Валяр’ян Пратасевіч

Валяр’ян Пратасевіч
Джэвіца
каралеўскі сакратар[d] з 1544
пісар вялікі літоўскі 1544 — 1549
біскуп луцкі з 27 мая 1549
Папярэднік	Ежы Хвальчэўскі[d]
Пераемнік	Ян Андрушэвіч
біскуп віленскі з 10 красавіка 1556
Дыяцэзія	Віленскае біскупства
Папярэднік	Павел Аляксандравіч Гальшанскі
Пераемнік	Юрый Радзівіл
Дзейнасць	каталіцкі святар
Нараджэнне	1505 Крайск, Беларусь
Смерць	31 снежня 1579 Вільня, Віленскі павет, Віленскае ваяводства, Вялікае Княства Літоўскае, Рэч Паспалітая
Пахаванне	Кафедральны сабор Святога Станіслава
Дынастыя	Пратасевічы
Медыяфайлы на Вікісховішчы

Валерыян Пратасевіч, Валяр’ян Пратасевіч-Шушкоўскі (каля 1509, маёнтак Шушкова каля вёскі Крайск, Айненская воласць, Вялікае Княства Літоўскае — 31 снежня 1579, г. Вільня, Віленскае ваяводства Вялікае Княства Літоўскае) — дзяржаўны і каталіцкі рэлігійны дзеяч Вялікага Княства Літоўскага.

Каталіцкі луцкі біскуп (1547—1555), віленскі біскуп (1556—1579). Адзін з галоўных заснавальнікаў езуіцкага калегіума ў Вільні, пераўтворанага ў 1578 г. у Віленскую езуіцкую акадэмію, а пазней — Віленскі ўніверсітэт.

Паходжанне

Належаў да баярскага «рускага» роду герба «Дравіца».

Нарадзіўся каля 1505 года ў маёнтку Шушкова каля вёскі Крайск, Айненская воласць, Вялікае Княства Літоўскае (цяпер — Лагойскі раён Мінскай воласці Рэспублікі Беларусь).

Дзяржаўная і рэлігійная дзейнасць

Службовую кар’еру пачаў службітам у канцылярыі вялікага князя літоўскага, а ў 1532—1544 г. быў пісарам канцылярыі польскай каралевы і вялікай княгіні літоўскай Боны Сфорца, дзякуючы якой адбылося службовае ўзвышэнне Пратасевіча па прычыне яго паспяховай службы. З 1533 г. адначасова быў каталіцкім пробашчам у Крожах (Жамойцкае староства), канонікам у Жамойцкім біскупстве. У тым жа 1533 г. атрымаў (пасля асабістага клопату каралевы Боны Сфорца) у пажыццёвае валоданне мястэчка Мейшагола на Жамойці.

З 1544 г. атрымаў пасаду вышэйшага пісара ВКЛ і сакратара вялікага князя літоўскага Жыгімонта II Аўгуста; да 1549 г. кіраваў т.зв. «рускай» канцылярыяй. З 1547 па 1549 г. быў канонікам у Віленскім бускупстве. Удзельнік шэрагу соймаў ВКЛ, займаўся дыпламатычнымі справамі.

У 1549 г. прызначаны на пасаду луцкага каталіцкага біскупа (пасвячоны ў 1554 г.). У 1550 г. выдаў статут для членаў кафедральнай капітулы, звяртаючы асаблівую ўвагу на абавязак пастаяннага жыхарства пры кафедральным храме і ўдзела ў харавых малітвах. У 1554 г. склікаў дыяцэзіяльны сінод, які праходзіў 22-24 красавіка пры касцёле святога Яна Хрысціцеля ў г. Янаве-Падляскім. Абвясціў на сінодзе дэкрэт, які асуджаў пратэстанцкіх прапаведнікаў, якія дзейнічалі ў Падляшскім ваяводстве: Сымона Зака, Гераніма Пякарскага з г. Белая і Валянціна Душу, якія былі пад апекай брэсцкага старосты Мікалая Радзівіла «Чорнага».

З 1555 г. — віленскі каталіцкі біскуп (афіцыйна з 1556 г.).

Супрацьстаяў націску Рэфармацыі ў ВКЛ час яе найбольшага ўздыму ў 1550—1570-ыя гг., але ў барацьбе з пратэстантамі не выкарыстоўваў гвалтоўных сродкаў. Разумеючы, што не ў стане самастойна супрацьстаяць руху пратэстантаў, вырашыў скарыстацца дапамогай ордэна езуітаў, які быў створаны ў Еўропе ў 1540 г. як авангард контррэфармацыі, і ў 1553 г. адправіў зварот да папскага нунцыя Камендоні з просьбай аб запрашэнні ў ВКЛ езуітаў. Аднак прыход езуітаў у ВКЛ тады зацягнуўся.

Паставіў свой подпіс над Віленскім прывілеем 1563 г. аб ураўнянні правоў шляхты ўсіх хрысціянскіх канфесій у ВКЛ. Пратасевіч быў занепакоены тастаментам князя Мікалая Радзівіла «Чорнага», паводле якога князь перадаваў значныя сродкі на стварэнне кальвінісцкай школы ў статусе калегіума.

У 1563—1564 гг. у Варшаве вёў паспяховыя перамовы з прадстаўніком ордэна езуітаў Балтазарам Гастовінам: ВКЛ было ўключана ў поле дзейнасці ордэна езуітаў Аўстрыйскай правінцыі; там жа сталі рыхтаваць і манахаў-езуітаў для дзейнасці ў ВКЛ.

З 1566 г. адзінаццаць год узначальваў камісію па рэдагаванні II Статута ВКЛ.

Быў прыхільнікам аб’яднання ВКЛ з Польшчай на прынцыпах федэрацыі, а не інкарпарацыі. Прымаў удзел у падрыхтоўцы Люблінскай уніі (1569).

Сваімі ахвяраваннямі ў 1568—1569 гг. Пратасевіч стварыў матэрыяльную базу для функцыянавання Віленскага езуіцкага калегіума, які быў урачыста адкрыты 17 ліпеня 1570 г. і стаў галоўным і эфектыўным цэнтрам контррэфармацыі ў ВКЛ. Рабіў уласныя ахвяраванні на будаўніцтва касцёлаў і каталіцкіх навучальных устаноў.

Паводле свайго тастамента Пратасевіч перадаваў Віленскай езуіцкай акадэміі сваю бібліятэку. Некаторыя ацалелыя за вякі кнігі з бібліятэкі Пратасевіча і дагэтуль знаходзяцца ў фондзе сучаснага Віленскага (Вільнюскага) універсітэта.

Смерць і пахаванне

Памёр 31 снежня 1579 г. у Вільні і там жа быў пахаваны ў Кафедральным саборы Святога Станіслава пад алтаром Святога Крыжа.

Літаратура

• Валер’ян Пратасевіч-Шушкоўскі // Рэлігія і царква на Беларусі: Энцыкл. давед. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.; Маст. А. А. Глекаў. — Мн.: БелЭн, 2001. — 368 с.: іл.
• Гудавичюс, Э. История Литвы / Э. Гудавичюс. — Т. 1 : с древнейших времен до 1569 года. — Москва : Фонд им. И. Д. Сытина; Baltrus, 2005. — 680 с.