Віктар Уладзіміравіч Мартынаў

Віктар Уладзіміравіч Мартынаў
Дата нараджэння	25 студзеня 1924(1924-01-25)
Месца нараджэння	Адэса, Адэская акруга[d], Адэская губерня, УССР, СССР
Дата смерці	25 студзеня 2013(2013-01-25) (89 гадоў)
Месца смерці	Мінск, Беларусь
Грамадзянства	СССР  Беларусь
Род дзейнасці	мовазнавец, выкладчык універсітэта, навуковец
Навуковая сфера	мовазнаўства, параўнальнае мовазнаўства[d] і беларусазнаўства
Месца працы	Адэскі нацыянальны ўніверсітэт імя І. І. Мечнікава Інстытут мовазнаўства НАНБ Мінскі дзяржаўны лінгвістычны ўніверсітэт
Навуковая ступень	доктар філалагічных навук (1969)
Навуковае званне	прафесар
Альма-матар	Адэскі нацыянальны ўніверсітэт імя І. І. Мечнікава (1948)
Узнагароды

Віктар Уладзіміравіч Марты́наў (25 студзеня 1924, Адэса, Адэская акруга, Украінская ССР, СССР — 25 студзеня 2013, Мінск, Беларусь) — беларускі мовазнаўца. Даследчык у галіне славістыкі, кампаратывістыкі, фармалізацыі семантыкі і лінгвістычных аспектаў праблемы штучнага інтэлекту. Доктар філалагічных навук (1969), прафесар (1971). Стваральнік Універсальнага семантычнага коду (УСК).

Біяграфія

Нарадзіўся 25 студзеня 1924 года ў Адэсе. Ва ўзросце 18-ці гадоў пайшоў на фронт. Ваяваў у складзе 3-га Украінскага фронту, камандаваў аддзяленнем аўтаматчыкаў. Браў удзел у баях у Малдове, Югаславіі, Аўстрыі, Румыніі, Балгарыі і Венгрыі.

У 1948 годзе скончыў філалагічны факультэт Адэскага ўніверсітэта, у 1951 годзе — аспірантуру Львоўскага ўніверсітэта па спецыяльнасці славістыка і абараніў кандыдацкую дысертацыю па творчасці польскага паэта Юльюша Славацкага. У 1952—1960 гадах быў загадчыкам кафедры замежных моў Адэскага ўніверсітэта.

У 1960 годзе пераехаў у Мінск на працу ў Інстытуце мовазнаўства Акадэміі навук БССР, дзе з 1962 па 1990 гады загадваў аддзелам агульнага і славянскага мовазнаўства. З 1992 года — прафесар кафедры агульнага мовазнаўства Мінскага лінгвістычнага ўніверсітэта і кіраўнік навукова-даследчага цэнтра «Семантыка».

Абараніў доктарскую дысертацыю на тэму «Славяна-германскае лексічнае ўзаемадзеянне найдаўнейшых часоў. Да праблемы прарадзімы славян». У 1971 годзе стаў прафесарам.

Навуковая дзейнасць

Аўтар больш як 20 кніг і брашур, больш за 200 артыкулаў. Пад яго кіраўніцтвам абароненыя 17 кандыдацкіх дысертацый і 4 доктарскія.

Кампаратывістыка і славістыка

Даследаванні навукоўцы ў галіне кампаратывістыкі і славістыкі прысвечаныя пытанням выяўлення глотагенезу і антагенезу славян, паходжання славянскай лексікі, славяна-неславянскіх кантактаў, складання праславянскае мова ў лінгвакультурным аспекце. У манаграфіях «Славяна-германскае лексічнае ўзаемадзеянне найдаўнейшых часоў. Да праблемы прарадзімы славян» (1963), «Мова ў прасторы і часе. Да праблемы глотагенезу славян» (1983) і шэрагу іншых прац даследуецца прамова славян у стасунках з балцкімі, італійскімі, іранскімі, кельцкімі і германскімі мовамі, прапаноўваюцца метады прасторава-часавай стратыфікацыі носьбітаў моў дагістарычных перыядаў паводле звестак параўнальна-гістарычнага мовазнаўства.

