Перайсці да зместу

Віктар Амазаспавіч Амбарцумян

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Віктар Амазаспавіч Амбарцумян
арм.: Վիկտոր Համազասպի Համբարձումյան
Дата нараджэння 5 (18) верасня 1908[1][2]
Месца нараджэння
Дата смерці 12 жніўня 1996(1996-08-12)[3][4][…] (87 гадоў)
Месца смерці
Месца пахавання
Грамадзянства
Бацька Амазасп Амбарцумян[d]
Дзеці Rafael Hambardzumyan[d] і Рубен Віктаравіч Амбарцумян
Род дзейнасці астрафізік, палітык, астраном
Навуковая сфера астрафізіка[9] і астраномія[9]
Месца працы Ленінградскі дзяржаўны ўніверсітэт, Ерэванскі дзяржаўны ўніверсітэт, НАН РА, БАА
Навуковая ступень доктар фізіка-матэматычных навук (1935)
Навуковае званне
Альма-матар
Навуковы кіраўнік Арыстарх Апалонавіч Белапольскі
Вядомыя вучні В. В. Собалеў
Вядомы як адзін са стваральнікаў тэарэтычнай астрафізікі
Партыя
Член у
Прэміі
Сталінская прэмія 1-й ступені Сталінская прэмія 2-й ступені Дзяржаўная прэмія Расійскай Федэрацыі Дзяржаўная прэмія СССР Дзяржаўная прэмія СССР
Узнагароды
Сайт ambartsumian.ru
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Віктар Амазаспавіч Амбарцумя́н (18 верасня 1908, Тбілісі — 12 жніўня 1996, Бюракан) — армянскі астраном і фізік, заснавальнік савецкай тэарэтычнай астрафізікі. Акадэмік АН СССР (1953) і АН Арменіі (1943). Герой Сацыялістычнай Працы (1968, 1978). Замежны член акадэмій навук многіх краін. Дзяржаўныя прэміі СССР 1946, 1950.

Віктар Амазаспавіч Амбарцумян нарадзіўся ў Тыфлісе 5 (18) верасня 1908 года. Бацька Амбарцумяна быў філолагам, спрыяў развіццю здольнасцяў сына ў галіне матэматыкі і фізікі. У 1925 годзе ён паступіў на фізіка-матэматычны факультэт Ленінградскага педагагічнага інстытута. У 1926 годзе, будучы ўжо студэнтам Ленінградскага ўніверсітэта, Амбарцумян апублікаваў першую навуковую працу, прысвечаную сонечным факелам. У гады вучобы ўваходзіў у лік карэспандэнтаў-назіральнікаў Рускага таварыства аматараў сусветазнаўства, не з'яўляючыся фармальна яго членам. Па заканчэнні ўніверсітэта паступіў у аспірантуру пры Пулкаўскай абсерваторыі, дзе працаваў пад кіраўніцтвам А. А. Белапольскага з 1928 па 1931 год.

У 1930 году Амбарцумян пабраўся шлюбам з Верай Фёдараўнай Клачыхінай, родам з вёскі Усолле, Салікамскага павета, Пермскай губерні. Яна была прыёмнай дачкой астраномаў Рыгора Абрамовіча і Пелагеі Фёдараўна Шайн (першапачаткова была пляменніцай апошняй).

Пасля заканчэння аспірантуры Амбарцумян працаваў у Ленінградскім універсітэце, дзе ў 1934 годзе заснаваў і ўзначаліў першую ў СССР кафедру астрафізікі. У 1935 годзе без абароны дысертацыі Амбарцумяну была прысуджана вучоная ступень доктара фізіка-матэматычных навук. У 19391941 гадах быў дырэктарам абсерваторыі Ленінградскага ўніверсітэта. У 1941 годзе, будучы прарэктарам Ленінградскага ўніверсітэта, узначальваў даследчы філіял універсітэта ў горадзе Ялабуга, куды былі эвакуіраваны навуковыя лабараторыі ўніверсітэта.

У 1939 году Амбарцумян быў абраны членам-карэспандэнтам Акадэміі навук СССР, а ў 1953 годзе — акадэмікам Акадэміі навук СССР.

