Ленінская вуліца (Магілёў)

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Ленінская вуліца
Магілёў
Фатаграфія
Агульная інфармацыя
Краіна Беларусь
Рэгіён Магілёўская вобласць
Горад Магілёў
Раён Ленінскі раён
Ранейшыя назвы Ветраная
Вялікая Садовая
Інжынерная
Назва ў гонар Уладзімір Ільіч Ленін
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы


Ленінская вуліца (старыя назвы: XVI—XIX стст. — Ветраная, з XIX ст. — Вялікая Садовая, Інжынерная[1]) — пешаходная вуліца ў гістарычным цэнтры Магілёва. Бярэ свой пачатак ад плошчы Славы да вул. Курако. Працягласць вуліцы 1490 м.

Гісторыя[правіць | правіць зыходнік]

У часы Вялікага Княства Літоўскага[правіць | правіць зыходнік]

Вынікі археалагічных даследаванняў і пісьмовыя крыніцы дазваляюць рэканструяваць планіроўку горада на розных этапах яго развіцця. У XV ст. пачала складвацца планіроўка Старога горада. У цэнтры размяшчаўся Нагорны пасад, які складаўся з Астрожскай і Нагорскай соцен. Пасад меў невялікія кварталы і скучаную забудову. У той час паступова сталі вылучацца дзве галоўныя вуліцы — Шклоўская (сучасная Першамайская) і Ветраная (Ленінская), што перасякалі тэрыторыю тагачаснага горада з поўдня на поўнач. Менавіта на Ветранай была пабудавана першая драўляная ратуша пасля атрымання ў 1577 г. горадам Магдэбургскага права. Гэта была найбольш прэстыжная частка Магілёва. Тут размяшчаліся галоўныя культавыя збудаванні, ратуша, дом войта, сядзібы купецтва, магістрацкага і цэхавых вярхоў, майстэрні рамеснікаў[2].

У XVI—XIX стст. называлася Ветраная. Канчаткова сфарміравалася ў канцы XVI-пачатку XVII стст. Яе архітэктурны ансамбль склаўся ў XVIII ст. Пачыналася вуліца ад Гандлёвай плошчы і цягнулася да абарончых збудаванняў — Бліжняга або Кругавога валу (XVI — пач. XIX стст.) У анцы яе знаходзілася Ветраная брама[2].

Менавіта на гэтай вуліцы знаходзіўся дом пякаркі, у якім у 1655 г. стала міраточыць ікона, якая сёння вядома як цудатворны абраз Магілёва-Брацкі, які шануецца як праваслаўнымі, так і католікамі[2].

Пад расійскай уладай[правіць | правіць зыходнік]

Пасля далучэння да Расійскай імперыі пачынаецца перапланіроўка горада. Аднак план забудовы Магілёва 1778 г. і наступныя 1779 г., 1804—1806 гг., 1830 г. пакінулі нязменнай сярэдневечную планіроўку ў межах Нагорскага пасада: прамую веерную сетку вуліц, тры поясы ўмацаванняў. Новай з’яўлялася прамавугольная планіроўка забудовы горада ў межах Шклоўскага і іншага пасадаў з прабіўкай восевай магістралі, паралельнай Шклоўскай вуліцы. Гэта быў працяг вуліцы Ветранай, які пазней атрымаў назву Вялікая Садовая. Такім чынам вуліцы ў 1823 г. яна набыла выгляд скразной дарогі і праходзіла праз увесь горад. Перакрыжоўвалася з Дваранскай, Паштовай вуліцамі, плошчай пад назвай Шклоўскі базар, Афіцэрскай вуліцай. Ад яе ішлі Спаскі, Семінарскі і Лютэранскі завулкі[2].

У канцы XVIII—XIX стст. ад пачатку Ветранай на ніжніх паверхах мураваных будынкаў (часткова захаваліся) размяшчаўся шэраг невялікіх крам, вёўся гандаль у асноўным галантарэйнымі і харчовымі таварамі. Крамы, што знаходзіліся бліжэй да Мураўёўскага сада (Тэатральны сквер), былі больш заможнымі і прывабнымі знешне. Сама вуліца з гэтага месца пашыралася і па сваёй чысціні, утульнасці, прыгажосці будынкаў магла лічыцца лепшай у горадзе[2].

Сярод збудаванняў, якія ўпрыгожвалі вуліцу, асабліва вылучаліся будынак гарадской управы, узведзены ў другой палове XIX ст. на падмурках гандлёвых радоў XVII ст., фасад якога і цяпер выходзіць на плошчу Славы, комплекс дамоў ансамбля Спаскага манастыра, на тэрыторыі якога з другой паловы XVIII ст. размяшчаўся архірэйскі падворак. У 1780-я гг. быў пабудаваны комплекс духоўнай семінарыі. Спаса-Праабражэнская царква была пабудавана ў XVIII ст. (драўляная існавала з XV ст.) у стылі барока. У ёй сярод іншых архірэяў быў пахаваны св. Георгій Каніскі. З комплексу будынкаў ансамбля Спаскага манастыра захаваліся архірэйскі дом (вул. Ленінская, 11а), пабудаваны ў 1762—1785 гг. паводле праекта архітэктара І. Глаўбіца па замове архіепіскапа Г.Каніскага (на доме ўсталявана памятная дошка ў яго гонар), дом № 11 — былы жылы корпус Спаскага манастыра; дамы № 13, 15 — былыя жылыя дамы архірэйскага падворку[2].

