Бітва на рацэ Ірпень

Бітва на рацэ Ірпень
Бітва на рацэ Ірпень
	Асноўны канфлікт: Войны Залатой Арды з Вялікім Княствам Літоўскім
Дата	1320-я
Месца	Ірпень
Вынік	Вырашальная перамога войска ВКЛ
Праціўнікі
Вялікае Княства Літоўскае	Вялікае Княства Кіеўскае ; Пераяслаўскае княства; Бранскае княства (?); Валынскае княства (?)
Камандуючыя
Гедзімін	Станіслаў Кіеўскі

Бітва на рацэ Ірпень — бітва, апісаная ў легендарнай частцы беларуска-літоўскага летапісання, пазней апавяданне было дапрацавана Мацеем Стрыйкоўскім.

Паводле легенды, адбылася ў 1321 годзе паміж войскамі вялікага князя літоўскага Гедзіміна і кіеўскага князя Станіслава з саюзнікамі — Алегам Пераяслаўскім, Раманам Бранскім і Львом Данілавічам Луцкім. На невялікай рацэ Ірпень на паўднёвы захад ад Кіева Гедзімін перамог Станіслава і яго саюзнікаў^[1], потым асадзіў і захапіў Кіеў. Пасля адправіў Станіслава ў выгнанне спачатку ў Бранск, а затым у Разань^[1]. Фёдар, брат Гедзіміна, і Альгімонт, сын Міндоўга Гальшанскага, былі пасаджаны на сталец у Кіеве. Хроніка Быхаўца апісвае гэта так:

Пачулі пра тое прыгарадкі кіеўскія: Вышгарад, Чаркасы, Канеў, Пуціўль, Слепаўрод, што кіяне здаліся разам з горадам, а пра гаспадара свайго чулі, што ўцёк ён у Бранск, а сілу яго ўсю пабілі. І прыйшлі яны да вялікага князя Гедзіміна і з тымі вышэйназванымі прыгарадкамі кіеўскімі падаліся служыць яму, і прысягу вялікаму князю Гедзіміну на тым далі. І пераяслаўляне чулі, што Кіеў з прыгарадкамі здаліся князю Гедзіміну, а гаспадар іхні, князь пераяслаўскі Алег, забіты вялікім князем. І яны, прыехаўшы да Гедзіміна, падаліся разам з горадам служыць яму і прысягу на тым далі. Князь жа Гедзімін, узяўшы Кіеў, Пераяслаўль і ўсе вышэйназваныя прыгарадкі, пасадзіў на іх Міндоўгавага сына, князя Альгімонта, вялікага князя Гальшанскага, а сам з вялікаю радасцю ў Літву вярнуўся^[2].

Арыгінальны тэкст (ст.-бел.)

Y usłyszali to prihorodki kijewskiie, Wyszehorod, Gzerkasy, Kanew, Putywły, Slepowrod, szto kijane peredalisia z horodom, a hospodara swołeho słyszali, iż utek do Branska, a siłu ieho wsiu pobito, y wsi pryszli do welikoho kniazia Gidymina y z tymi wyszereczennymi pryhorodki kijewskimi y podalisia służyty, i prysiahu na tom dali welikomu kniaziu Gidyminu. I perejesławlane słyszali, iż Kijew i pryhorodki kijewskie podalisia welikomu kniaziu Gidyminu, a hospodar ich kniaź Ołh ot welikoho kniazia Gidymina wbih, a ony pryjechawszy y podalisia z horodom służyty welikomu kniaziu Gidyminu, i prysiahu swoiu na tom dali. Y kniaź weliki Gidymin, wziąwszy Kijew y Peresławl y wsi tyie wyszereczennyie pryhorodki, y posadył na nich kniazia Mindogowa syna Olgimonta, welikoho kniazia Holszanskoho, a sam z welikim weseliem w Litwu wozwratysia^[3].

У выніку гэтых падзей правіцелі Кіева і іншых зямель, якія раней складалі асноўную частку Кіеўскай Русі, былі вымушаны прыняць старшынства вялікіх князёў літоўскіх. Тым не менш, згадка 1331 года паказвае, што Фёдар плаціў даніну манголам^[4]. Вялікае Княства Літоўскае атрымала паўнейшы кантроль над горадам толькі ў 1362 годзе пасля Бітвы на Сініх Водах супраць Залатой Арды^[5].

Ход падзей

Выступіўшы з Брэста, войска ВКЛ на чале з Гедзімінам рушыла на кіеўскія землі. Захапіўшы крэпасць Оўруч, яно падышло да Жытоміра, які таксама быў узяты пасля непрацяглай асады. Пасля гэтага літоўскае войска рушыла на Кіеў. Яму насустрач выступіла рускае войска на чале са Станіславам і саюзнымі яму князямі. Абодва войска сышліся на полі каля ракі Ірпень, але літвіны хутка прымусілі рускае войска кінуцца наўцёкі і «гнали, б’ючи, сікучи і беручи в полон»^[6]. Загінулі князі Леў і Алег.

