Лаўрышава

Вёска Лаўрышава Лаўрышава, Свята-Успенская царква (пабудавана ў 1775 г.). Краіна Беларусь Вобласць Гродзенская Раён Навагрудскі Сельсавет Шчорсаўскі Каардынаты 53°41′28″ пн. ш. 26°09′20″ у. д. Заснаваны XIII ст. Першая згадка 1424 Насельніцтва ▼146 чал. (2009) Нацыянальны склад беларусы Канфесійны склад праваслаўныя Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1597 Паштовы індэкс 231427 Аўтамабільны код 4 Рэчка Валоўка Аўтобусны прыпынак Лаўрышава Аддзяленне паштовай сувязі Лаўрышава Лаўрышава на карце Беларусі ±

Лаўрышава на Вікісховішчы

Ла́ўрышава (трансліт.: Laŭryšava, руск.: Лавришево) — вёска ў Шчорсаўскім сельсавеце Навагрудскага раёна Гродзенскай вобласці. Вядомасць звязана са Свята-Елісееўскім Лаўрышаўскім мужчынскім манастыром, адным з самых старадаўніх у Беларусі.

Геаграфічныя звесткі

Размешчана па абодва бакі ад р. Валоўка, непадалёк ад яе ўпадзення ў р. Нёман; за 27 км на ўсход ад г. Навагрудка, 55 км ад чыгуначнай станцыі Наваельня (лініі Баранавічы Палескія — Ліда). Транспартныя сувязі па аўтамабільнай дарозе з Навагрудкам.

Назва, магчыма, паходзіць ад слова "лаўра", альбо ад імя Лаўрыш (Лаўрэнцій), якое магло быць манашаскім імем аднаго з заснавальнікаў манастыра — князя Войшалка. Сустракаюцца немясцовыя варыянты: Ла́ўрашава, Ла́ўрушава.

Гісторыя

Старажытнасць

Вынікі археалагічных раскопак паказваюць, што першае пасяленне людзей на месцы вёскі існавала ў першабытнаабшчынным часе, задоўга да ўтварэння Лаўрышава. Ля берага р. Валоўка ў вёсцы знойдзены сляды паселішча, якое адносіцца да сярэдняга перыяду каменнага веку — мезаліту (9-е — 5-е тысячагоддзі да н. э.).

У Сярэднявеччы

У XII ст. у Панямонні ўтварылася Навагрудскае княства, у яго уваходзіла і мясцовасць, дзе размешчана Лаўрышава. У сярэдзіне XIII ст., калі для славян і балтаў узнікла пагроза з боку Лівонскага ордэну і мангола-татарскага нашэсця, гэтае княства стала часткай зямель, з якіх склалася новая цэнтралізаваная дзяржава — Вялікае Княства Літоўскае, у далейшым яно аб’яднала ўсе княствы Беларусі і Літвы.

Войшалк засноўвае манастыр. Мініяцюра з Астэрманаўскага І-га тому Ліцэвога летапіснага збору, XVI ст. Бібліятэка Расійскай акадэміі навук, г. Санкт-Пецярбург.

Паводле Галіцка-Валынскага летапісу, каля 1260 года сын першага вялікага князя ВКЛ Міндоўга — Войшалк (вялікі князь літоўскі ў 1264—1267) — заснаваў манастыр «на рацэ на Нёмане, паміж Літвой і Наваградкам, і там жыў». Згодна царкоўнаму паданню, манастыр быў заснаваны ў сярэдзіне XIII ст. прападобным ігуменам Елісеем.

Лаўрышаўскі манастыр з’яўляўся адным з важнейшых духоўных цэнтраў беларускіх зямель з часу ўтварэння ВКЛ. Не пазней 1329 года для манастыра было перапісана Лаўрышаўскае евангелле — выдатны прыклад ілюстраванай рукапіснай кнігі ў Беларусі XIV ст.

Археалагічныя раскопкі ў Лаўрышаве, 2015.

Каля 1350 г. ў манастыры была пабудавана царква св. Мікалая, на сродкі князя навагрудскага Міхаіла-Карыята Гедзімінавіча, пасля яго вяртання з ардынска-маскоўскага палону. З мэтай вывучэння манастырскага селішча ў вёсцы праводзіліся археалагічныя даследаванні, якія ў 2011 — 2015 г. вялі Лаўрышаўскія археалагічныя экспедыцыі. У ходзе раскопак была выяўлена, у прыватнасці, частка каменна-цаглянага падмурку пабудовы XIV ст., якая суаднесена з гэтай царквой.

У «Вопісу дакументаў, якія адносяцца да Лаўрышаўскага манастыра» (захоўваецца ў Інстытуце рукапісу Нацыянальнай бібліятэкі Украіны імя В. І. Вернадскага), запісана, што ўжо ў хуткім часе пасля заснавання манастыра яму належала сяло Лаўрышава, якое сфарміравалася з сялян, што паступова пасяліліся каля манастыра. Дакумент, які пацвярджае ўтварэнне вёскі, не захаваўся.

У 1413 г. мясцовасць увайшла ва ўтворанае Новагародскае намесніцтва Троцкага ваяводства.