Беларусістыка

У сферу навуковых інтарэсаў Віктара Мартынава таксама ўваходзілі этымалогія і дыялекталогія беларускай мовы, прымяненне метадаў корпуснай лінгвістыкі ў вывучэнні беларускай мовы. З 1969 года ён быў рэдактарам і суаўтарам шматтомнага «Этымалагічнага слоўніка беларускай мовы» (тт. 1-7, 1978—1991). Матэрыялы трох кандыдацкіх дысертацыяў па дыялектнай лексікаграфіі, падрыхтаваных пад яго навуковым кіраўніцтвам, абагульненыя ў калектыўнай манаграфіі «Лексіка Палесся ў прасторы і часе» (1971). Два іншыя калектывы, узначаленыя В. Мартынавым, падрыхтавалі манаграфіі па сучаснай беларускай мове: «Марфемная дыстрыбуцыя ў беларускай мове. Дзеяслоў» (1967) і «Словаўтваральная сістэма сучаснай беларускай мовы». Пад яго кіраваннем была праведзена праца па складанні канкардансаў беларускай мовы: «Канкарданс беларускай мовы XIX ст.» і «Канкардансы беларускіх пісьменнікаў. Канкарданс Кузьмы Чорнага» (ня выдадзены).

Фармалізацыя семантыкі і штучны інтэлект

Сінтэзаваўшы вынікі лінгвістычных даследаванняў з дасягненнямі семіялогіі, праксіялогіі і тэорыі інфармацыі, навуковец прапанаваў спосаб «вылічэння моўных сэнсаў». У манаграфіі «Кібернетыка. Семіётыка. Лінгвістыка» (1966) выкладзеныя падставы і перспектывы дэдукцыйнай семіялогіі. Праца «Семіялагічныя асновы інфарматыкі» (1974) змяшчае прататып універсальнага семантычнага коду (УСК) як сродку зняцця няпэўназначнасці натуральнай мовы. У манаграфіі «Універсальны семантычны код» (1977) прадстаўленая першая версія УСК, якую навуковец удасканальвае ў наступных працах: «Катэгорыі мовы. Семіялагічны аспект» (1982), «Універсальны семантычны код: УСК-3» (1984), «Universal Semantic Code. USC — 5» (1995), «Асновы семантычнага кадзіравання. Досвед прадстаўлення і пераўтварэння ведаў» (2001) і інш.

