Шчорсы

Аграгарадок Шчорсы Палац Храптовічаў. «Tygodnik Ilustrowany», 1878 Краіна Беларусь Вобласць Гродзенская Раён Навагрудскі Сельсавет Шчорсаўскі Каардынаты 53°38′ пн. ш. 26°11′ у. д. Вышыня цэнтра 137 м Насельніцтва 577 чалавек (2008) Часавы пояс UTC+3 Тэлефонны код +375 1597 Паштовы індэкс 231428 Аўтамабільны код 4 СААТА 4243860051 Шчорсы на карце Беларусі ±

Шчорсы на Вікісховішчы

Шчо́рсы (трансліт.: Ščorsy, руск.: Щорсы) — аграгарадок у Навагрудскім раёне Гродзенскай вобласці, на рацэ Нёман. Адміністрацыйны цэнтр Шчорсаўскага сельсавета. Насельніцтва 577 чал. (2008). Знаходзіцца за 24 км на паўночны ўсход ад Навагрудка.

Шчорсы — адна з колішніх рэзідэнцый магнацкага роду Храптовічаў.

Этымалогія назвы

На думку беларускага географа В. Жучкевіча тапонім «Шчорсы» ўтварыўся ад прозвішча Шчорс.

Гісторыя

Паводле падання, у XIV ст. (магчыма, з 1386) у Шчорсах існавала праваслаўная царква, якую па заключэнні Берасцейскай уніі (1596) стала грэка-каталіцкай. Старажытнасць бажніцы пацвярджае царкоўны дакумент, датаваны 1627 годам.

Палац з акварэлі XIX ст.

Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай (1565—1566) мясцовасць увайшла ў склад Новагародскага павета Новагародскага ваяводства. У 1758 старая драўляная царква згарэла, на яе месцы ў 1776 па фундацыі канцлера вялікага Яўхіма Храптовіча ўзвялі новую мураваную. У гэты ж час Я. Храптовіч збудаваў тут палацавы комплекс з паркам і сажалкамі. Пры палацы мелася багатая бібліятэка.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793) Шчорсы апынуліся ў складзе Расійскай імперыі, у Навагрудскім павеце. У пач. XIX ст. тут адкрылася грэка-каталіцкая парафіяльная школа. Па скасаванні уніі (1839) расійскія ўлады ліквідавалі гэту адукацыйную ўстанову, новая школа з'явілася ў Шчорсах толькі каля 1866. У другой палове XIX ст. у вёсцы было 156 двароў, дзейнічалі шпіталь і школа.

У Першую сусветную вайну палац Храптовічаў пацярпеў ад ваенных дзеянняў, мясцовую бібліятэку вывезлі і перадалі пазней Кіеўскаму ўніверсітэту. Згодна з Рыжскім мірным дагаворам (1921) Шчорсы апынуліся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі.

У 1939 Шчорсы ўвайшлі ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 сталі цэнтрам сельсавета.

• Шчорсы на старых фотаздымках
• 
  Палац. Ю. Барэці, 1894
• 
  Мураванка. Ю. Барэці, 1894
• 
  Палац, галоўны фасад
• 
  Палац, 1894
• 
  Царква і вёска
• 
  Царква
• 
  Палац падчас Першай сусветнай вайны
• 
  Палац падчас Другой сусветнай вайны

Насельніцтва

• 2008 — 577 чал., 286 двароў.

Славутасці

• Бібліятэка Храптовічаў (XVIII ст.)
• Сядзіба Храптовічаў (XVIII—XIX стст., палац не захаваўся)
• Фальварак Мураванка (2-я пал. XIX ст.)
• Царква Святога Дзмітрыя Салунскага (1770—1776, колішняя грэка-каталіцкая)

Страчаная спадчына

Шчорсаўскі палац Храптовічаў (1770—1776) пацярпеў у Першую і Другую сусветныя войны, пасля чаго яго зруйнавалі савецкія ўлады. Цяпер ад палаца засталіся толькі падмуркі.

Вядомыя асобы

• Антон Юзаф Глінскі (1817—1866)  — польскі пісьменнік.
• Васіль Васільевіч Моніч (1874—1929, Харкаў) — вучоны ў галіне паравозабудавання. Прафесар
• Янка Нёманскі (1890—1937) — беларускі празаік, публіцыст, эканаміст, грамадскі дзеяч.
• Кастусь Шышэя (1921—2004) — дзеяч беларускага нацыянальна-вызвольнага руху.

У розны час у Шчорсах спыняліся Адам Міцкевіч, Уладзіслаў Сыракомля, Ян Чачот і іншыя.

Літаратура

• Szczorsy // Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XI: Sochaczew — Szlubowska Wola (польск.). — Warszawa, 1890. S. 859—861.
• Храптовіч-Буцянёва В. А. Злом: (1939―1942): успаміны [пераклад Таццяны і Яўгена Лецкаў; прадмова Я. Лецкі]. — Мінск: Кнігазбор, 2011. - 275 с. - 500 экз. ISBN 978-985-7007-23-3

Спасылкі

• в. Шчорсы на Radzima.org
• Шчорсы на сайце «Глобус Беларуси» (руск.)
• Прагноз надвор'я ў в. Шчорсы Архівавана 10 верасня 2016.