Віслава Шымборска
Віслава Шымборска | |
---|---|
польск.: Wisława Szymborska | |
Асабістыя звесткі | |
Імя пры нараджэнні | польск.: Maria Wisława Anna Szymborska |
Дата нараджэння | 2 ліпеня 1923[1][2][…] |
Месца нараджэння | |
Дата смерці | 1 лютага 2012[4][1][…] (88 гадоў) |
Месца смерці | |
Пахаванне | |
Грамадзянства | |
Бацька | Wincenty Szymborski[d] |
Маці | Anna Szymborska[d] |
Муж | Адам Улодак |
Альма-матар | |
Прафесійная дзейнасць | |
Род дзейнасці | паэтка, пісьменніца, перакладчыца, эсэістка, механік, літаратурная крытык, крытык |
Мова твораў | польская |
Грамадская дзейнасць | |
Партыя |
|
Член у | |
Прэміі | |
Узнагароды |
прэмія Гердэра[d] (1995) ганаровы доктар Універсітэта імя Адама Міцкевіча[d] (27 лютага 1995) City of Kraków Award[d] (1954) |
Подпіс | |
Медыяфайлы на Вікісховішчы |
Віслава Шымборска (польск.: Wisława Szymborska; 2 ліпеня 1923 — 1 лютага 2012, Кракаў) — польская паэтэса, эсэістка, літаратурны крытык і перакладчыца французскай літаратуры з пакалення Калумбаў. Лаўрэатка Нобелеўскай прэміі ў галіне літаратуры за 1996 год.
Біяграфічныя звесткі
[правіць | правіць зыходнік]Нарадзілася ў 1923 годзе ў мястэчку Курнік, непадалёк ад Познані. У 1924 годзе сям’я Шымборскіх пераехала ў Познань, а ў 1931 годзе — у Кракаў. У Кракаве Віслава Шымборска скончыла пачатковую школу і паступіла ў гімназію. Падчас Другой сусветнай вайны вучылася ў падпольнай школе, а ў 1943 годзе пачала працаваць на чыгунцы, каб пазбегнуць высылкі ў Германію на прымусовыя працы. У 1945 годзе Віслава Шымборска паступіла на аддзяленне паланістыкі Ягелонскага ўніверсітэта, пасля перавялася на аддзяленне сацыялогіі, аднак у 1948 годзе матэрыяльныя праблемы прымусілі яе спыніць навучанне.
У 1948 годзе выйшла замуж за Адама Влодэка, з якім яна разышлася ў 1954 годзе. Некалькі пазней уступіла ў шлюб з пісьменнікам і паэтам Корнэлам Філіповічам, якога не стала ў 1990 годзе. Да 1966 года Шымборска была членам Польскай аб’яднанай рабочай партыі. Але пазней яна дыстанцыявалася ад сацыялізму. У 1980-х далучылася да апазіцыйнай арганізацыі «Салідарнасць» і працавала ў польскім самавыданні Arka і ў часопісе «Культура», які выдаваў у Парыжы Ежы Гедройц.
Творчасць
[правіць | правіць зыходнік]Першы верш «Шукаю слова» (Szukam słowa) быў апублікаваны ў сакавіку 1945 года ў штодзённым выданні «Польскі дзённік» (Dziennik Polski). Пад канец 1940-х выданню зборніка паэзіі Шымборскай было адмоўлена па ідэалагічных матывах, у выніку чаго паэтэса пачала збліжацца з сацыялістычным рэалізмам. Яе першы паэтычны зборнік выйшаў у 1952 годзе пад назвай «Таму жывем» (Dlatego żyjemy), сюды ўваходзілі вершы з такімі назвамі, як «Ленін», «Мы вітаем будаўніцтва сацыялістычнага горада». Духам сацыялістычнага рэалізму пранікнуты таксама і яе другі зборнік вершаў «Пытанні да самой сябе» (Pytania zadawane sobie). Пазней паэтэса адзначала, што тэматыка і стыль яе першых двух зборнікаў былі яе «юнацкім грашком». Значным крокам наперад у творчым літаратурным станаўленні Шымборскай стаў яе зборнік вершаў «Гуканне Еці» (Wołanie do Yeti), які выйшаў у 1957 годзе, і ў якім яна звярнулася да верлібру.