Абраная бібліяграфія

Кампаратывістыка і славістыка

• К лингвистическому обоснованию гипотезы о Висло-Одерской прародине славян // Вопросы языкознания. 1961 № 3.
• До каква степен и по какъв начин може да се възстанови лексикалният фонд на праславянския език // Славянска филология. София, 1963. Т.1.
• Лингвистические методы обоснования гипотезы о Висло-Одерской прародине славян. Минск, 1963.
• Славяно-германское лексическое взаимодействие древнейшей поры. К проблеме прародины славян. Минск, 1963.
• Этногенез славян в свете новых лингвистических данных // Вопросы этнографии Белоруссии. Минск, 1964.
• О возможности италийско-славянских языковых контактов древнейшей поры // Проблемы диахронии в изучении романских языков. Минск, 1967.
• Славянская и индоевропейская аккомодация. Минск, 1968.
• Славянские этимологические версии // Русское и славянское языкознание. 1972.
• Праславянская и балто-славянская суффиксальная деривация имен // Минск, 1973.
• Семантические архаизмы на южнославянской языковой периферии // Ареальные исследования в языкознании и этнографии. Л., 1977.
• Балто-славяно-италийские изоглоссы. Минск, 1978.
• Балто-славяно-иранские языковые отношения и глоттогенез славян // Балто-славянские исследования, 1980. М. 1981.
• Балто-славянские этнические отношения по данным лингвистики // Проблемы этногенеза и этнической истории балтов. Вильнюс, 1981.
• Становление праславянского языка по данным славяно-иноязычных контактов. Минск, 1982.
• Балто-славянские этимологии // Acta Baltico-Slavica. 1983. XVI.
• Западнобалтийский субстрат праславянского языка // Балто-славянские этноязыковые отношения в историческом и ареальном плане. М., 1983.
• Язык в пространстве и времени. К проблеме глоттогенеза славян. М., 1983.
• Глоттогенез славян. Опыт верификации в компаративистике // Вопросы языкознания. 1985. № 6.
• Прусско-славянские эксклюзивные изолексы // Этимология, 1982. М., 1985.
• К реконструкции индоевропейского консонантизма // Славистика, индоевропейская ностратика. М., 1991.
• Этнагенез славян. Мова і міф. Мінск, 1993.
• Славянизмы в древнеанглийском — славяно-германские языковые параллели. Минск, 1996.
• Этимология и скрытая двухкомпонентность слова // Studia Etymologiczne. Praha, 2002. Brunensia 1.
• Кельто-славянские этноязыковые контакты // Мовазнаўства. Літаратура. Культаралогія. Фалькларыстыка: даклады беларускай дэлегацыі на XIII Міжнародным з’ездзе славістаў, Любляна, 2003 / НАН Беларусі камітэт славістаў. Мінск, 2003.

Беларусістыка

• Проблемы славянского этногенеза и лингвогеографические изучения Припятского Полесья // Проблемы лингво- и этногеографии ареальной диалектологии. М., 1964.
• Лингвогеография Припятского Полесья и этногенез славян // Древности Белоруссии. Минск, 1966.
• Марфемная дыстрыбуцыя ў беларускай мове. Дзеяслоў. Мінск, 1967. Сааўт. П. П. Шуба, М. І. Ярмош.
• З беларускіх этымалогій II // Беларуская лексікалогія і этымалогія. Мінск, 1969.
• З беларускіх этымалогій III // Праблемы беларускай філалогіі. Мінск, 1968.
• Лексіка Палесся ў прасторы і часе. Мінск, 1971. Суаўтары Г. Ф. Вештарт, Л. Т. Выгонная, І. І. Лучыц-Федарэц.
• З беларускіх этымалогій // Беларускае і славянскае мовазнаўства. Мінск, 1972.
• Элементы белорусско-русского сопоставительного словообразования // Проблемы обучения русскому языку в условиях близкородственного билингвизма. Минск, 1975.
• Проблема интерпретации белорусско-болгарских изолекс // Бюлетин за съпоставительно изследване на българския език с друзи езици. 1976.
• Этымалагічны слоўнік беларускай мовы. Т. 1. Мінск, 1978. Суаўтары А. Е. Супрун, Р. В. Кравчук.
• Этымалагічны слоўнік беларускай мовы. Т. 3. Мінск, 1985. Суаўтары Р. В. Кравчук, А. Е. Супрун, Н. В. Ивашина.
• Этымалагічны слоўнік беларускай мовы. Т. 4. Мінск, 1987. Суаўтары В. Д. Лобко, И. И. Лучиц-Федорец, Р. В. Кравчук.
• Беларуская мова сярод іншых славянскіх і неславянскіх моў // Роднае слова. 1993. № 1-2.
• Этнічны склад насельніцтва старажытнага Палесся — Загароддзе, 1999. № 1.

