Перайсці да зместу

Бранская вобласць

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Бранская вобласць
Герб[d] Сцяг
Герб[d] Сцяг
Краіна
Гімн The Bryansk Forest Sternly Stirred[d]
Уваходзіць у
Адміністрацыйны цэнтр
Дата ўтварэння 5 ліпеня 1944
Кіраўнік Alexandr Bogomaz[d]
Насельніцтва
  • 1 182 682 чал. (1 студзеня 2021)
Плошча
  • 34 900 км²
Бранская вобласць на карце
Часавы пояс MSD і Еўропа/Масква[d][2]
Код ISO 3166-2 RU-BRY
Код аўтам. нумароў 32
Афіцыйны сайт (руск.)
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Бранская вобласць (руск.: Брянская область) — суб’ект Расійскай Федэрацыі, размешчаны на захадзе еўрапейскай часткі краіны, на мяжы з Украінай і Рэспублікай Беларусь. Створана 5 ліпеня 1944 года. Да гэтага яна ўваходзіла ў склад Арлоўскай вобласці.

Ляжыць у заходняй частцы Усходне-Еўрапейскай раўніны, займаючы сярэднюю частку басейна Дзясны і лясісты водападзел паміж ёй і Акой. Крайнія пункты: паўночны 54° паўн. ш., паўднёвы 52° 10' паўн. ш., заходні 31° 10' у. д., усходні 35° 20' у. д.

Вобласць мяжуе на поўначы са Смаленскай вобласцю, на захадзе — з Гомельскай вобласцю і Магілёўскай вобласцю Рэспублікі Беларусь, на ўсходзе — з Калужскай вобласцю і Арлоўскай вобласцю і на поўдні — з Курскай вобласцю, Чарнігаўскай і Сумскай абласцямі Украіны.

Буйнейшыя гарады Бранск, Клінцы, Навазыбкаў. Гарадскія пасёлкі: Вышкаў, Клімава, Пагар. З 2006 года на тэрыторыі Бранскай вобласці існуе 287 муніцыпальных утварэнняў, у тым ліку 7 гарадскіх акруг, 27 муніцыпальных раёнаў, 30 гарадскіх паселішчаў, 223 сельскія паселішчы.

Нацыянальны склад: рускія (96,3 %), украінцы (1,5 %), беларусы (0,56 %).

Беларусы Браншчыны

[правіць | правіць зыходнік]
Карта моў захаду Расіі 1914 года, дзе адзначана рускімі лінгвістамі перавага беларускай мовы на большай частцы сучаснай Браншчыны

Беларусы, аўтахтоннае насельніцтва Браншчыны, маюць глыбокія гістарычныя карані, звязаныя са шматвяковай гісторыяй узаемадзеяння Браншчыны з беларускімі землямі. Заходнюю частку Браншчыны засяляюць палехі — субэтнічная група славян, якая мае шмат агульных рыс з беларусамі, але ў Расіі разглядаецца як частка рускага этнасу.

Аднак ва ўмовах працяглай русіфікацыі шмат беларусаў асіміляваліся. Тым не менш, згодна з перапісам насельніцтва Расійскай імперыі 1897 года, у паветах Чарнігаўскай і Арлоўскай губерняў пражывалі людзі, якія лічылі сябе беларусамі:

Ужыванне беларускай мовы
Павет Агульны лік жыхароў Носьбіты беларускай мовы
Бранскі павет 203 303 1 633
Карачэўскі павет 135 937 143
Мглінскі павет 139 343 19 739
Навазыбкаўскі павет 164 840 323
Сеўскі павет 152 145 950
Старадубскі павет 144 833 12
Суражскі павет 186 297 129 294
Трубчэўскі павет 130 455 0

Дадзеныя перапісу таксама сведчаць аб тым, што толькі невялікая частка насельніцтва Браншчыны нарадзілася ў беларускіх губернях. Трэба вылучыць Магілёўскую губерню, з якой на Браншчыну перасялілася некалькі тысяч чалавек. Аднак, улічваючы агульную колькасць насельніцтва і аб’ём унутраных перасяленняў, лічбы ад Магілёўскай губерні застаюцца нязначнымі.

