Воля (права)

Воля — адлюстраваная ў сістэме нормаў права воля класа, які эканамічна і палітычна пануе ў грамадстве. Тэрмін «воля» выкарыстоўваецца ў заканадаўстве і як сінонім волевыяўлення ўдзельнікаў праваадносін; наяўнасць волі з’яўляецца абавязковым аспектам дзеяздольнасці чалавека ў грамадзянскім праве і наяўнасці свядомасці — у крымінальным.

Наяўнасць волі

Азначэнне наяўнасці волі

З пункту гледжання юрыспрудэнцыі любы чалавек павінен валодаць валявым і інтэлектуальным крытэрам асобы. Адсутнасць хоць бы аднаго з іх з’яўляецца падставай для прызнання чалавека недзеяздольным або такім, у якога адсутнічае стан свядомасці (непадсудным, юрыдычны тэрмін). Пры неабходнасці азначэння дзеяздольнасці або наяўнасці свядомасці судом прызначаецца судовая экспертыза, якая вызначае наяўнасць валявога аспекта асобы. Аднак для мэт прававой кваліфікацыі паводзін асобы дзеяздольнасць і наяўнасць свядомасці вызначаюцца менавіта судом на падставе экспертызы, а не ажыццяўляючымі экспертызу ўрачамі. Прызнанне асобы недзеяздольнай пазбаўляе яе магчымасці здзяйсняць грамадзянска-прававыя пагадненні, а ўжо здзейсненыя ёй прызнаюцца нядзейнымі.

Наступствы прызнання адсутнасці волі

Так як воля абавязкова пры заключэнні грамадзянска-прававых угод, нават учыненая дзеяздольнай асобай угода прызнаецца нікчэмнай, калі воля здзяйсняючага ўгоду не была накіравана на яе сапраўднае заключэнне (уяўная ўгода, у побыце названая фіктыўнай), альбо калі праўдзівая воля дадзенай асобы накіравана на заключэнне іншай угоды (няшчырая ўгода). Нядзейнымі могуць быць прызнаныя таксама ўгоды, здзейсненыя пад уплывам зману, гвалту, пагрозы, зламыснай змовы прадстаўніка аднаго боку з іншым бокам або збегу цяжкіх акалічнасцяў, бо такая ўгода не будзе выразам сапраўднай, свядомай волі бакоў. Гэта справядліва таксама і для ўгод, здзейсненых пад уплывам памылкі адносна прыроды ўгоды альбо тоеснасці або такіх якасцяў яе прадмета, якія значна зніжаюць магчымасці яго выкарыстання па прызначэнні.

Воля ў крымінальным праве

У крымінальным праве воля з’яўляецца абавязковым крытэрам суб’екта грамадска-небяспечнага дзеяння. Воля асобы, якая здзяйсніла злачынства, ў залежнасці ад формы віны і складу можа фармулявацца наступным чынам:

• 1) Прамы намер, матэрыяльны склад: асоба жадае наступы грамадска-небяспечных наступстваў.
  
• 2) Прамы намер, фармальны склад: асоба жадае здзейсніць грамадска-небяспечнае дзеянне.
  
• 3) Прамы намер, усечаны склад: асоба жадае здзейсніць грамадска-небяспечнае дзеянне.
  
• 4) Ускосны намер, матэрыяльны склад: асоба не жадае, але свядома дапушчае або абыякава ставіцца да насталых наступстваў (пасіўнае стаўленне да насталых наступстваў). Фармальнага і ўсечанага складу пры ўскосным намеры быць не можа, бо асоба можа ўсведамляць грамадскую небяспеку дзеяння (г. зн. інтэлектуальны момант магчымы), але не можа не жадаць, аднак свядома дапушчаць або ставіцца абыякава да здзяйснянага ёй дзеяння (г. зн. з пункта гледжання валявога моманту гэта абсурдна).
  
• 5) Альтэрнатыўна-пэўны намер: валявы момант: асоба жадае або свядома дапушчае (абыякава ставіцца) да наступу любога з наступстваў. Гэта значыць як у прамым намеры можа жадаць наступы і як ва ўскосным — дапушчаць (абыякава ставіцца). У адрозненне ад прамога і ўскоснага намеру альтэрнатыўна-пэўны мяркуе, што суб’екта ўладкоўвае наступ любога з магчымых наступстваў або ён абыякава ставіцца да любога з іх.
  
• 6) Неканкрэтызаваны намер. Аналагічны па валявым моманце з прамым і ўскосным у матэрыяльным складзе: гэта значыць асоба жадае, свядома дапушчае або абыякава ставіцца да наступу наступстваў. Галоўнае яго адрозненне па інтэлектуальным моманце.
  
• 7) Злачынная легкадумнасць, матэрыяльны склад (фармальны і ўсечаны не магчымы): асоба не жадае і не дапушчае наступы наступстваў, разлічваючы на якія-небудзь акалічнасці (актыўнае непрыманне наступстваў).
  
• 8) Злачынная нядбайнасць, матэрыяльны склад: воля складаецца з аб’ектыўнага і суб’ектыўнага крытэрыяў.
  

Аб’ектыўны: асоба павінна ўсведамляць грамадскую небяспеку дзеяння і прадбачыць наступ наступстваў.
Суб’ектыўны: асоба можа ўсведамляць грамадскую небяспеку, але з пункта гледжання інтэлектуальнага крытэрыя не ўсвядоміць і не прадбачыць яе.

• 9) Злачынная нядбайнасць, фармальны і ўсечаны склады.
  

Аб’ектыўны крытэрый: асоба павінна ўсведамляць грамадскую небяспеку дзеяння;
суб’ектыўны: асоба можа ўсведамляць грамадскую небяспеку дзеяння.

Адсутнасць волі з’яўляецца падставай для прызнання асобы такой, што не ў стане свядомасці, што вядзе да ўсталявання адсутнасці складу злачынства. Менавіта таму пры разглядзе крымінальнай справы па сутнасці, дзе падсудным з’яўляецца асоба не ў стане свядомасці, не ўсталёўваецца ісціна па пытанні наўмыснасці дзеяння, вінаватасці падсуднага, а таксама змякчальных або абцяжарвальных акалічнасцяў, а па выніках разгляду выносіцца не прысуд, а пастанова аб вызваленні ад крымінальнай адказнасці або ад пакарання і аб прымяненні да яго прымусовых мер медыцынскага характару.

Спасылкі

• Воля (у праве) у ВСЭ Архівавана 19 лютага 2008.