На левым баку вуліцы, насупраць комплексу Спаскага манастыра, знаходзіўся адзін з буйнейшых у той час Богаяўленскі манастыр, гісторыя якога пачынаецца з 1618 г. і звязана з дзейнасцю праваслаўнага Магілёўскага брацтва. У 1676 г. кароль Ян Сабескі даў брацтву прывілей на адкрыццё пры манастыры друкарні, у якой у XVII ст. працаваў і выдаваў свае кнігі Спірыдон Собаль, і выданне кніг на беларускай і польскай мовах. З дзейнасцю друкарні звязаны імёны вядомых гравёраў Максіма і Васіля Вашчанкаў, Ф. Ангілейкі ды інш[2].

Далей на левым баку вуліцы знаходзіўся пабудаваны ў 1604 г. па фундацыі караля Жыгімонта III Фарны касцёл Св. Казіміра, будынак якога часткова захаваўся да нашага часу і цяпер належыць аблтэлекаму[2].

За перакрыжаваннем вуліцы з Семінарскім завулкам (цяпер вул. Болдзіна) на месцы абарончага вала па ініцыятыве губернатара М. М. Мураўёва (1828—1831 гг.) быў створаны сад, які атрымаў назву Мураўёўскага (сучасная назва — сквер імя Герцэна). Далей, за вуліцай Дваранскай (Камсамольская), знаходзіўся Шклоўскі пасад[2].

У другой палове XIX ст. адбылася чарговая перапланіроўка забудовы вуліц, якая паступова стала двух-трохпавярховай і мураванай, змяніла гістарычную планіровачную структуру[2].

Пад савецкай уладай[правіць | правіць зыходнік]

У 1919 г. вуліца атрымала назву Ленінская. Сучаснае аблічча вуліцы стала складвацца ў 1930-я гады. Аднак планамерная забудова пачалася пасля Вялікай Айчыннай вайны, калі па генеральнаму плану Магілёва 1947—1950 гадоў. праводзілася рэканструкцыя і аднаўленне цэнтральнай часткі горада. Перапланіроўкі савецкага часу Значна паўплывалі на забудову старой часткі Магілёва, але вуліцу Ленінскую яны закранулі толькі часткова[2].

Сучаснасць[правіць | правіць зыходнік]

У 2004 г. вуліца Ленінская, якая захавала найбольшую колькасць дамоў XIX ст., стала пешаходнай вуліцай — зонай адпачынку гараджан.

Забудова[правіць | правіць зыходнік]

Вялікую ролю ў фарміраванні вуліцы адыгрываюць помнікі гісторыі, жылой і грамадзянскай архітэктуры XVIII — пачатку XX стагоддзяў як.

Няцотны бок[правіць | правіць зыходнік]

манастырскі корпус Магілёўскага Спаскага манастыра (Дом № 11)
Скрыжаванне з вуліцай Камсамольскай
Будынак настаўніцкага інстытута
Дом № 39
Будынак мужчынскай гімназіі
Кінатэатр «Радзіма»

Цотныя бок[правіць | правіць зыходнік]

Ад скрыжавання з Дваранскай (Камсамольскай). Першыя 5 дамоў не захаваліся

Ад скрыжавання з Камсамольскай раней стаялі дамы Эдэльмана, Граната, Шафрая, К. Гофмана[4]. У вуглавым доме Эдэльмана знаходзілася вядомая крама братоў Л. і І. Берштэйнаў, да якіх любілі заходзіць, бываючы ў Магілёве, вялікія князёўны, дочкі імператара Мікалая II[5].

Дамы № 20 і 22
Дом № 34 да рэстаўрацыі
Будынак былога крэдытнага таварыства
Дом № 40
Дом № 46
Будынак былога Маскоўскага міжнароднага банка
Будынак былой прыватнай жаночай гімназіі

Да вуліцы прымыкаюць скверы: Тэатральны, Лютэранскі, Камсамольскі, Міронава, 40-годдзя Перамогі.

На той частцы вуліцы, дзе дазволены аўтамабільны рух размешчаны магілёўскі аўтавакзал, швейная фабрыка «Вяснянка», Магілёўскі завод «Строммашына».

Славутасці[правіць | правіць зыходнік]


Зноскі

  1. ↑ Могилёв: Энцикл. справ. / Сов. Энцикл.; Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. — Мн.: БелСЭ, 1990. — 472 с., ил.
  2. ↑ а б в г д е ё ж з і к Вуліцам гістарычныя назвы
  3. ↑ а б Гісторыя Магілёўскага яўрэйства 2002, с. 171.
  4. ↑ а б в г д е ё ж з Гісторыя Магілёўскага яўрэйства 2002, с. 172.
  5. ↑ Гісторыя Магілёўскага яўрэйства 2002, с. 173.
  6. ↑ Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі / АН БССР. Ін-т мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору; Рэд. кал.: С. В. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1986. — Магілёўская вобласць. — 408 с., іл.

Літаратура[правіць | правіць зыходнік]

  • История Могилевского еврейства: Документы и люди: Науч.-популяр. очерки и жизнеописания. В 2-х кн. Кн. 1. / Сост. А. Литин. — Мн.: Юнипак, 2002. — 688 с. — ISBN 985-6418-49-6.

Спасылкі[правіць | правіць зыходнік]

commons: Ленінская вуліца (Магілёў) на Вікісховішчы
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Ленінская_вуліца_(Магілёў)&oldid=4433604"