Пасля перамогі ліцвіны рушылі на Кіеў, які вымушаны быў здацца на правах васалітэту^[7]. Войскам ВКЛ былі таксама захоплены Пераяслаўль, Пуціўль, Вышгарад, Канеў і Белгарад. Тое, як лёгка былі ўзяты тыя гарады, вызначае значнасць бітвы на рацэ Ірпень. Вялікі князь Станіслаў Кіеўскі ўцёк у Разанскае княства. Намеснікам у Кіеве был прызначаны Міндоўг Гальшанскі^[8].

Вынікі

Паводле розных ацэнак магла адбыцца ў пачатку 1320-х гадоў^[9]^[10].

Зноскі

↑ ^а ^б Rowell, S. C. (1994). Lithuania Ascending: A Pagan Empire Within East-Central Europe, 1295—1345. Cambridge Studies in Medieval Life and Thought: Fourth Series. Cambridge University Press. С. 97. ISBN 978-0-521-45011-9. (англ.)
↑ Кроніка Быхаўца Архівавана 10 жніўня 2010. // Беларускія летапісы і хронікі. Мінск, МФ «Беларускі кнігазбор», 1997. ISBN 985-6318-15-7. Архівавана 27 мая 2010.
↑ Хроніка Биховця (ст.-бел.)
↑ Simas Sužiedėlis, ed (1970—1978). «Theodore». Encyclopedia Lituanica. V. Boston, Massachusetts: Juozas Kapočius. С. 446—447. LCC 74-114275 (англ.)
↑ Rowell, S. C. (2000). «Baltic Europe». in Michael Jones. The New Cambridge Medieval History c.1300-c.1415. VI. Cambridge University Press. С. 707. ISBN 0-521-36290-3. (англ.)
↑ Оповідь М. Стрийковського про завоювання литовським князем Гедиміном Києва Kronika Macieia Stryikowskiego niegdyś v Krolewcu drukowana teraz znowu z przydaniem historyi panstwa Rossyiskiego przedrukowana // Zbiór dzieiopisow Polskich we czterech tomach zawarty. — W Warszawie, 1766. — T. 2. — C. 349—351.
↑ СИНОПСИС КИЇВСЬКИЙ
↑ Беларусь в исторической, церковной и государственной жизни Архівавана 16 студзеня 2010. Апанас Мартас, Бібліятэка МГА "ЗБС «Бацькаўшчына»
↑ Кастусь Тарасаў. Крыж памяці, меч лёсу Архівавана 20 верасня 2011.
↑ Rowell, S. C. (1994). Lithuania Ascending: A Pagan Empire Within East-Central Europe, 1295—1345. Cambridge Studies in Medieval Life and Thought: Fourth Series. Cambridge University Press

[rowell-1] а ^б Rowell, S. C. (1994). Lithuania Ascending: A Pagan Empire Within East-Central Europe, 1295—1345. Cambridge Studies in Medieval Life and Thought: Fourth Series. Cambridge University Press. С. 97. ISBN 978-0-521-45011-9. (англ.)

[2] Кроніка Быхаўца Архівавана 10 жніўня 2010. // Беларускія летапісы і хронікі. Мінск, МФ «Беларускі кнігазбор», 1997. ISBN 985-6318-15-7. Архівавана 27 мая 2010.

[3] Хроніка Биховця (ст.-бел.)

[4] Simas Sužiedėlis, ed (1970—1978). «Theodore». Encyclopedia Lituanica. V. Boston, Massachusetts: Juozas Kapočius. С. 446—447. LCC 74-114275 (англ.)

[5] Rowell, S. C. (2000). «Baltic Europe». in Michael Jones. The New Cambridge Medieval History c.1300-c.1415. VI. Cambridge University Press. С. 707. ISBN 0-521-36290-3. (англ.)

[6] Оповідь М. Стрийковського про завоювання литовським князем Гедиміном Києва Kronika Macieia Stryikowskiego niegdyś v Krolewcu drukowana teraz znowu z przydaniem historyi panstwa Rossyiskiego przedrukowana // Zbiór dzieiopisow Polskich we czterech tomach zawarty. — W Warszawie, 1766. — T. 2. — C. 349—351.

[7] СИНОПСИС КИЇВСЬКИЙ

[8] Беларусь в исторической, церковной и государственной жизни Архівавана 16 студзеня 2010. Апанас Мартас, Бібліятэка МГА "ЗБС «Бацькаўшчына»

[9] Кастусь Тарасаў. Крыж памяці, меч лёсу Архівавана 20 верасня 2011.

[10] Rowell, S. C. (1994). Lithuania Ascending: A Pagan Empire Within East-Central Europe, 1295—1345. Cambridge Studies in Medieval Life and Thought: Fourth Series. Cambridge University Press

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]