У гэтых і наступных зборніках «Соль» (1962), «Сто пацех» (1967) паэтэса ўздымае філасофскія, маральна-этычныя і гуманістычныя праблемы, яны напоўнены паэтыкай споведзі і рэфлексійнасцю. У паэтычных кнігах «Вялікая лічба» (1976), «Людзі на мосце» (1986), «Канец і пачатак» (1993) адчуваюцца пошукі глыбіннага эместу, першапрычыны чалавечага быцця, сувязей паміж вечным і імгненным, тоесным і нятоесным, існуючым і неіснуючым, ім уласціва лаканічная метафара, рацыянальная канструкцыя твора, іронія, блізкая да гратэску, гульні, стылізацыі, пародыі, каламбура. У зборніку «Імгненне» (2002) няспынны пазнавальны рух думкі, унутранае самавыяўленне, абвостранае адчуванне дысгармоніі свету.
У лірыцы Шымборска аддае перавагу свабоднаму вершу, напісанаму простай, незамыславатай мовай. Вершы часта маюць вельмі інтымны характар.
Выдала больш за 20 кніг, яе творы перакладзеныя на дзясяткі моў.
Ацэнкі
[правіць | правіць зыходнік]Яна піша так, быццам гэта простая справа, на якую здольнае нават дзіця, — складаць вершы — так казалі пра яе крытыкі.
Беларускі літаратар Альгерд Бахарэвіч заўважыў:
Што ні вазьмі ў Віславы Шымборскай — паўсюль словы зь ня самага тоўстага слоўніка, сьветлая глыбіня і нейкая падазроная чытэльнасьць: ну ня можа быць, каб паэзія другой паловы дваццатага стагодзьдзя так давалася ў рукі, а ня ў знакі, і настолькі не тлуміла, а наадварот, праясьняла галаву. Шымборска не размаўляе з інтэлектуаламі: нават знаходзячыся сярод іх, у іхных цёмных пакоях, яна гаворыць да ўсіх нас — ахвяраў усеагульнай пісьменнасьці[6]. |
Нямецкі літаратурны крытык Марсэл Райх-Ранікі характэрызаваў Шымборску як «найвыбітнейшую паэтэсу сваёй краіны, чыя надзвычай прадуманая, іранічная лірыка мае некаторую скіраванасць у бок філасофскай лірыкі».
Прэміі і ўзнагароды
[правіць | правіць зыходнік]У 1954 г. Шымборска была ўзнагароджана Літаратурнай прэміяй Кракава, лаўрэат Дзяржаўнай прэміі Польшчы 1955, у 1963 г. узнагароджана прэміяй польскага міністэрства культуры, у 1990 г. прэміяй Зігмунда Каленбаха, у 1991 г. прэміяй Гётэ, у 1995 г. прэміяй Гердэра. У тым жа годзе Віслава Шымборска атрымала ганаровы доктарскі тытул познаньскага Універсітэта імя Адама Міцкевіча. У 1996 годзе, поруч з прэміяй польскага ПЭН-клуба і прэміяй Самуэля Багуміля Ліндэ, Шымборска была ўзнагароджана Нобелеўскай прэміяй «за яе творчасць, якая іранічна-дасканала раскрывае гістарычную і біялагічную сувязь у фрагментах чалавечай рэчаіснасці».
Выбраная бібліяграфія
[правіць | правіць зыходнік]
|
|
Беларускія пераклады
[правіць | правіць зыходнік]На беларускую мову яе творы пераклалі А. Брусевіч, А. Вярцінскі, Х. Граматовіч, А. Емяльянаў-Шыловіч, М. Казлоўская, А. Лойка, Е. Лось, М. Мартысевіч, К. Маціеўская, Н. Мацяш, С. Прылуцкі, А. Пысін, Н. Русецкая, Я. Семяжон, М. Танк, А. Хадановіч, Я. Чыквін, В. Швед, Ганна Янкута[7][8][9][10][11][12].
- Свет, варты вяртання: Лірыка / Пер. з пол. і камент. Н. Мацяш. — Мн.: Мастац. літ., 1991. — 150, [1] с. — (Паэзія народаў свету).
- Хвіля: вершы на польскай мове і ў перакладзе на беларускую Ніны Мацяш / Віслава Шымборска. — Мінск: Беларускі кнігазбор, 2005. — 67 с.
