Будашыры

Будашыры
манг.: ᠪᠤᠳᠢᠰᠢᠷᠢ
імператрыца-кансорт[d] 1328 — 1332
Папярэднік	Бабухан-хатун
Пераемнік	Данашылі
рэгент 1332 — 1340
Нараджэнне	1305
Смерць	1340
Род	Onggirat[d]
Бацька	Diaoabula[d]
Маці	Xianggelaji[d]
Муж	Туг-Тэмур
Дзеці	Aratnadara Borjigin[d], El Tegüs[d] і Taipingne[d]

Будашыры (па-мангольску: Будшир хатан, Budashri; кіт.: 卜答失里; 1307—1340) — мангольская палітычная дзяячка перыяду існавання імперыі Юань, жонка Туг-Тэмура, рэгент, кіравала паміж 1332 і 1340 гадамі, да пазбаўлення тытулаў Тагон-Тэмурам. Насіла тытул Вялікай Удовай Імператрыцы, кіравала краінай 7 гадоў. Будашыры ўзвяла на мангольскі трон двух імператараў, ад імя якіх кіравала аднаасобна.

Біяграфія

Будашыры паходзіла з клана кангратаў. Была жонкай Туг-Тэмура і стала імператрыцай у 1328 годзе, калі яе муж узышоў на трон у першы раз. У пачатку 1329 года яна атрымала імператарскую пячатку. Лічыцца, што яна нарадзіла мужу як мінімум траіх сыноў: Араднадару (памёр у 1332), якога назвалі спадчыннікам; Эль-Тэгуса (1329—1340); і Таіпінну (памёр маладым). Невядома, ці былі ў яе дочкі.

Падчас валадарання яе мужа імператрыца адказвала за выгнанне старэйшага брата імператара, Тагон-Тэмура, у Каро, а затым у Хэнань. Ён не быў сапраўдным сынам Кутукту-хагана Хашылы, старэйшага брата Туг-Тэмура. Калі Туг-Тэмур памёр у 1332 годзе, Будашыры арганізавала смяротнае пакаранне мачахі Тагон-Тэмура, Бабушы, абвінаваціўшы яе ў падрыхтоўцы перавароту супраць мужа-нябожчыка.

Будашыры прызначылі рэгентам у адпаведнасці з традыцыяй, бо Туг-Тэмур не прызначыў пераемніка. Паводле легенды, пры смерці Туг-Тэмур выказаў раскаянне за тое, што ён зрабіў з Тагон-Тэмурам, і меў намер перадаць яму прастол. У выніку Будашыры не зацвердзіла трон за сваім сынам Эль-Тэгусам, але таксама не зацвердзіла і за Тагон-Тэмурам. У якасці імператара 13 кастрычніка 1332 года быў прызначаны шасцігадовы Ірынджыбал, малодшы брат Тагон-Тэмура. Імператрыца зрабіла гэта пад ціскам з боку вялікага дарадцы Эль-Цімура, які супраціўляўся таму, каб Тагон-Тэмур заняў трон, бо яго падазравалі ў атручванні свайго бацькі. Праз месяц пасля прызначэння Ірынджыбала Будашыры было прысвоена званне Удовай імператрыцы і было даручана ўступіць у рэгенцтва. Аднак праз два месяцы малады імператар памёр.

Эль-Тэмур працягваў настойваць на тым, каб яна ўзвяла Эль-Тэгуса на трон, але імператрыца адмовілася, сцвярджаючы, што яна па-ранейшаму выконвае волю свайго нябожчыка мужа, і што Эль-Тэгус занадта малады, каб кіраваць. Замест гэтага яна прывезла ў сталіцу трынаццацігадовага Тагон-Тэмура і прызначыла яго ў якасці імператара ў 1333 годзе. У 1336 годзе яна была ўзведзена ў ранг Вялікай Удовай імператрыцы. Будашыры заставалася рэгенткай на працягу больш як сямі гадоў і практычна кіравала імперыяй. У 1340 годзе, калі ў імператара вырасла ўпэўненасць, што ён можа ўзяць дзяржаву пад кантроль і вырашаць пытанні, ён пачаў расследаванне з нагоды несправядлівасцяў, што чыняцца яго бацьку-нябожчыку і мачысе. Ён таксама ўспомніў розныя крыўды, нанесеныя яму Вялікай Удовай імператрыцай. У сярэдзіне 1340 ён загадаў пазбавіць Будашыры ўсіх тытулаў і саслаць у прэфектуру Дун Сіань (сучасны горад Ланфан у правінцыі Хэбэй), дзе Будашары забілі ва ўзросце прыкладна трыццаці трох гадоў. Тагон-Тэмур таксама выгнаў Эль-Тэгуса, якога неўзабаве пасля гэтага забілі.

Вобраз у мастацтве

Ролю Будашыры ў паўднёвакарэйскім тэлесерыяле «Імператрыца Кі» грала Кім Са-хён.