Фармалізацыя семантыкі і штучны інтэлект

• Кибернетика. Семиотика. Лингвистика. Минск, 1966.
• Дедуктивная семиотика и типологическая лингвистика // Проблемы языкознания. М., 1967.
• Семиологические основы информатики. Минск, 1974.
• Универсальный семантический код науки и дедуктивная семиотика // Вычислительная лингвистика. М., 1976.
• Универсальный семантический код. Минск, 1977.
• Semantic and Phrase Models // XII Internationaler Linguisten-kongres. Kurzlasunger, Wien, 1977.
• Алгоритмы принятия решения в системе УСК // Программно-информационное обеспечение систем искусственного интеллекта. М., 1978.
• Логика принятия решений в системе УСК // Семиотические модели при управлении большими системами. М., 1979.
• Об основных принципах семантической классификации номинативных единиц // Материалы V Всесоюз. Симпозиума по кибернетике. Тбилиси, 1979.

Соавторы П. П. Шуба, М. И. Ярмош.

• УСК как язык представления знаний в автоматизированных системах // Семантика естественных и искусственных языков в специализированных системах. М., 1979.
• Человеко-машинные методы решения задач в системе УСК // Вопросы кибернетики. 1979. № 60.
• УСК как решатель задач // Семантический код в линейном и нелинейном представлении. Минск, 1980.
• УСК — язык представления знаний и эвристического поиска. М., 1980.
• Категории языка. Семиологический аспект. М., 1982.
• Презумпции и функциональный синтаксис // Вопросы функциональной грамматики. М., 1982.
• Об использовании аппарата УСК-3 при формировании алгоритма решения интеллектуальных задач // Семиотические аспекты формализации интеллектуальной деятельности. М., 1983.
• Универсальный семантический код: УСК-3. Минск, 1984.
• USC-3: New Variant of the Knowledge Representing and Calculating Language // Proceedings of the IFAC Symposium «Artificial Intelligence», Oxford — New-York, 1984.
• Функциональная грамматика и категории языка // Проблемы функциональной грамматики. М., 1985.
• Конкордансы нового типа. Проблемы и перспективы // Сочетание лингвистической и внелингвистической информации в автоматическом словаре. Ереван, 1987.
• Семантическое кодирование для представления и преобразования знаний // Советская ассоциация искусственного интеллекта — САИИ. М., 1992.
• Knowledge bases construction of systems for solving intellectual problems // Управляющие системы и машины. 1992 № 5/6. Соавторы И. М. Бойко, А. П. Гуминский.
• Universal Semantic Code. USC — 5. Minsk, 1995.
• USC Calculus of Key Words and Key Ideas. Invention Machine Proged. Cambridge, 1996.
• Принципы объективной семантической классификации // Реализационный аспект функционирования языка. Минск, 1996.
• Основы семантического кодирования. Опыт представления и преобразования знаний. Минск, 2001. ISBN 985-6614-53-8
• Китайская семантика в системе исчисления примитивов // Пути Поднебесной. Минск, 2006. Ч. 1. 295 с. ISBN 978-985-485-618-6
• Основы семантического кодирования. Язык и метаязык. Перспективы информатики // В центре сознания человека. Минск, 2009. 272 с. ISBN 978-985-518-132-4

Прэміі і ўзнагароды

Узнагароджаны ордэнам Айчыннай вайны 2-й ступені.

У 1989 занесены ў «Кнігу пашаны» ЗША. У 1990 годзе атрымаў званне Заслужанага дзеяча навукі БССР. У 1993 годзе Міжнародны біяграфічны цэнтр ацаніў унёсак В. У. Мартынава ў навуку як «Дасягненне XX стагоддзя» і назваў яго «чалавекам стагоддзя».

Літаратура

• Марты́наў Віктар Уладзіміравіч // Беларусь: энцыклапедычны даведнік / Рэдкал. Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. М. В. Драко, А. М. Хількевіч. — Мн.: БелЭн, 1995. — С. 465. — 800 с. — 5 000 экз. — ISBN 985-11-0026-9.
• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 10: Малайзія — Мугаджары / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2000. — Т. 10. — С. 139. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0169-9 (т. 10).

Спасылкі

• Вадзім Шклярык Віктар Уладзіміравіч Мартынаў (1924—2013) // Беларуская мовазнаўчая суполка