У 1943 годзе была створана Акадэмія навук Армянскай ССР. Амбарцумян быў абраны сапраўдным членам і прызначаны яе віцэ-прэзідэнтам, а прэзідэнтам стаў І. А. Арбелі. У 1947 году Амбарцумян быў абраны прэзідэнтам АН Армянскай ССР, пасля чаго абіраўся прэзідэнтам на ўсе тэрміны да 1993 года. З 1993 года стаў ганаровым прэзідэнтам Нацыянальнай акадэміі навук Рэспублікі Арменія.

У 1946 году Амбарцумян заснаваў Бюраканскую астрафізічнай абсерваторыі, стаў яе першым дырэктарам і працягваў кіраўніцтва абсерваторыяй да 1988 года.

Амбарцумян быў прэзідэнтам Міжнароднага астранамічнага саюза з 1961 да 1964 гады. Двойчы быў абраны прэзідэнтам Міжнароднага Савета навуковых саюзаў (1966—1972).

Віктар Амазаспович Амбарцумян памёр 12 жніўня 1996 года ў Бюракане, пахаваны там жа недалёка ад вежы вялікага тэлескопа.

Навуковая дзейнасць

[правіць | правіць зыходнік]

Аўтар навуковых прац па фізіцы зорак і туманнасцяў, зорнай дынаміцы, пазагалактычнай астраноміі, касмагоніі, ядзернай і тэарэтычнай фізіцы.

Адкрыў і даследаваў зорныя сістэмы новага тыпу (т. зв. зорныя асацыяцыі).

Міжнародная прэмія ім. В. А. Амбарцумяна

[правіць | правіць зыходнік]

Указам прэзідэнта Арменіі Сержа Саргсяна заснавана міжнародная навуковая прэмія імя астрафізіка Віктара Амбарцумяна. Прэмія прысуджаецца за выдатную навуковую працу ў астрафізіцы, а таксама ў прылеглых да яе сферах фізікі і матэматыкі, незалежна ад грамадзянскай прыналежнасці навукоўца. Прэмія прысуджаецца адзін раз у два гады; першым годам прысуджэння прэміі стаў 2010 год. Памер прэміі — 500 тысяч $.[12]

Зноскі

  1. а б в г Армянская савецкая энцыклапедыя / пад рэд. Վ. Համբարձումյան, Կ. ԽուդավերդյանՀայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1974.
  2. а б в г Հայկական համառոտ հանրագիտարանՀայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, 1990. — Т. 3.
  3. Massevitch A. G. Viktor Ambartsumian // Viktor Amazaspovich Ambartsumian
  4. Ambartsumian R. V. A life in astrophycis. Selected papers of Viktor A. Ambartsumian // AstrophysicsSpringer Science+Business Media, 1998. — Vol. 41, Iss. 4. — P. 328–330. — ISSN 0571-7256; 1573-8191doi:10.1007/BF02894658
  5. The Modern Physics of Compact StarsVolkswagen Foundation.
  6. Litvinov V. G., Medvedev N. G. Some optimal and inverse problems for orthotropic noncircular cylindrical shells // Journal of Optimization Theory and ApplicationsSpringer Science+Business Media, 1984. — Vol. 42, Iss. 2. — P. 229–246. — ISSN 0022-3239; 1573-2878doi:10.1007/BF00934298
  7. Armenia famous native sons and daughters
  8. Halton C. Arp, Astronomer Who Challenged Big Bang Theory, Dies at 86 // The New York Times / J. KahnManhattan: New York Times Company, A. G. Sulzberger, 2014. — ISSN 0362-4331; 1553-8095; 1542-667X
  9. а б Czech National Authority Database Праверана 7 лістапада 2022.
  10. а б в г д е MacTutor History of Mathematics archive — 1994.
  11. http://www.ras.ru/win/db/show_per.asp?P=.id-49360.ln-ru.dl-.pr-inf.uk-12
  12. Viktor Ambartsumian International Prize

Віктар Амазаспавіч Амбарцумян на сайце «Героі краіны»