- Голас у абарону парнаграфіі [Вершы: Дзьве малпы Брэйгеля; Фатаздымак 11 верасьня; Тэрарыст, ён назірае; Сьпіс; Багіня плоднасьці эпохі палеаліту; Нічога двойчы] // № 6 (57) — 2007. С. 205—208. Пераклаў Сяргей Прылуцкі.
- Двукроп’е: вершы / Віслава Шымборска. — Мінск : Про Хрысто, 2010. — 71 с.
- Канец і пачатак: выбраныя вершы. — Мінск: І. П. Логвінаў, 2013. — 460 с.
- Канец і пачатак: выбраныя вершы. Другое выданьне. — Логвінаў, 2023. — 460 с.
- Партрэт з памяці. — Гутэнберг, 2024. — 352 с.
Зноскі
- ↑ а б Wisława Szymborska // Brockhaus Enzyklopädie Праверана 9 кастрычніка 2017.
- ↑ Maria Wisława Szymborska // Internetowy Polski Słownik Biograficzny
- ↑ а б The International Who's Who of Women 2006 — Routledge, 2005. — ISBN 978-1-85743-325-8
- ↑ Polish Nobel winning poet Szymborska dies at 88 — Рэйтэрс. Праверана 5 ліпеня 2012.
- ↑ Deutsche Nationalbibliothek Record #119449048 // Агульны нарматыўны кантроль — 2012—2016. Праверана 30 снежня 2014.
- ↑ Бахарэвіч А. Каляндар Бахарэвіча. — Радыё Свабодная Эўропа / Радыё Свабода, 2014. — С. 245.
- ↑ Галасы з-за небакраю: анталогія паэзіі свету ў беларускіх перакладах ХХ ст. Склад. М. Скобла. — Мн.: Лімарыус, 2008. — 896 с.
- ↑ Шымборская Віслава // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 18. Кн. 1: Дадатак: Шчытнікі — Яя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2004. — Т. 18. Кн. 1. — С. 13. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0295-4 (т. 18. Кн. 1).
- ↑ Усе вершы Шымборскай — па-беларуску . Беларуская служба Радыё «Свабода» (10 лютага 2014). Праверана 12 лістапада 2020.
- ↑ Віслава Шымборская. Вершы
- ↑ Тэрмапілы
- ↑ Партрэт з памяці. — Гутэнберг, 2024. — 352 с.
Літаратура
[правіць | правіць зыходнік]- Шымборская Віслава // Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т. 18. Кн. 1: Дадатак: Шчытнікі — Яя / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн. : БелЭн, 2004. — Т. 18. Кн. 1. — С. 13. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0035-8. — ISBN 985-11-0295-4 (т. 18. Кн. 1).
Спасылкі
[правіць | правіць зыходнік]- На Вікісховішчы ёсць медыяфайлы па тэме Віслава Шымборска
- Віслава Шымборская. Вершы
- prajdzisvet.org
- З кнігі «Тут» Архівавана 2 студзеня 2021.
- Разьвітаньне з краявідам
- Віслава Шымборска, лірыка (польск.)
- radyjo.net(недаступная спасылка)
- Нарадзіліся 2 ліпеня
- Нарадзіліся ў 1923 годзе
- Нарадзіліся ў Велікапольскім ваяводстве
- Памерлі 1 лютага
- Памерлі ў 2012 годзе
- Памерлі ў Кракаве
- Пахаваныя на Ракавіцкіх могілках
- Выпускнікі Ягелонскага ўніверсітэта
- Члены ПАРП
- Члены Польскай акадэміі ведаў
- Члены Амерыканскай акадэміі мастацтваў і навук
- Члены Баварскай акадэміі прыгожых мастацтваў
- Члены Саюза польскіх пісьменнікаў
- Лаўрэаты Нобелеўскай прэміі па літаратуры
- Узнагароджаныя залатым медалём «За заслугі ў культуры Gloria Artis»
- Узнагароджаныя Залатым Крыжам Заслугі
- Кавалеры ордэна Адраджэння Польшчы
- Кавалеры ордэна Белага арла (Польшча)
- Асобы
- Пісьменнікі паводле алфавіта
- Пісьменніцы Польшчы
- Паэты Польшчы
- Перакладчыкі Польшчы
- Польскамоўныя паэты
- Перакладчыкі на польскую мову
- Перакладчыкі з французскай мовы