Лаўрышава згадваецца ў «Абмежаванні спрэчных земляў Лаўрышаўскага манастыра, якое выканана намеснікам навагародскім Петрашам Мантыгірдавічам па загадзе вялікага князя Вітаўта». У дакуменце пазначана, што ён «писанъ у Лавришовое» (старабелар.). Арыгінал дакумента не захаваўся, у копіі (1711 года) пададзена дата 15 чэрвеня 1398 г., аднак гісторыкі лічаць яе памылковай з-за разыходжання з іншымі звесткамі ў дакуменце. Таму дакумент можа быць датаваны прыблізна: кан. XIV — пач. XV ст., пасля 1392 г. (пачатак вялікага княжэння Вітаўта). Даследчыкі мяркуюць, што найбольш верагодны год складання дакумента — 1424.

У 1506 г. вёска ўвайшла ў Новагародскі павет, які быў утвораны ў складзе Новагародскага ваяводства (вылучана з Троцкага).

У Новы час

Выява XVI—XVII ст. на абкладзе Лаўрышаўскага евангелля. Срэбра, чаканка. Бібліятэка Чартарыйскіх, Кракаў, Польшча.

З 1 ліпеня 1569 г. Лаўрышава ў выніку аб’яднання ВКЛ з Польскім Каралеўствам — у створанай Рэчы Паспалітай. У 1775 г. пабудавана манастырская царква Успення прасвятой Багародзіцы, яна дзейнічае і зараз.

З 1795 г., у выніку ІІІ падзелу Рэчы Паспалітай — у Расійскай імперыі. У 1885 вёска Нягневіцкай воласці Навагрудскага павета Мінскай губерні; меліся школа, царква, капліца.

У 1836 г. манастыр быў зачынены (а ў 1913 — 1915 і затым у 2007 г. адноўлены ля суседняй в. Гнесічы).

З 25 сакавіка 1918 года Лаўрышава — у абвешчанай БНР.

У Найноўшы час

Свята-Успенская царква, фота да 1919 г.

З 1 студзеня 1919 — у ССРБ, з 27 лютага 1919 — у ЛБССР. Пасля савецка-польскай вайны паводле Рыжскага мірнага дагавора 1921 г. — у Польшчы, вёска Нягневіцкай гміны Навагрудскага павета. У 1938 г. пабудавана 1-павярховая школа, будынак захаваўся да нашага часу.

З 1939 г. у БССР, з 1940 цэнтр Лаўрышаўскага сельсавета Любчанскага, з 1956 — Навагрудскага раёнаў. З 1959 у Шчорсаўскім сельсавеце. У складзе калгаса «Звязда» імя 50-годдзя СССР. У 1968 г. пабудавана няпоўная сярэдняя школа (дзейнічала да 2011). Працавалі таксама дзіцячы сад, дом культуры, бібліятэка, фельчарска-акушэрскі пункт, аддзяленне сувязі, магазін.

Насельніцтва

Паказ вырабаў Лаўрышаўскіх трыкатажных курсаў, 1937 год. Любча, Навагрудскі павет.

• 1601 — 19 двароў.
• 1885 — 460 жыхароў, 52 двары.
• 1908 — 513 жых., 77 дв.
• 1921 — 214 жых., 38 дв.
• 1999 — 228 жых.
• 2008 — 179 жых., 91 дв.
• 2010 — 146 жых.

Сучасныя звесткі

У вёсцы дзейнічаюць (2016 г.):

• машынны двор сельскагаспадарчага прадпрыемства «Шчорсы»
• аддзяленне паштовай сувязі
• фельчарска-акушэрскі пункт
• дом сумеснага самастойнага пражывання для грамадзян сталага ўзросту
• сельская бібліятэка
• падвор'е Свята-Елісееўскага Лаўрышаўскага мужчынскага манастыра
• царква Успення прасвятой Багародзіцы (Свята-Елісееўскага Лаўрышаўскага мужчынскага манастыра)

Маюцца аўтобусныя прыпынкі на маршрутах Навагрудак — Гнесічы, Гнесічы — Навагрудак (нештодзённыя рэйсы).

Помнікі

• Свята-Успенская царква — помнік драўлянага дойлідства канца XVIII ст., у цэнтры вёскі; дзяржаўны шыфр 413Г000748. Статус гісторыка-культурнай каштоўнасці (катэгорыя 3) нададзены Пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь 02.08.2016 № 607.
• Помнік св. Елісею Лаўрышаўскаму (1996), у двары царквы.
• Помнік зямлякам, якія загінулі ў Вялікую Айчынную вайну — скульптура воіна і партызанкі з аўтаматам і сцягам у руках, у цэнтры вёскі.

Вядомыя ўраджэнцы

• Кастусь (Канстанцін Іванавіч) Качан (нар. 1950) — беларускі мастак-пейзажыст, сябра Беларускага саюза мастакоў.
• Сямён Георгіевіч Шарэцкі (нар. 1936) — беларускі дзяржаўны дзеяч, трэці старшыня Вярхоўнага Савета Рэспублікі Беларусь.

Гл. таксама

• Лаўрышаўскія археалагічныя экспедыцыі

Спасылкі

• На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Лаўрышава