Перасяленне насельніцтва ва ўезды на тэрыторыі сучаснай Браншчыны, паводле перапісу 1897 года
Павет Агулам насельніцтва З іншых губерняў (без беларускіх) Агулам з беларускіх губерняў З іншых краін Віленская губерня Віцебская губерня Гродзенская губерня Магілёўская губерня Мінская губерня
Бранскі павет 203 303 25 388 (у тым ліку з Калужскай — 12 525) 3 419 171 423 358 1 339 1 081 218
Карачэўскі павет 135 937 3 203 937 31 75 60 694 69 39
Мглінскі павет 139 343 4 238 (у тым ліку з Пензенскай — 1 670; Тамбоўскай — 247) 1 545 25 49 44 50 1 217 185
Навазыбкаўскі павет 164 840 1 649 2 248 23 75 47 50 1 799 277
Сеўскі павет 152 145 3 891 103 27 14 17 10 32 30
Старадубскі павет 144 833 1 271 (у тым ліку з Пензенскай — 554) 1 443 18 48 31 26 1 256 82
Суражскі павет 186 297 1 228 2757 55 66 75 57 2 339 220
Трубчэўскі павет 130 455 1 535 148 3 20 19 8 56 45

Прысутнасць беларусаў на Браншчыне паўплывала і на мясцовую моўную сітуацыю. Так, у пачатку мінулага стагоддзя на тэрыторыі Браншчыны сфармаваліся беларускія дыялекты на захадзе, а за ўмоўнай рысай Трубчэўск — Рослаў пачаліся пераходныя дыялекты ад беларускага да так званага паўднёварускага, ці палехскага.

Прычыны міграцыі былі розныя, у тым ліку эканамічныя. Так, напрыклад, вядома, калі перасяленцы з беларускіх губерняў закладалі новыя вёскі, такія як Глажанка, Далісічы, Малінаўка, Міхайлаўскі і Толвінка. Але адсутнасць беларускай адукацыі і культуры цалкам асімілявалі нашчадкаў перасяленцаў.

На падставе наяўнасці беларускага насельніцтва, распаўсюду беларускіх гаворак Браншчына амаль цалкам уключалася як у склад Беларускай Народнай Рэспублікі (разам з Бранскам)[заўв 1], так і ў склад абвешчанай камуністамі Савецкай Беларусі (мяжа праходзіла на ўсход ад Бранска)[заўв 2], аднак хутка ўсе гэтыя тэрыторыі (разам з Гомелем, Магілёвам, Віцебскам) Масква далучалы да складу РСФСР, у далейшым вярнуўшы да складу Беларусі толькі палову этнічных тэрыторый.

Сёння на тэрыторыі Браншчыны вылучаюць тры групы гаворак, у тым ліку старадубскую, на якую да гэтага часу моцна ўплываюць украінская і беларуская мовы.

Але значнай праблемай беларусаў усходу з’яўляецца нацыянальная самасвядомасць: так, напрыклад, чалавек можа мець беларускія карані, прытрымлівацца беларускіх традыцый і звычаяў, у тым ліку адзення, страў і г. д., нават размаўляць па-беларуску, але ўспрымаць сябе як рускага. Такая сітуацыя склалася даўно, і, верагодна, таму Браншчына і Смаленшчына засталіся ў складзе РСФСР, нягледзячы на беларускую большасць і сёння, напрыклад верхняволжскія беларусы.

Праблемы самасвядомасці адлюстраваны ў краязнаўчай кніге «Навазыбкаўскі павет», выдадзенай у 1925 годзе ў Навазыбкаве, у якой прыведзена наступная фармуліроўка на конт мясцовага насельніцтва:

" Асноўнае насельніцтва павета складае беларуская народнасць, якая ў значнай ступені страціла свае прыкметы. Яна склалася з першапачатковых насельнікаў краю, радзімічаў, у XIII—XIV стагоддзі. Тады адасобіліся тыя адметныя прыкметы беларускай гаворкі, якімі яна адрозніваецца ад гаворак іншых рускіх народнасцяў, вялікарускай і ўкраінскай.

Цяперашнімі асноўнымі прыкметамі беларускай гаворкі Навазыбкаўскага павета, якія захаваліся, трэба прызнаць: а) аканне: вада, тапор, барада, зямля, рака, сяло; б) ў замест в: лаўка, траўка, ваўкоў; в) дзеканне: дзень, дзелаць.

"

З гэтага выцякае, што нават расійскім даследчыкам было зразумела, што павет засяляе беларускі этнас, але паводле перапісу, за 28 год да выдання гэтага матэрыялу, сябе лічыла беларусамі толькі 0,19 % насельніцтва павета.

Да сярэдзіны XX ст. пераважная беларуская большасць была ў населеных пунктах: Нова-Троіцкае, Глажанка, Толвінка, Сіняўка, Малінаўка, Міхайлаўскі, Тросна, Расуха, Кажанаўка, Дзедня, Далісічы, Новы Свет і іншыя.

У 2006 годзе годзе ў Бранску зарэгістравана грамадская арганізацыя «Беларускае зямляцтва на Браншчыне».

Вядомыя асобы

[правіць | правіць зыходнік]
  1. Мяжа БНР праходзіла на падставе прац М. Доўнар-Запольскага і Я. Карскага, якія ўключылі ў арэал рассялення беларусаў у тым ліку і Бранск.
  2. Мяжа ССРБ была ў рамках былой Магілёўскай і Смаленскай губерняў, без уключэння Бранска, які быў у складзе Арлоўскай.