чал.[12]
  • 2017 — 6 647 чал.[13]

Эканоміка

[правіць | правіць зыходнік]

Прадпрыемствы лёгкай (ільнозавод), харчовай прамысловасці (малочны завод), камбінат будматэрыялаў. Вядомыя як цэнтр традыцыйных ганчарных вырабаў, так званай бешанковіцкай керамікі (фабрыка мастацкіх вырабаў). Гасцініца (вул. Камуністычная, 22). Дом паляўнічага.

Культура і адукацыя

[правіць | правіць зыходнік]

Дзейнічаюць Бешанковіцкі гісторыка-краязнаўчы музей і сярэдняя школа.

Славутасці

[правіць | правіць зыходнік]
Свята-Ільінская царква
Пантонны мост

Страчаная спадчына

[правіць | правіць зыходнік]

Вядомыя асобы

[правіць | правіць зыходнік]

Заўвагі

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ Численность населения на 1 января 2025 г. и среднегодовая численность населения за 2024 год по Республике Беларусь в разрезе областей, районов, городов, поселков городского типа — Белстат, 2025.
  2. ↑ Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь: Віцебская вобласць: нарматыўны даведнік / У. М. Генкін, І. Л. Капылоў, В. П. Лемцюгова; пад рэд. В. П. Лемцюговай. — Мн.: Тэхналогія, 2009. — 668 с. ISBN 978-985-458-192-7 (DJVU).
  3. ↑ Жучкевич В. А. Краткий топонимический словарь Белоруссии. Мн., 1974. Стар. 27-28.
  4. ↑ Lietuvos Metrika. Kn. 3 (1440-1498). Vilnius, 1998. С. 53.
  5. ↑ Ukmergės dekanato RKB gimimo metrikų aktų knyga.
  6. ↑ Геральдыка (руск.)(недаступная спасылка). Бешенковичский районный исполнительный комитет (28 ліпеня 2011). Архівавана з першакрыніцы 26 мая 2012. Праверана 8 снежня 2022.
  7. ↑ Памяць: Гісторыка-дакументальная хроніка Бешанковіцкага раёна / БелСЭ; [Рэдкал.: І. П. Шамякін (гал. рэд.) і інш.; Мастак А. М. Хількевіч]. — Мн.: БелСЭ імя П. Броўкі, 1991. — 423 с.: іл. — С. 18. — ISBN 5-85700-053-X.
  8. ↑ Витебская губерния: историко-географический и статистический обзор / Сост. по программе и под ред. В. М. Долгорукова. Вып. 1: История. Природа. Население. Просвещение. — Витебск: Губернская типография, 1890. — [2], 387 с., [16] л. ил., цв. карт. — С. 32.
  9. ↑ Турчинович, И. В. Обозрение истории Белоруссии с древнейших времен / сочинение О. Турчиновича. — СПб.: издание В. А. Исакова, 1857. — XII, 303 с. — С. 115.
  10. ↑ Рашэнне выканкома Віцебскага абласнога Савета дэпутатаў працоўных ад 7 чэрвеня 1966 г. // Збор законаў, указаў Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР, пастаноў і распараджэнняў Савета Міністраў Беларускай ССР. — 1966, № 22 (1142).
  11. ↑ а б в Беларусь: Энцыклапедычны даведнік / Рэдкал.: Б. І. Сачанка і інш. — Мн.: БелЭн, 1995. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
  12. ↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2016 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2015 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (30 сакавіка 2016). Праверана 3 красавіка 2017.
  13. ↑ Колькасць насельніцтва на 1 студзеня 2017 г. і сярэднегадавая колькасць насельніцтва за 2016 год па Рэспубліцы Беларусь у разрэзе абласцей, раёнаў, гарадоў і пасёлкаў гарадскога тыпу (руск.). Нацыянальны статыстычны камітэт Рэспублікі Беларусь (29 сакавіка 2017). Праверана 3 красавіка 2017.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]
  • Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
  • Долготович Б. Д. Почётные граждане белорусских городов: биограф. справочник / Б. Д. Долготович. — Мн.: Беларусь, 2008. — С. 71—72. — 368 с. — 2 000 экз. — ISBN 978-985-01-0784-8. (руск.)

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
commons: Бешанковічы на Вікісховішчы
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Бешанковічы&oldid=4940685"